Zapraszam Szanownych Czytaczy w każdy pierwszy poniedziałek miesiąca na podróż w czasie, związaną z historią, ekonomią, architekturą i szeroko rozumianym pięknem. Rzecz dotyczy listów zastawnych, od 1770 r. do współczesności - interesującego narzędzia finansowania działalności gospodarczej. Dzisiaj odcinek szósty.
Odcinek poprzedni tu.
Banki hipoteczne jako emitenci listów zastawnych
na przykładzie Wileńskiego Banku Ziemskiego SA
Twórcami Banku powstałego w 1872 r. byli Adam Broel-Plater, wileński właściciel ziemski oraz Jan Bloch, warszawski finansista wraz z przedstawicielami dwóch rodzin przemysłowych Moes i Zachert działających w Białymstoku. Bank w okresie swojego istnienia był mocno związany z Wileńskim Prywatnym Bankiem Handlowym SA, założonym przez te same osoby w 1873 r. Powstanie dwóch banków w tym samym czasie spowodowane było ograniczeniami wynikającymi z rosyjskiego prawa, zabraniającego łączenia przez jeden pod-miot działalności kredytowej hipotecznej i krótkoterminowej.
Bank miał siedzibę w Wilnie przy ul. Mickiewicza 8. W momencie powstania dysponował kapitałem 1,2 mln rb, który w kolejnych latach podwyższano. Do wybuchu I wojny światowej Bank emitował 4,5% listy zastawne, udzielając pożyczek do 60% wartości zabezpieczenia.
Bank ten był do końca I wojny światowej finansowo bardzo mocny. Obieg jego listów zastawnych sięgał swą wartością ponad połowy wartości listów zastawnych warszawskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Jednak w II RP Bank ten musiał ograniczyć swój zasięg ze względu na straty lokat w nieruchomościach na ziemiach, które znalazły się poza obrębem państwa polskiego. Aktywność Banku na rynku kredytu długoterminowego została zahamowana przez inflację lat 20.
W 1928 r. na mocy rozporządzenia Prezydenta RP dokonano wymiany akcji nominowanych w rublach.
Akcja na okaziciela Wileńskiego Banku Ziemskiego o wartości nominalnej 150 zł z 1937 r.
W okresie II Rzeczypospolitej Wileński Bank Ziemski emitował listy zastawne na 4,5%, 5%, 8% i 10%, nominowane zarówno w złotych, jak i w dolarach, opartych na hipotekach miejskich i ziemskich w województwach białostockim, kieleckim, lubelskim, łódzkim, nowogródzkim, poleskim, warszawskim, wileńskim i wołyńskim. Po 1934 r. zaprzestano emisji listów zastawnych nominowanych w dolarach.
Pod koniec lat 20. i w latach 30. Zarząd Banku tworzyli: Aleksander Meysztowicz (prezes), Marian hr. Broel-Plater, Stanisław Bochwic, Jan Malecki, Bohdan Szachno. Dyrekcję stanowili Kazimierz Prekier i Edward Sawoniewicz. W drugiej połowie lat 30. w Zarządzie Jan Malecki został zastąpiony przez Kazimierza Świąteckiego.
Kapitał akcyjny Banku kształtował się następująco: 1872 r. – 1,2 mln rb, 1882 r. – 2,7 mln rb, 1891 r. – 5,75 mln rb, 1902 r. – 9,625 mln rb, 1911 r. – 10,5 mln rb. W 1925 r. kapitał akcyjny Banku wynosił 5 250 000 zł podzielony na 43 000 akcji na okaziciela o wartości nominalnej 125 zł, a w 1928 r. – 6 300 000 zł podzielony na 42 000 akcji o wartości nominalnej 150 zł.
Bank wypłacał dywidendę: w 1926 r. – 6,66%, w 1927 r. – 8,66%, w latach 1928–1931 – 13,33%, w latach 1932–1935 – 8%, w 1936 r. – 0%, w latach 1937–1938 – 8%.
Prezesami Banku byli na przestrzeni lat: Adam Broel-Plater 1872–1908, (b.d.) 1908–1918, Aleksander Meysztowicz 1918–1926, Marian hr. Broel-Plater 1926–1932 i Aleksander Meysztowicz 1932–1939.
Bank zakończył działalność wraz z wybuchem II wojny światowej.
Siedziba Banku
Wilno, Gedymino Prospektas 6 (dawniej: Mickiewicza 8). Zdjęcie współczesne
W 1887 r. Wileński Bank Ziemski SA zakupił działkę wzdłuż Gieorgijewskiego Prospektu. Wytyczona w 1836 r. ulica wzięła nazwę od położonego przy niej kościoła pw. św. Jerzego, zamienionego na cerkiew gieorgijewską. Od 1922 r. do 1939 r. ulica nosiła nazwę Adama Mickiewicza. W latach 1939–1940 Gedymino Prospektas, w latach okupacji rosyjskiej Prospekt Stalina, a od 1956 r. Prospekt Lenina. W 1989 r. przywrócono litewską nazwę Gedymino Prospektas.
Zakupiona przez Bank działka miała powierzchnię 702 sążni kwadratowych (około 3200 m2). W konkursie architektonicznym na projekt siedziby Banku wpłynęło 17 prac, a zwyciężył projekt Wincentego Górskiego (1848 – po 1901). Budynek miał być dwupiętrowy, podpiwniczony w stylu neoklasycznym i neorenesansowym, z bogato zdobionym wnętrzem. Obiekt wzniesiono między jesienią 1889 r., a wiosną 1891 r. był wykorzystywany przez dwie instytucje – Wileński Bank Ziemski SA oraz Wileński Prywatny Bank Handlowy SA.
W 1910 r. budynek rozbudowano od strony wewnętrznego dziedzińca, jednocześnie łącząc go z nowo wybudowaną salą koncertową (obecnie Litewski Narodowy Teatr Dramatyczny). W 1928 r. zmodernizowano westybul, montując drzwi obrotowe i podwójne schody z białego marmuru.
W czasie okupacji rosyjskiej w budynku miał siedzibę Gosbank. Od 1990 r. jest siedzibą centrali Banku Litwy. W latach 1994–1997 budynek odnowiono.
4,5% listy zastawne Wileńskiego Banku Ziemskiego na 1000 zł z 1929 r., 10 zł i 100 zł z 1934 r.
Więcej na ten temat można przeczytać w książce Wilczek M.T.: Emitenci listów zastawnych na ziemiach polskich (1770 – 2020). Instytucje, ludzie, siedziby, finanse, Mikołów-Kamionka 2021. Książka dostępna jest w katowickiej księgarni LIBER, na Allegro lub przez kontakt z autorem bloga.
Źródła:
Baužienė M.: Lietuvos banko rūmai Vilniuje, Bank of Lithuania 2007.
Bratkowski S.: Hipoteka, papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu, kredyt hipoteczny, banki hipoteczne i towarzystwa kredytu hipotecznego, http://studioopinii.pl/archiwa/102507/19
Morawski W.: Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Muza SA, Warszawa 1998.
Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce 1929. Pod kier. Kom. Red. Oprac. Teodor Szober. Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów, Warszawa 1929.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1932. Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1932.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1934. Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1934.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1936, Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1936.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938. Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1938.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. o wymianie akcyj rublowych Wileńskiego Banku Ziemskiego, Dz.U. 1928, nr 15, poz. 109.
Następna notka z tej serii w poniedziałek, 7 lutego 2022 o zwykłej porze.
Inne tematy w dziale Gospodarka
