W 1818 r. bracia Evans oraz Józef Moris uruchomili Odlewnię i Rządową Fabrykę Machin w Warszawie, pierwotnie przy ul. Pieszej, następnie przeniesioną na ul. Świętojańską. W 1854 r. współpracę z firmą rozpoczęli: konstruktor Stanisław Lilpop, a następnie finansista Wilhelm Rau, którzy wykupili ją w 1866 r. Fabryka „Lilpop i Rau” produkowała wagony i szyny kolejowe, głównie na potrzeby powstającej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
W 1873 r. firma, do której przystąpił Leon Loewenstein, przekształciła się w Towarzystwo Przemysłowe Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein” SA, przy czym nazwisko Lilpop reprezentował Karol, syn zmarłego w 1866 r. Stanisława. W 1881 r. fabrykę przeniesiono na Powiśle, na ul. Smolną. W końcu XIX w. rozpoczęto produkcję w fabryce na warszawskiej Woli, a część produkcji przeniesiono do Zagłębia Donieckiego. Spółka miała przedstawicielstwa w Petersburgu, Moskwie, Tyflisie, Odessie i Baku. Wytwarzała wszelkie konstrukcje żelazne, urządzenia kolejowe, maszyny parowe, silniki, pompy, a także amunicję oraz kuchnie polowe dla wojska. Przed I wojną światową zatrudniała ok. 2000 robotników.
W czasie I wojny światowej władze rosyjskie wywiozły majątek Spółki w głąb Rosji, a następnie został on znacjonalizowany przez bolszewików. Na mocy traktatu ryskiego część majątku udało się odzyskać. Po wojnie reaktywowano działalność przy ul. Bema 65, w miejscu dawnej fabryki, zdewastowanej przez działania wojenne.
W zakładach Spółki produkowano wagony osobowe i towarowe, tramwaje, sprężarki, maszyny parowe, maszyny oraz urządzenia dla fabryk ceramicznych i pralni parowych, motopompy, odlewy żeliwne i wysokowartościowe z elektrostali, krzyżownice kolejowe, odlewy z brązu i aluminium, turbiny wodne, prasy mechaniczne, karoserie autobusów, samochody osobowe i ciężarowe, silniki na ropę lub gaz, a także konstrukcje żelazne spawane lub nitowane. „Lilpop, Rau i Loewenstein” były największymi zakładami przemysłowymi międzywojennej Warszawy.
W 1927 r. kapitał zakładowy Spółki wynosił 7 000 000 zł. W 1936 r. Spółka zawarła umowę z General Motors na prawo produkcji samochodów marki Opel, Buick i Chevrolet. Kapitał zakładowy Spółki w 1937 r. wynosił 12 400 000 zł i był podzielony na 124 000 akcji na okaziciela o wartości nominalnej 100 zł. W 1938 r. rozpoczęto budowę fabryki samochodów w Lublinie.
Akcja na okaziciela Towarzystwa Przemysłowego Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein” SA o wartości nominalnej 100 zł z dnia 15 maja 1937 r.
Źródła:
Drozdowski M., Zahorski A.: Historia Warszawy. Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa 2004.
Kazimierski J.: Wielkie zakłady przemysłowe Warszawy. PWN, Warszawa 1978.
Mórawski K.: Historia Woli. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 2000.
Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938. Polska Spółka Wydawnictw Informacyjnych, Warszawa 1938.
Wilczek M.T.: Papiery wartościowe przemysłowych spółek akcyjnych dwudziestolecia międzywojennego. Wybór, UE Katowice 2016.
www.madei.waw.pl/wola
Inne tematy w dziale Gospodarka
