Jajo czy kura. Rzecz o języku, kulturze i Tradycji.

 

"Spolegliwy" we współczesnej polszczyźnie, to człowiek "miękki, podatny na wpływ, poddający się czyjejś woli". Jedyna jeszcze pamiątka po znaczeniu pierwotnym to fakt, że zwykle słowo "spolegliwy" występuje w zbitce pojęciowej ze słowem "wobec". Tak więc, mawia się, że "Donald T. jest spolegliwy wobec Anielicy M.", a "Bronisław K. jest spolegliwy wobec Włodzimierza P." Zresztą, podobieństwo to jest już czysto formalne, jako że jak najbardziej, można być "spolegliwym zarówno wobec Anielicy M., jak i Włodzimierza P." - a nawet "spolegliwym wobec każdego, kto tylko zapłaci". Nawet zatem cnoty wierności owemu "miękkiemu, podatnemu na wpływy" człowiekowi współczesna polszczyzna odmawia..!

 

 

 

Po jaką cholerę przypominam to niewątpliwie niepowodzenie autora "Traktatu o dobrej robocie"..?

 

Przypominam je, ponieważ doskonale ilustruje ten właśnie aspekt takich zjawisk jak "język", "kultura" i "tradycja", o których mowa w dzisiejszej porannej czytance.

 

Profesor Kotarbiński wystąpił z pewną "propozycją semantyczną". Była to zresztą część "większej całości" - on bowiem, tak generalnie, to chciał Polaków przekonać do tego, że warto być człowiekiem "solidnym, godnym zaufania, przewidywalnym, dobrze wykonującym swoją pracę". No, ale o tej "większej całości", to i mówić nie ma co - jak w "Weselu", ostał ci się chamie jeno sznur - z całego "pakietu" propozycji profesora Kotarbińskiego do szerszego obiegu tak językowego, jak i kulturowego - trafiło tylko to jedno słowo.

 

Niektórzy spośród Moich Wiernych Czytelników (i mam tu na myśli głównieblogerkę Kirę...) co i rusz irytująco uparcie demonstrują nie mniej irytująco woluntarystyczno - indywidualistyczny stosunek do języka, kultury i tradycji. Ich zdaniem, język, kultura i tradycja, zupełnie jak forma bytu u Arystotelesa, nie istnieją poza głowami poszczególnych ludzi - a niektórzy spośród ludzi, demonstrując jakąś makiaweliczno - nitzscheańską "wolę mocy", potrafią innym narzucać wzięte ze swoich głów pomysły.

 

No cóż: profesor Kotarbiński spróbował. Czy ktoś ośmieli się twierdzić, że mu się udało?

 

Ale, z drugiej strony, czy da się też powiedzieć, że mu się nie udało kompletnie..?

 

Gdyby nie udało mu się kompletnie, to już nikt (być może poza - pozbawionym zwykle najmniejszego śladu "woli mocy" - molami książkowymi z jakiegoś oderwanego od rzeczywistości seminarium u  błogosławionej pamięci profesora Amsterdamskiego...) nie pamiętałby o słowie "spolegliwy" i nie używałby go w żadnym znaczeniu - ani poprawnym, ani odwróconym.

 

Co się właściwie takiego stało, że propozycja semantyczna Kotarbińskiego niby się przyjęła - ale wcale nie tak, jak autor zamierzał..?

 

Bardzo jestem ciekaw, jak tę zagadkę rozwiązałby konsekwentny indywidualista - woluntarysta? Musiałby chyba odnaleźć jakiegoś osobnika który, przeczytawszy lub usłyszawszy słowo "spolegliwy" czy to z niewiedzy (bo niedokładnie przeczytał lub źle usłyszał), czy to z małpiej złośliwości (bo celowo chciał zamiar pierwoodkrywcy przeinaczyć) zaproponował nadać temu słowu inne znaczenie. A że miał większą "wolę mocy" - to wygrał.

 

Już tu jest niejaka sprzeczność. Bo skoro ów "przeinaczacz" większą miał "wolę mocy" od profesora Kotarbińskiego - to dlaczego wiemy o profesorze, a raczej nikt nie zna imienia owego Anonimowego Przeinaczacza? Czyżby w dodatku do nieuwagi lub małpiej złośliwości cechowała go także skromność? A może był to spisek i Anonimowy Przeinaczacz ukrył się pod zasłoną anonimowości z obawy przed gniewem profesora Kotarbińskiego lub dla jakichś innych Mrocznych i Tajemnych Celów..?

 

Oczywiście - nie da się na 100% wykluczyć, że faktycznie jakiś baran użył tego słowa w złym znaczeniu i się przyjęło. Gdybym miał tego barana szukać - przesłuchałbym wszystkie nagrane przemówienia tow. "Wiesława Złotoustego": tow. "Wiesław" słynął z nieopanowanej logorei, używał mnóstwa zbyt trudnych jak na swoje niepełne gimnazjalne wykształcenie słów, całkiem możliwe, że i w tym wypadku się pomylił, a inni towarzysze podchwycili.

 

Podaję ten trop kierując się lojalnością względem interlokutorki - z góry jednak zaznaczam, że ani sam nie mam zamiaru katować się w ten sposób dla tak błahego celu, ani też nie wierzę, że komukolwiek będzie się chciało.

 

 

 

W rzeczywistości osoba Anonimowego Przeinaczacza jest dla wyjaśnienia tego, co się stało, doskonale zbędna.

 

Zapewne większości z Państwa przytrafiało się w dzieciństwie bawić w "głuchy telefon"..? Czy nie..? Bo ja już jestem słoniem podążającym na cmentarzysko i przyznaję, że zabaw współczesnej młodzieży nie tylko nie znam, ale nawet - znać nie chcę..!

 

No trudno - nie będę opisywał na czym polega zabawa w "głuchy telefon", najwyżej sobie wygooglacie..!

 

Czy często udawało się Wam, w trakcie zabawy w "głuchy telefon" odkryć, kto spośród bawiących się niedosłyszał i źle powtórzył..?

 

Tak czy nie..? Bo mam wrażenie, że udaje się to (o ile tylko wśród bawiących się nie ma osobnika z ewidentną wadą wymowy - ale co to za zabawa wówczas jest..?) bardzo rzadko. Przeinaczenie wejściowego komunikatu jest skutkiem sumowania się bardzo drobnych, niemal niedostrzegalnych błędów w jego kolejnych powtórzeniach.

 

Właśnie dlatego tak zabawnym jest porównanie "komunikatu wejściowego", na początku zabawy, z "komunikatem wyjściowym", na końcu łańcucha jego kolejnych iteracji! Wychodzi coś, czego nikt się nie spodziewał, nikt nie przewidywał i - czego tak naprawdę NIKT nie jest autorem!

 

Język, kultura i tradycja działają podobnie, tylko oczywiście - w sposób nieporównanie bardziej skomplikowany. W grę wchodzą liczne nieredukowalne indeterminizmy (do takich "nieredukowalnych indeterminizmów" sprowadza się cała ta, tak przez woluntarystów - indywidualistów ukochana "wola mocy"...), ale także - COŚ WIĘCEJ.

 

Albowiem język, kultura i tradycja, choć niewątpliwie bytują w głowach jednostek (tyle, że "miejscem ich bytowania" NIE JEST ŻADNA POSZCZEGÓLNA JEDNOSTKA, a DOPIERO: "zbiór wszystkich żyjących"), żadną metodą nie dają się zredukować do "aktu woli", "subiektywnego przeżycia", "mojego widzimisię".

 

Mistrz Lem, chociażby w "Golemie XIV", ale także w "Głosie Pana", wyjaśnienie tego faktu widzi w ewolucyjnym pochodzeniu języka, kultury i tradycji. Nie jest język, nie jest kultura i nie jest tradycja czyimkolwiek "dowolnym wymysłem", tylko produktem trwającej od setek tysięcy lat ewolucji - przy czym owe setki tysięcy lat ewolucji ludzkiego języka, kultury i tradycji są swoistym "echowym powtórzeniem" miliardoletniej ewolucji życia, gdyż język naturalny i tworzona przy jego pomocy kultura, to dość oczywiste paralele języka, w którym natura "pisze" organizmy żywy: kodu dziedziczności.

 

Blogerka Kira, jeśli nawet doczyta do tego miejsca, wzruszy tylko ramionami na te nudziarstwa i napisze (o ile uzna, że rzecz warta jest w ogóle trudu pisania komentarza...), że po raz kolejny tworzę sobie słomianą kukłę, nad którą łatwe odnoszę zwycięstwo. Ona to przecież wszystko doskonale wie - a tylko "ma gdzieś", bo i co z tego, że "chłop strzela, a Pan Bóg kule nosi" - co z tego, że mechanizm "odciskania piętna jednostkowej woli na kształcie języka, kultury i tradycji" tak jest złożony i subtelny - skoro to w dalszym ciągu ta sama "jednostkowa wola", to samo "widzimisię"..?

 

Blogerka Kira zafascynowana jest jednostką, jej twórczymi możliwościami i - jak sądzę - nie zamierza sobie zaprzątać głowy jakimiś "mechanizmami", skoro i tak nie ma na nie żadnego wpływu. "Tradycja" - twierdzi blogerka Kira - "ma się bronić sama, a jak nie daje rady, pal ją Licho..."

 

Mnie z kolei przepełnia pełna grozy cześć dla owego otchłannego łańcucha anonimowych w ogromnej większości egzystencji które pomimo, że całe życie na ogół nie zajmowały się niczym więcej jak tylko zdobyciem czegoś do żarcia, picia lub chędożenia - zdołały mimo to stworzyć i przekazać nam świat  języków, kultur i tradycji tak "piękny i różny", że i najdłuższego życia nie starczyłoby na pobieżne choćby tylko jego skatalogowanie, nie mówiąc już o dogłębnym poznaniu i zrozumieniu.

 

Jest to, skądinąd fundamentalna różnica między spojrzeniem na świat liberała, a spojrzeniem na świat konserwatysty.

 

Świat był piękny, gdy o władzę nad nim walczyli ze sobą liberałowie i konserwatyści..!

 

Niestety, jak w znanym dowcipie - "przyszedł leśniczy i pogonił wszystkich": teraz światem (a przynajmniej - tą jego częścią, która najbardziej nas obchodzi...) niepodzielnie rządzą jakieś dzikie małpy wymachujące brzytwami - zaprzedani utopiści, którzy tak samo w dupie mają twórcze możliwości jednostki, jak i nabożną cześć dla wysiłku przeszłych pokoleń. Ci z nich, którzy jeszcze dbają o resztki pozorów - obiecują otumanionemu ludowi "raj na ziemi" (ani się nie zająkując, gdy w tym samym zdaniu twierdzą, że jednocześnie ów "lud", do "raju na ziemi" prowadzony, sam siebie jako ten "suweren" rzekomo prowadzi...). Większość już tylko dba o dobre garnitury i soczewki kontaktowe, żeby się właściwie prezentować na plazmach i monitorach "elektoratu". A wszyscy razem - mimo, że niekoniecznie się tak umawiali wcześniej - prowadzą nas ku nieuchronnej katastrofie.