Dylematy i pułapki Orbána. Jak zbudować zdrowe i efektywne państwo?

Często jestem pytany, czy napiszę dalszą część „Napastnika”. Moja opowieść o Viktorze Orbánie kończyła się w 2011 roku więc tak naprawdę krótko po tym, jak wrócił do władzy.  Nie wiem, czy wrócę do opisywania Orbána, ale wszystkim zainteresowanym chcę donieść, że ukazała się znakomita książka opisująca nie tylko ostatnie lata działalności węgierskiego przywódcy, ale pokazująca – co bardzo ważne – cały kontekst w jakim przyszło uprawiać politykę Orbánowi.

Błąd w ocenie, jaki popełniają zagraniczni, zwłaszcza zachodni obserwatorzy polityki środkowoeuropejskiej to przyjęcie założenia, że Węgry czy Polska są takimi samymi państwami jak Włochy, Francja czy Niemcy, że zanim nastał Orban czy Kaczyński wszystko w naszych krajach toczyło się normalnie. Administracja była sprawna, wolny rynek funkcjonował sprawnie, media publiczne były mądre i bezstronne, sądownictwo sprawne, niezależne i uczciwe a silne instytucje państwowe pełne były krystalicznie uczciwych i efektywnie pracujących urzędników.

„Przekraczając uprzedzenia i entuzjazm. Druga kadencja Viktora Orbána” to książka wydana przez bardzo zasłużony (czapki z głów!) krakowski Ośrodek Myśli Politycznej.  To zbiór pogłębionych analiz przygotowany i zredagowany przez brytyjskiego komentatora i doradcę politycznego Johna O’Sullivana, który obecnie prowadzi w Budapeszcie think tank Danube Institute. Autorami są głównie węgierscy autorzy ale nie tylko. Co  bardzo rzadkie- nie są oni ani ślepymi wyznawcami ani oszalałymi krytykami Orbána. Jak wiadomo – jeśli ktoś cokolwiek wie szefie Fideszu,  to zwykle albo go kocha miłością gorącą albo szczerze nienawidzi. Mam wrażenie, że autorzy przygotowujące tę książkę – a część z nich mam przyjemność znać osobiście – to ludzie przytomni i mający dystans do rzeczywistości.

Książka była wydana najpierw po angielsku i była pisana dla cudzoziemców, jak się domyślam. Stad bardzo dużą wagę redaktorzy i autorzy przyłożyli do pokazania całego historycznego, politycznego i kulturowego  kontekstu, który pozwala lepiej rozumieć to, jaką politykę prowadzi dziś Orbán na Węgrzech.

Autorzy nie usprawiedliwiają kontrowersyjnych decyzji i rozmaitych patologicznych zjawisk, które w mają także dziś miejsce, ale wyjaśniają – skąd wziął się tak a nie inny sposób uprawiania polityki.

Redaktor książki – John O’Sullivan rozumiejąc źródła i przyczyny takiej a nie innej polityki lidera  Fideszu, doceniając  sukcesy i pozytywne efekty jego działań stawia kilka fundamentalnych pytań,  które i mi wydają bardzo istotne. Dotykają one problemów, które dziś poważnym zagrożeniem dla powodzenia projektu Fideszu.  

Czy Orbán chce budować klasę średnią (co jest jednym z jego głównych celów) wzmacniając węgierską gospodarkę i tworząc możliwości dla przedsiębiorczych obywateli, czy przez rozdawanie monopoli zwolennikom rządu? Ta druga opcja coraz częściej niestety ma miejsce a szerszego opisu tego zjawiska trochę w książce zabrakło.

 Jak chce wyjść z bardzo ryzykownej próby balansowania między Waszyngtonem i Moskwą? Mój komentarz: ryzykowne deale ( o wielu z nich zapewne jeszcze nie wiemy) z Rosją mogą się źle dla Węgier skończyć. Nie ułatwiają one też współpracy środkowoeuropejskiej. Ten wątek też mógłby zostać pogłębiony w opracowaniu.

Kolejne ważne pytania: Jak Orbán chce pogodzić opór przed ponadnarodowymi instytucjami z dużym  uzależnieniem od dotacji z Unii Europejskiej? Jak daleko chce iść w upaństwowieniu gospodarki? Czy przyjęta „nieortodoksyjna” polityka gospodarcza jest rozwiązaniem tymczasowym na czasy kryzysu, czy jest docelowym modelem, który ma przynieść długofalowy rozwój i konkurencyjność węgierskiej gospodarki?  To kluczowe problemy, które niewątpliwie życzliwy premierowi Węgier redaktor książki trafnie definiuje.

„Druga kadencja Orbána”  powinna być lekturą obowiązkową dla wszystkich , którzy chcą zrozumieć  Europę Środkową, współczesne Węgry i  przywódcę tego kraju. Polecam ją szczerze. Teksty są pisane przez różnych autorów, stad też różna ich jakość  i charakter, ale większość z nich czyta się dobrze a niektóre wręcz znakomicie – jak krwisty esej brytyjskiego pisarza Tibora Fischera.