Łupkowy "game changer".

Od kilku tygodni systematycznie weryfikuje tezy postawione w moich notkach napisanych pół roku temu [1] [2] [3], które dotyczyły sytuacji gospodarczo-politycznej świata i szans oraz wyzwań, które ta sytuacja stwarza dla Polski.

Po analizie wpływu wojen letnich cyklu Kondratiewa na procesy gospodarczo-finansowe świata [link] oraz analizie procesu kreacji długu, który wiąże się z wojnami letnimi i występującymi w wyniku tych wojen skokami technologicznymi [link] - dzisiaj pora na notkę dotyczącą królowej energetyków zwanej też czarnym złotem czyli ropy. W poprzednich notkach odgrażałem się, że pisząc o sytuacji geopolitycznej i gospodarczej świata, ropie i rewolucji łupkowej należna jest stosowna niezależna notka. Ostatecznie oczywiście zmobilizowała mnie informacja. która obiegła ostatnio świat o tym, że w kontraktach majowych na ropę z odbiorem w pewnym magazynie w USA cena baryłki historycznie przebiła dno czyli deklarując odbiór w tym terminie i tym konkretnym magazynie można było otrzymać dodatkowe kilkadziesiąt dolarów za każdą odebraną baryłkę ropy.

Tradycyjnie na początek kilka cytatów z moich poprzednich notek:

"Przypomnijmy, że od początku lat drugiej dekady XXI wieku rozpoczęła się w USA rewolucja łupkowa...... Sytuacja na bliskim wschodzie z uwzględnieniem uniezależnienia się USA od dostaw ropy z krajów OPEC w wyniku rewolucji łupkowej otwiera też realne możliwości konfliktu zbrojnego w tym regionie bez tak wielkich konsekwencji dla USA jak kryzys naftowy po wojnie Izraela. Taki konflikt występuje w fazie lata więc mówimy o perspektywie kilku lat do dekady." [link]

"Dla tradycyjnych producentów aut nie jest zagrożeniem zmiana silników na elektryczne. Z tym sobie poradzą. Zamiana oktanów na lit ma bardziej charakter geopolityczny warty osobnej notki." [link]

"To też początek strategicznego sojuszu USA z Arabią Saudyjską i krajami OPEC zmaterializowanego w 1974r. czyli narodzin Petrodolara. Arabowie zgodzili się na sprzedaż ropy za dolary i lokowania nadwyżek w obligacjach USA w zamian za gwarancje bezpieczeństwa USA. Rosnące ceny ropy sprawiły jeszcze większy popyt na dolary niezbędne do zakupów surowców energetycznych niż podczas funkcjonowania układu z  Bretton Woods jednocześnie znosząc kotwicę kreacji pieniądza w postaci ograniczonych zasobów złota.Strategiczny sojusz z Arabami okazał się też początkiem końca ZSRR. Tak oto czarne złoto stało się kluczem do kontrolowania największego długu w historii świata oraz spowodowało rozpad ZSRR i zakończenie wojny zimowej praktycznie bez rozlewu krwi." [link].

Porządkując chronologicznie historię czarnego złota można wyszczególnić kamienie milowe, które zmieniały porządek świata a w których centrum zawsze była ropa.

Zacznijmy od tego - o czym nie wszyscy pamiętają, że pierwsza kopalnia ropy naftowej powstała w Polsce. W roku 1854 w Bóbrce w pobliżu Krosna założyli ją Ignacy Łukasiewicz, Tytus Trzecieski i Karol Klobassa-Zrencki. Zatem to wynaleziona rok wcześniej przez Łukasiewicza lampa naftowa przyczyniła się do pierwszego na świecie komercyjnego zastosowania ropy na skalę przemysłową. Łukasiewicz był też pierwszym "kapitalistą", który na czarnym złocie dorobił się dużego majątku [link].

Natomiast wpływ ropy na geopolityczne losy świata rozpoczął się w wyniku rewolucji technologicznej związanej z przemysłem samochodowym i petrochemicznym (od początku lat 30-ych XX wieku). Przypomnę, że te skoki technologiczne zawsze związane są z wojną pozorowaną (proxy war) okresu letniego w cyklu Kondratiewa.

Poniżej rysunek pokazujący co w 2014r wytwarzano z każdej baryłki ropy.

[Źródło]

Nic zatem dziwnego, że ropa przez niemal ostatnie sto lat tworzyła i obalała potęgi korporacyjne i narodowe. Poniżej rysunek pokazujący cenę i produkcję ropy z uwzględnieniem kilku kluczowych wydarzeń politycznych.

Popyt na ropę rósł lawinowo i nieprzerwanie od końca IIWŚ w wyniku rozkwitu przemysłu samochodowego i petrochemicznego. Mimo dużego popytu na ropę ceny były stabilne dzięki wysokiej podaży surowca i niskim kosztom wydobycia, głównie w krajach Afryki i Bliskiego Wschodu. Duże złoża ropy i niskie koszty wydobycia były również w Rosji. Lata powojenne to rozkwit gospodarczy i klasyczna "wiosna" cyklu Kondratiewa bez kryzysów i inflacji.

To też okres w którym funkcjonował układ z Breton Woods wiążący Dolara ze złotem co stanowiło kotwicę poziomu zadłużania w gospodarkach światowych. Dolar rządził na rynkach, US Navy na morskich szlakach handlowych.

W latach 60-tych sytuacja zaczęła ulegać zmianie. ZSRR zgłaszając swoje mocarstwowe ambicje szerzył swoją ideologię na podatny grunt w krajach trzeciego świata. Umacniał też wpływy na Bliskim Wschodzie wykorzystując sojusz USA z Izraelem czyli największym zagrożeniem świata arabskiego.

Rok 1960 jest kluczowy dla losów ropy i jej wpływu na geopolitykę. Wtedy w Bagdadzie powstaje Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową OPEC z siedzibą w Wiedniu. Jej celem jest ujednolicenie polityki dotyczącej wydobycia oraz wpływanie na poziom cen ropy naftowej. Wzrost pozycji krajów OPEC w latach 60-tych widać po wzroście produkcji ropy w tamtym czasie przedstawionym na wcześniejszym rysunku. Do OPEC w latach 60-tych przystąpiły najpierw kraje BW Arabia Saudyjska, Irak, Iran, Kuwejt oraz dodatkowo Wenezuela następnie dołączyły kraje Afryki Libia (1962), Algieria (1968) i Nigeria (1971).

Największy wzrost znaczenia OPEC przypada na okres kryzysu naftowego w latach 1973–1974, kiedy to organizacja doprowadziła do znaczącego wzrostu cen ropy naftowej. Bezpośrednią przyczyną decyzji OPEC o nałożeniu embarga na dostawę ropy do USA był konflikt zbrojny krajów arabskich z Izraelem czyli wojna Kippur. Decyzja OPEC była też niewątpliwie elementem "zimnej wojny" o wpływy między dwoma mocarstwami czyli USA i ZSRR. Decyzja OPEC nie była by możliwa bez wsparcia militarnego oferowanego przez ZSRR.

Zimna wojna była klasycznym przykładem "proxy war" czyli wojny mocarstw o hegemonię, która wg Kondratiewa rozpoczyna okres letni cyklu gospodarczego. Ta wojna charakteryzuje się między innymi wyścigiem technologicznym, który wymaga ogromnych nakładów finansowych. Emanacją wojny letniej była  też wojna w Wietnamie. W celu pokrycia kosztów wyścigu zbrojeń i oczekiwań konsumpcyjnych Amerykanów USA zmuszone były do zwiększenia długu. Dlatego w 1971r. prezydent Nixon jednostronnie zerwał powiązanie dolara ze złotem znosząc ograniczenia w kreacji długu  zakotwiczone do tej pory do wielkości rezerw w złocie.

Zatem decyzja OPEC była brzemienna w skutkach dla gospodarki USA zwiększając inflację i zmniejszając siłę nabywczą Amerykanów. Tak oto  Amerykanie stali się przedmiotem próby wywołania "rewolucji żołądków", którą skutecznie sami stosowali i dzisiaj stosują w stosunku do części krajów OPEC o czym będzie później.

W ten sposób stratedzy potężnej Ameryki zostali zmuszeni do zawarcia strategicznego sojuszu z trzeciorzędnymi militarnie państwami produkującymi ropę, które zrzeszone były w OPEC. Zmuszeni też byli do znalezienia w przyszłości rozwiązań ograniczających wpływ szantażu energetycznego na USA.

Strategiczny sojusz USA z Arabią Saudyjską i krajami OPEC zmaterializowany został w 1974r. narodzinami Petrodolara. Arabowie zgodzili się na sprzedaż ropy za dolary i lokowania nadwyżek w obligacjach USA w zamian za gwarancje bezpieczeństwa USA. Rosnące ceny ropy sprawiły jeszcze większy popyt na dolary niezbędne do zakupów surowców energetycznych niż podczas funkcjonowania układu z  Bretton Woods jednocześnie znosząc kotwicę kreacji pieniądza w postaci ograniczonych zasobów złota.

Strategiczny sojusz z Arabami okazał się też początkiem końca ZSRR. Tak oto czarne złoto stało się kluczem do kontrolowania największego długu w historii świata oraz spowodowało rozpad ZSRR i zakończenie wojny zimowej praktycznie bez rozlewu krwi.

Ten sojusz miał też swoje koszty.  Pierwszy to gwarancje bezpieczeństwa i konieczność strategicznej obecności US Army na Bliskim Wschodzie, który nieprzerwanie jest wielkim poligonem wojennym. Drugi to finansowanie z petrodolarów terroryzmu, z którym USA nieustannie walczą. Dlatego w długofalowym interesie USA było osłabienie OPEC i albo zmniejszenie światowego popytu na ropę albo zagwarantowanie sobie i światu stabilnej podaży na ten surowiec.

Oto jak dzisiaj wygląda struktura krajów OPEC.

A tak wygląda wielkość produkcji ropy krajów zrzeszonych w OPEC oraz pozostałych.

Dla przypomnienia tak to wygląda w funkcji czasu.

[Źródło]

Zwróćcie uwagę, że od kilkunastu lat administracja USA osłabiała gospodarczo poszczególnych członków OPEC. Dzisiaj Iran i Wenezuela mają zdecydowanie słabszą pozycję niż w latach 70-ych. Obydwa kraje objęte są sankcjami USA. Wiosna ludów z 2011r. w krajach afrykańskich w zasadzie zmiotła z rynku Libię i Algierię. Pokazowa egzekucja przywódcy Iraku, który postanowił handlować ropą za inną walutę niż dolar jest powszechnie znana.

Narastająca ofensywa geopolityczna USA w stosunku do członków OPEC jest niewątpliwie związana z technologią łupkową, która absolutnie wywraca do góry nogami geopolityczny porządek świata. Obecnie na masową skalę technologia wykorzystywana jest w USA i Kanadzie. Częściowo choć na mniejszą skalę stosowana jest też w Chinach. Poniżej rysunek pokazujący potencjał złóż łupków na świecie.

[żródło]

Z tej mapy wynika kilka zasadniczych wniosków. Praktycznie każda z największych gospodarek świata (USA, Chiny, Europa, Wielka Brytania, Kanada, Australia, Brazylia, w mniejszym stopniu Indie) posiada własne złoża łupków i posiadając dodatkowo technologię łupkową może być niezależna energetycznie. W ramach krajów OPEC największy potencjał łupkowy mają Libia, Algieria i Wenezuela. Każdy z tych trzech krajów jest dzisiaj areną proxy war. A arabska wiosna dość dobrze pokrywa się ze złożami łupków.

Niezależność energetyczna największych gospodarek świata to gwóźdź do trumny eksporterów paliw kopalnianych, którzy budżety opierają się w dużym stopniu na dochodach z eksportu surowców energetycznych. Poniżej cena ropy niezbędna do zbilansowanego  budżetu wybranych krajów. W dzisiejszej wojnie cenowej nie jest ważny tylko koszt produkcji ropy ale również odporność czasowa eksporterów na zaniżoną cenę ropy i przede wszystkim elastyczność w zamykaniu i otwieraniu szybów. Tutaj sektor łupkowy ma przewagę.

Na to wszystko nakłada się jeszcze oczywiście rewolucja technologiczna w napędach aut czyli silnikach elektrycznych. Zapotrzebowanie na moc przesunie się z ropy na gaz i inne technologie niezbędne do wytworzenia energii elektrycznej (OZE, Atom).

Poniżej wykres konsumpcji ropy naftowej: kraje rozwinięte (USA, Europa oraz Japonia) oraz dwa główne kraje rozwijające się (Chiny i Indie).

[Źródło]

Te zmiany na rynku surowców mogą nieść też z pewnością zmiany w międzynarodowych rozliczeniach walutowych. Wraz ze zmianą struktury handlu energetykami możemy znowu być świadkami powstania nowej międzynarodowej waluty. Coraz częściej pojawia się koncepcja oparta o koszyk SDR i być może dodatkowo wielkości rezerw naturalnych jak złoto czy energetyki. Ale to już temat na kolejną notkę.

Uważam, że rewolucja łupkowa jest dzisiaj jedną z mniej docenianych rewolucji technologicznych, która może w zasadniczy sposób zmienić układ geopolityczny i finansowy świata. Być może przyczyni się ona do wielobiegunowości zarówno jeśli chodzi o walutę wymienną w handlu międzynarodowym jak i podziałem wpływów dzisiejszych mocarstw gospodarczych czyli USA, Chin i Europy. To też szanse i zagrożenia dla krajów na styku tych wpływów czyli Wielkiej Brytanii, Rosji, Turcji, Iranu, Japonii, Indii, Brazylii regionu Afryki Północnej czy regionu Trójmorza.