Forum Od-nowa: Na ratunek likwidowanym szkołom

 W obliczu coraz poważniejszego problemu likwidowania małych szkół (głównie wiejskich, ale nie tylko) kilka środowisk wystąpiło z inicjatywą ich zachowania poprzez przekazanie do prowadzenia podmiotom niepublicznym (np. stowarzyszeniom rozwoju wsi) lub innym ciałom zakładanym przez mieszkańców. Pozwoli to na aktywizowanie i rozwój małych społeczności lokalnych dzięki ich zaangażowaniu na rzecz i w oparciu o przejęte placówki. Szkoły będą dla mieszkańców wspólnymi punktami odniesienia na mapie najbliższej okolicy. Z czasem będą poszerzać swoją ofertę o prowadzenie innych instytucji, np. bibliotek czy świetlic, stając się miejscami edukacji, kultury, pomocy społecznej i przedsiębiorczości dla wszystkich mieszkańców, a więc placówkami rozwoju społeczności lokalnej. Aby proces ten mógł mieć miejsce, proponuje się przygotowanie obywatelskiego projektu ustawy o szkołach wspólnotowych.

Uzasadnienie

1. Od 1999 r. zlikwidowanych zostało blisko 5 tys. szkół wiejskich. Takie placówki stanowią 69% szkół w Polsce i uczy się w nich 40% wszystkich uczniów. Statystyczna szkoła na wsi ma 97 uczniów, zaś w ok. 30% szkół wiejskich jest ich poniżej 70.
2. Średnio 39% kosztów w budżetach gmin (w indywidualnych przypadkach nawet 50-60%) stanowią wydatki na oświatę. Kolejną pozycją jest pomoc społeczna – średnio 16%. W gminach wiejskich wydatki oświatowe wynoszą 13,2 mld zł, a dochody z subwencji oświatowej to 8,9 mld zł.
3. Sytuacja finansowa gmin oraz budżetu centralnego pogarsza się i nie należy spodziewać się większego finansowania z budżetu państwa. Wiele jednostek w ciągu 2-3 lat może mieć trudności z uchwaleniem budżetów.
4. Programy naprawcze bazują na likwidacji szkół lub ich centralizacji (1 szkoła zbiorcza). O wiele rzadziej przekazywane są podmiotom niepublicznym, gdyż może to dotyczyć jedynie szkół do 70 uczniów (art. 5g ustawy o systemie oświaty).
5. Należy dołożyć wszelkich starań, aby motywowany oszczędnościami proces zmian w organizacji oświat chronił istniejące placówki i ich infrastrukturę, a także włączał nauczycieli w proces zmian. Ważne jest, aby poprzez uspołecznienie oświaty następowało podwyższanie jakości edukacji i budowanie silnych wspólnot lokalnych zdolnych do kierowania swoim rozwojem.

Projekt ustawy o szkołach wspólnotowych byłby przygotowany jako inicjatywa obywatelska przez organizacje pozarządowe, we współpracy z samorządami i środowiskiem nauczycielskim, w uzgodnieniu z resortami, ponad podziałamipolitycznjymi. Koordynatorem działań mógłby być otwarty na inne środowiska KRzEW (Koalicja na Rzecz Edukacji Wiejskiej).

Główne założenia rozwiązania:

1. Władze gminne będą mogły przekazać wszystkie szkoły stowarzyszeniom grupującym mieszkańców.
2. Określony zostanie model finansowania z budżetów gmin szkół przekazanych podmiotom niepublicznym. Przekazywanie szkół łączyć się będzie z szerszym korzystaniem przez władze gminne z metod partycypacyjnych. Placówki będą otrzymywać dotacje w oparciu o wspólne ustalenia podjęte po konsultacjach, np. z gminną radą działalności pożytku publicznego, radą oświatową lub w innej formule współuczestnictwa. Dla uzyskania stabilności finansowej podmioty niepubliczne prowadzące szkoły będą mogły prowadzić działalność wspomagającą placówki.
3. Stowarzyszenia rodziców staną się wraz z gminą współwłaścicielem budynku szkoły powstałego w czynie społecznym.
4. Nauczycielom dotychczas zatrudnionym na podstawie Karty Nauczyciela, a w nowych warunkach w oparciu o Kodeks Pracy, oferowana będzie systemowa zachęta i rekompensata, która zmotywuje ich do pracy w szkołach prowadzonych przez podmiot niepubliczny.
5. Rozwiązaniom ustawowym będzie towarzyszyło prezentowanie nauczycielom, rodzicom i ogółowi mieszkańców kosztów funkcjonowania gminnej oświaty. Program wykorzystywać będzie Matrycę kalkulacyjną finansów gminnych na oświatę, wypracowaną przez Federację Inicjatyw Oświatowych.
6. Stowarzyszenia przejmujące szkoły i przedszkola będą objęte programem wsparcia przez sieć instytucji, m.in. specjalistyczne organizacje pozarządowe, starostwa powiatowe i rady działalności pożytku publicznego. Wsparcie to ułatwi tworzenie silnych wspólnot zdolnych do oddolnego rozwoju.