4 Następnie król wydał rozkaz arcykapłanowi Chilkiaszowi, kapłanom drugiego rzędu oraz strażnikom progów, aby usunęli ze świątyni Pańskiej wszystkie przedmioty sporządzone dla Baala Aszery i całego wojska niebieskiego. Kazał je spalić na zewnątrz Jerozolimy, na polach nad Cedronem, a popiół z nich zanieść do Betel. (2 Krl 23, 4)
Wykonawcami tego planu oczyszczenia świątyni mieli być: „wielki kapłan Chilqijjahu” „kapłani drugorzędni” i tzw. „Stróże progu” (w. 4). Nazwy trójstopniowej hierarchii sług świątyni nawiązują do czasów przed niewolą. Tytuł „wielki kapłan” przysługiwał głównemu kapłanowi w świątyni. Rolę tę przejął później w czasach po niewoli arcykapłan. Natomiast inni kapłani byli nazywani kapłanami „drugimi” lub „drugorzędnymi”
Najniższymi w hierarchii byli tzw. „Stróże progu” (por. 2 Krl 25,18). Według 2 Krl 25,18, stanowili oni kolegium złożone z trzech osób. Oczywiście do spełniania swych funkcji w świątyni mieli „stróże progu” także innych pomocników. Za Joasza ich zadaniem była troska o ofiary składane przez lud przy wchodzeniu do świątyni (por. 2 Krl 12.10).
5 Zniósł kapłanów pogańskich, których ustanowili królowie judzcy i którzy składali ofiary kadzielne na wyżynach, w miastach Judy i w okolicach Jerozolimy, oraz tych, którzy składali ofiary kadzielne Baalowi, słońcu, księżycowi, gwiazdozbiorom i całemu wojsku niebieskiemu. (2 Krl 23, 5)
Reforma religijna była związana także z usunięciem fałszywych kapłanów, którzy troszczyli się o kult obcych bóstw. Brak wzmianki o usunięciu tych kapłanów z Jerozolimy świadczyłby, iż w stolicy nie było właściwych kapłanów dla sprawowania obcego kultu. Zostały tylko wprowadzone najbardziej konieczne przedmioty kultu, ze względu na asyryjskich władców, którzy domagali się obecności bóstw asyryjskich w świątyni obok Jahwe.
W tekście 2 Krl 23,5 jest mowa o dwóch grupach kapłanów. Pierwszą określa się za pomocą terminu hebrajskiego hakemarim,który był używany w ST tylko w odniesieniu do obcych wykonawców kultu (por. Oz 10,5; So 1,4). Do nich najprawdopodobniej należeli kapłani Baala i Aszery.
Drugą grupę stanowili ci, którzy byli związani z kultem tzw. zastępów niebieskich, tj. słońca, księżyca i gwiazd. Według biblijnej nauki wszystkie ciała niebieskie są stworzeniami Jahwe (por. Rdz 1,1). Stąd nie przysługuje im żaden kult boski. W Asyrii i w Babilonii natomiast poszczególne ciała niebieskie były czczone jako osobne bóstwa. Wśród nich największą czcią był otaczany księżyc (Sin), wg którego faz liczono tygodnie i miesiące. Także wielką czcią było otaczane słońce i inne ciała niebieskie.
Według Pwt 17,2-5 wszyscy uprawiający tego rodzaju kult, po udowodnieniu im winy, powinni ponieść karę ukamienowania (por. w. 20). Jozjasz postąpił podobnie, jak Eliasz na Karmelu (1 Krl 18,40) i tak samo, jak Jehu w Samarii, który polecił zabić wszystkich obcych kapłanów (2 Krl 10,18-28).
6 Usunął Aszerę ze świątyni Pańskiej, na zewnątrz Jerozolimy do doliny Cedronu i spalił ją w dolinie Cedronu, starł na popiół i rzucił popiół jej na groby pospolitego ludu. (2 Krl 23, 6)
W w. 6 jest mowa o potoku Cedron i dolinie. Dokładnie trudno określić to miejsce. Termin Sedemah może być stosowany zarówno dla pól pszennych, jak i winnic (Iz 16,8; Ha 3,17). Może chodzić tu także o zwrot śede mót (= hebr. mawet), tzn. pole śmierci. Można więc powiedzieć, że nazwa ta sugerowałaby miejsce kultu, poświęcone znanemu z tekstów z Ugarit bóstwu Mot. Było to bóstwo śmierci, suszy i upałów. Na tym miejscu znajdowały się zapewne groby, które służyły dla grzebania zmarłych od najdawniejszych czasów.
W w. 7 w przeciwieństwie do w. 4 podano, iż proch wysypano na „groby synów ludu”, a nie w „Bet-El” (w. 4). Wiązałoby się to z istnieniem w pobliżu cmentarza dla ludu. Prochy zostały wysypane na groby, aby uczynić je wg Prawa nieczystymi, a więc takimi, których nie wolno było dotykać, a tym bardziej czcić. Chciano w ten sposób zniszczyć wszelkie ślady bóstw pogańskich i wykorzenić zwyczaj oddawania im czci.
Sama dolina Cedron jest położona na północny wschód od Jerozolimy. Stosunkowo niewielka i płytka dolina przechodzi stopniowo w wąski, głęboki wąwóz, przez który z północy na południe wzdłuż wschodnich murów miasta przepływa w porze deszczowej potok Cedron. Dno wąwozu najczęściej jest suche. Tylko w czasie większych opadów płynie tym wąwozem mały strumyk wody, noszący nazwę podobnie jak cała dolina Cedron (hebr. Qidron).
Tutaj także Asa spalił rzeźbę Aszery (1 Krl 15,13) i za Ezechiasza wyrzucano do potoku wszelkie nieczystości, jakie znaleziono w świątyni” (2 Km 29,16; 30,14). Nie podano dokładnie, jakie przedmioty kultu zostały spalone (w. 4n). Musiały to być przedmioty głównie z drewna, a więc rzeźby bóstw, pale kultu, stoły dla składania ofiar itp.
7 Zburzył domy osób, uprawiających nierząd sakralny w świątyni Pańskiej, gdzie kobiety przędły zasłony dla Aszery. (2 Krl 23, 7)
Reforma religijna była skierowana także przeciwko rytualnemu nierządowi (haqqedeśim), zarówno męskiemu, jak i żeńskiemu, który był związany z kananejskim kultem płodności (1 Krl 14,24) i z kultem bogini płodności Asztarte i bożka Baala. Częściowo usunięto go za panowania Asy (1 Krl 15,12), a także za króla Jozafata (1 Krl 22,47). Podczas zaś rządów Manassesa i Amona (2 Krl 21, 1n; 21,19n), w związku z kultem bożka Baala, mogło dojść znowu do rozwoju tego rodzaju praktyk.
W w. 7b termin batim (domy?) jest niezrozumiałym, ponieważ łączy się z czasownikiem „tkać”. Stąd wielu komentatorów (np. A. Sanda) łączą ten termin z aramejskim rdzeniem b-t-t, oznacza chropowatą szatę. Tkane szaty mogły służyć do przyozdabiania rzeźby bogini Aszery, albo też były przeznaczone dla uczestników rytualnej prostytucji. Prawo ST wyraźnie zakazywało tego rodzaju praktyk w Pwt 23,18n.
8 Kazał zgromadzić się wszystkim kapłanom z miast Judy i splugawił wyżyny, gdzie ci kapłani składali ofiary - od Geba aż do Beer-Szeby. (2 Krl 23, 8)
Celem reformy Jozjasza było nie tylko oczyszczenie kultu Jahwe z obcych bóstw i zwyczajów, lecz także zcentralizowanie tego kultu w Jerozolimie. W tym celu sprowadzono wszystkich kapłanów, którzy sprawowali swe funkcje poza sanktuarium centralnym w Jerozolimie, niszcząc wszystkie „wyżyny”. Przez sprowadzenie kapłanów „wyżyn” i zniszczenie tych miejsc kultu, dozwolonych w dawnych czasach (por. 1 Krl 3,2), jerozolimska świątynia stała się jedynym miejscem kultu, gdzie można było obecnie składać ofiary. Jak istnieje tylko jeden Bóg - Jahwe, tak powinien być tylko jeden ołtarz, gdzie można będzie oddawać Mu cześć. W ten sposób wiara w jedynego Boga znalazła swój wyraźny symbol. Było to zgodne z Prawem dtr (Pwt 12,5-18), które nakazywało składać wszystkie ofiary, dziesięciny i dary pierworodnych tylko na jednym miejscu w Jerozolimie, ponieważ Jahwe wybrał to miejsce jako siedzibę „swego Imienia” (por. Pwt 12,13; 1 Kri 8,29).
Zniszczył chram Kozłów, który znajdował się u wejścia do bramy Jozuego, zarządcy miasta, po lewej stronie, gdy wchodzi się do bramy miejskiej. (2 Krl 23, 8)
Autor biblijny zwrócił uwagę na podwyższenia (dosł. wyżyny bram: hasse'arim), które znajdowały się u wejścia „w bramę Jozuego” w Jerozolimie. Określenie „wyżyna bram”, zdaniem niektórych komentatorów wskazywałaby, iż została ona zbudowana na wzór podobnych wyżyn istniejących poza Jerozolimą. Można też przypuszczać, że tutaj znajdowały się i były czczone bóstwa opiekuńcze na wzór asyryjskich postaci geniuszy, których ustawiano przed świątyniami i pałacami. Większość jednak komentatorów uważa, iż termin se’arim (bramy) należy czytać se'irim (kozły) i cały zwrot jako „Bramę kozłów”, gdzie znajdowało się najprawdopodobniej sanktuarium poświęcone czci demonów, przedstawianych w postaci kozłów (por. Kpł 17,7; Iz 13,21;)
9 Jednakże kapłanom wyżyn nie wolno było przystępować do ołtarza Pańskiego w Jerozolimie, wyjąwszy to, że mogli jeść chleby przaśne wśród swoich braci. (2 Krl 23, 9)
Zwrot więc „wśród swoich braci jedli chleb niekwaszony” (w. 9) należy rozumieć, iż zgodnie z prawem o jedności kultu (Pwt 12, ln) i o święcie Paschy (Pwt 16,1- 8) nie wolno było obchodzić Paschy, jak dotąd także poza Jerozolimą, w domach, czy w rodzinach (por. Wj 12,7), lecz tylko w Jerozolimie.
10 Następnie splugawił Palenisko-Zgrozę w Dolinie Synów Hinnoma, aby już nikt odtąd nie przeprowadzał swego syna lub swojej córki przez ogień na cześć Molocha.(2 Krl 23, 810)
Tofet po hebrajsku oznacza „spluwanie”. Reforma religijna dotyczyła również zniesienia ohydnego zwyczaju przeprowadzania dzieci „przez ogień” (w. 10) Spalanie dzieci w ogniu jest znane w Pwt 12 31, Jer 19,5. Prorok Jeremiasz(7,31) mówił także o specjalnym tofet jako miejscu ofiar które znajdowało się w dolinie Ben-Hin-non. Termin tofet najprawdopodobniej pochodzi od aramejskiego słowa t-f-joznacza „ogień, miejsce spalania”. Znane są wykopaliska, zwłaszcza w Kartaginie, gdzie znaleziono liczne kości małych dzieci, a także inskrypcje, które wyraźnie świadczyłyby o tego rodzaju ofiarach.
U Izraelitów składano tego rodzaju ofiary bardzo rzadko, ponieważ przeciwko nim ostro występowali prorocy. Niemniej jednak w różnych epokach, gdy zmniejszał się pływ tych nauczycieli narodu dochodziło w Izraelu do takich ofiar.
Termin molek występuje nie tylko jako imię bóstwa pogańskiego, lecz także jako nazwa specjalnego rodzaju ofiar. W punickich inskrypcjach znaleziono takie zwroty jak milk adm i mlk imr, które oznaczają człowieka ( adam) albo baranka (immar). Jako molek - ofiary powinny być złożone dla uczczenia bóstwa Baal-Ham-mon i bogini Tinit.
Dolina Ben-Hinnon rozciąga się wokół Jerozolimy na południe i na południowy zachód. W księdze Jozuego (15,8) była ta dolina granicą pomiędzy pokoleniami Judy i Beniamina. Imię tej doliny (gebe'ne hinnon, ge hinnon; por. 1 Krl 1,9, 2 Krl 16,3 2 Krn 28,3; Jr 7,31-32; 19,6.11-14; Hen 27,1) posłużyło w NT jako określenie pieklą (gehenna; por. Mt 5,22; 23,33,P 2,4).
11 Kazał usunąć konie, które królowie judzcy poświęcili Słońcu u wejścia do świątyni Pańskiej, blisko mieszkania eunucha Netanmeleka, które było w obrębie podwórca, i spalił w ogniu rydwan słoneczny. 12 Ołtarze zaś na tarasie <górnej izby Achaza>, które zrobili królowie Judy, oraz ołtarze, które zrobił Manasses w obydwóch dziedzińcach świątyni Pańskiej - król zburzył i wyrwał stamtąd, a proch ich wrzucił do doliny Cedronu. (2 Krl 23, 11-12)
Słońce było czczone w całym ówczesnym świecie ST. W Palestynie są znane miejscowości Bet-Szemesz i En-Szemesz, które potwierdzałyby istnienie kultu słońca już w czasach przedizraelskich. W Izraelu też był znany ten kult, jak wynika to z etymologii imienia sędziego w Izraelu, Samsona (Sdz 13, ln). Kult ten, który rozwinął się pod wpływem Asyryjczyków nabrał większego znaczenia. Konie i zaprzęgi mogły występować jako wyobrażenie wędrującego słońca po nieboskłonie. Liczne orientalne rzeźby ukazują bóstwo stojące na zwierzętach lub też jadące na koniach.
W asyryjskich inskrypcjach zostało to bóstwo określone jako "jeździec rydwanu". Pozostaje jednak trudny do rozwiązania problem, czy w tym wypadku chodzi o zaprzęg z koni, czy raczej ze zwierząt, które uczestniczą w uroczystej procesji rydwanu z bogiem słońca. Miejscem kultu był teren przyległy do świątyni i być może oznaczał dziedziniec lub też przybudówkę, która wg 1 Krn 26,18 znajdowała się w części zachodniej świątyni.
Kult bożka słońca odbywał się także na dachach domów, gdyż wierzono, że w ten sposób będą bliżej nieboskłonu, gdzie królował ów bóg (Jr 19,13; So 1,5).
13 Nadto król splugawił wyżyny, które stały naprzeciw Jerozolimy, na południe od Góry Oliwnej, i które Salomon, król izraelski, zbudował dla Asztarty - ohydy Sydończyków, dla Kemosza - ohydy Moabitów, i dla Milkoma - obrzydliwości Ammonitów. 14 Połamał stele i wyciął aszery, a miejsca ich zarzucił kośćmi ludzkimi. (2 Krl 23, 13-14)
W czasach reformy za Ezechiasza usunięto węża miedzianego (2 Kri 18,4). Teraz Jozjasz polecił także znieść wyżyny, które znajdowały się na górze Oliwnej. Składano tu ofiary dla różnych bóstw. Polecił je wznieść Salomon dla swych żon, tych obcego pochodzenia (1 Krl 11,7n). Umiejscowienie ich „na górze naprzeciw Jerozolimy” oznaczałoby, że chodzi tu o wzgórze po wschodniej stronie Cedronu, stanowiące południową część pasma Góry Oliwnej - „Góry Zgorszenia” (w. 13). Po zniszczeniu tych właśnie miejsc kultu, wyłamaniu stel oraz wycięciu aszer posypano je ludzkimi kośćmi, aby uczynić je nieczystymi, a więc kultycznie sprofanowanymi. W ten sposób teren Judy został dobrze przygotowany do sprawowania jedynego kultu Jahwe i tym przedsięwzięciem zostały wypełnione wszystkie zalecenia Prawa dtr w tym względzie.
lit: patrz poprzednia notka
Inne tematy w dziale Kultura