Król Żydów spalił syna w ofierze i usunął ołtarz Jahwe!!!

¹ W siedemnastym roku [panowania] Pekacha, syna Remaliasza, Achaz, syn Jotama, został królem judzkim. ² W chwili objęcia rządów Achaz miał dwadzieścia lat, a szesnaście lat panował w Jerozolimie. Nie czynił on tego, co jest słuszne w oczach Pana, Boga jego, tak jak jego praojciec, Dawid,(2 Krl 16, 1-2)

 

Imię Achaz stanowi skró­coną formę Jo'Ahaz, które oznacza „Jah­we mnie uchwycił, strzegąc” (N.Noth). Występuje ono także w piśmie klino­wym w formie Jauhazi. Brak wzmianki o imieniu matki świadczyłoby najprawdopodobniej o tym, iż ona już zapewne w chwili obej­mowania tronu przez syna nie żyła.

 

³ lecz kroczył drogą królów izraelskich. A nawet syna swego przeprowadził przez ogień - na modłę ohydnych grzechów pogan, których Pan wypędził przed Izraelitami. ⁴ Składał ofiary krwawe i kadzielne na wyżynach i pagórkach, i pod każdym drzewem zielonym.(2 Krl 16, 3-4)

Ocena religijnych stosunków Achaza z Jahwe ma charakter naganny, albowiem nie postępował on wg modelu praojca Dawida (1 Krl 9.4; 11,6.33.38 i 2 Krl 14.3: 18.3 itd.). Drugi zarzut, jaki sformułował narrator, dotyczy wstą­pienia na drogę królów Izraela. Ten zarzut sformułował narrator nie tylko w sto­sunku do króla Achaza, lecz także w sto­sunku do Jorama i Ochozjasza, którzy byli spokrewnieni z domem Achaba i w związ­ku z tym przyczynili się do rozpowszech­nienia kultu bożka Baala, także w Króles­twie Południowym (2 Krl 8,18.27).

Według 2 Krn (28,2) Achaz kazał na­wet sporządzić posągi Baala, odlane z me­talu. Najbardziej napiętnuje narrator Achaba za to, iż złożył on ofiarę ze swego syna. Po raz pierwszy pojawia się tego rodzaju wzmianka w dziejach królów Judy i Iz­raela w 1-2 Kri. Podobnie będzie postępo­wał Manasses w 2 Krl 21,6.

Częste napięt­nowania przez proroków tego rodzaju praktyk pogańskich świadczy, iż ten obcy obyczaj był rozpowszechniony także w Iz­raelu i w Judzie (Iz 57,5; Jr 7,31; 19,5; 32,35; Ez 16,20n itd. por. także 2 Krl 17,17; 23,10). Prawo ST potępiało wyraź­nie ten okrutny obrzęd palenia ludzi i naj­surowiej go zabraniało (2 Krl 18,10-12, Pwt 12,31; Kpł 18,21; 20,2-5). W ST wymienia się ten obrzęd w związku z kul­tem bożka Baala (Jr 19,50) i Molocha (2 Krl 23,10; Jr 32,35). Nie ma jednak nigdzie wzmianki, iż był on związany z ku­ltem Jahwe. W Izraelu istniał zwyczaj, aby „pierworodnych synów ofiarować” Panu (Wj 22,28). Jednak ten nakaz Tory nie spełniano dosłownie, lecz syna pierworodnego zastępowano ofiarą ze zwierząt albo ptaków (Kpł 5,7; 12,8; Lk 2,22nn).

We­dług 2 Krl (17,31) Sefarwici palili swoich synów w ogniu ku czci Adarmeleka Anammeleka, bóstw Sefarwim. Podob­nie uczynił to król Mesza z Moabu (2 Krl 3,27). Liczne wykopaliska w Gezer, w Taanach i w Megiddo świadczą, że już w cza­sach przed wejściem Izraelitów do Kanaanu składano tego rodzaju ofiary (por. Sdz 11,39). Zwłaszcza były one częste u ludów Kartaginy, jak o tym świadczą znalezione podczas wykopalisk liczne in­skrypcje. Składano ofiary z dzieci i to z córek i synów rodziców, zajmujących w hierarchii społecznej często najwyższe miejsca. Wzrastała wtedy ranga ofiary i skuteczność wysłuchania przedstawionej bóstwu prośby.

Liczni komentatorzy (Sanda, Landersdorfer, Montgomery, Robinson) przyjmu­ją, iż Achab „przeprowadził swego syna przez ogień” (w. 3b), gdyż był zagrożony ciężką sytuacją, spowodowaną wojną syro-efraimską. Chcąc więc osiągnąć pomoc od bóstwa, ofiarował mu to co miał naj­droższego. a więc swego syna. Według 2 Krn 28,3 Achaz złożył tę ofiarę w dolinie Ge-Ben-Hinnom, która stała się znanym miejscem składania tego rodzaju „ohyd­nych ofiar”, także w czasach późniejszych (zob. 2 Krl 23.10; Jr 7,31; 19,5n. 32.35). Najprawdopodobniej jej położenie należy łączyć z samym miastem Jerozolimą, z do­liną od strony południowo-zachodniej. Jej nazwa pochodzi najprawdopodobniej od dawnego kananejskiego właściciela. W czasach Achaza była ona silnym ośrod­kiem tego bałwochwalczego kultu. Z tego powodu została przeklęta przez proroka Jeremiasza (por, wyż.), stając się miejscem rytualnie nieczystym Później została prze­znaczona na miejski śmietnik. W literatu­rze ST i w pismach NT jako Gehenna symbolizowała miejsce potępienia, odrzu­cenia od Boga i wiecznej kary. czyli piekło.

W w. 4 jest wzmianka o jeszcze innych miejscach kultu bałwochwalczego i róż­nych jego formach, jak ofiary krwawe, „palenie kadzidła na wyżynach i na pagór­kach i pod rozłożystym drzewem” (zob. 1 Krl 14.23; 2 Krl 17,10; Jr 2.20; 3.6; 17.2; Ez 6.13; Oz 4,13; por. Pwt 12.2).

Najgroźniejszym wydarzeniem w cza­sach rządów Achaza była tzw. wojna syro-efraimska, stworzona przez koalicję królów: Rezina z Damaszku i Pekacha z Iz­raela. Jak wynika z Iz 7,1-9, Achaz w cza­sie tej wojny miał być zdetronizowany, a na jego miejsce, mianowany, nieznany z imienia, syn. bliżej nieznanego ojca, o imieniu Tabeel.

 

⁵ Wówczas Resin, król Aramu, i Pekach, syn Remaliasza, król izraelski, wyruszyli do bitwy przeciw Jerozolimie. Osaczyli Achaza, lecz nie mogli go pokonać. ⁶ W tym samym czasie Resin, król Aramu, włączył Elat do Edomu. Wypędził Judejczyków z Elat, a Edomici weszli do Elat i zamieszkali aż do dnia dzisiejszego. ⁷ Wtedy Achaz wysłał posłów do króla asyryjskiego Tiglat-Pilesera ze słowami: "Jestem twoim sługą i twoim synem. Przyjdź i wybaw mnie z ręki króla Aramu i z ręki króla izraelskiego, którzy stanęli przeciwko mnie".(2 Krl 16, 5-7)

 

Większość komentatorów skłania się do opinii, iż Juda za Jotama i Achaza nie była zdecydowana przystąpić do koalicji państw Zachodnich (Fenicja, Aram, Iz­rael, Filistyni, Moab i Edom), które miały na celu stworzyć równowagę przeciwko agresywnej polityce Asyrii. Państwa te ba­ły się mieć wroga na tyłach swych sprzymierzonych armii w postaci proasyryjskiej Judy. Stąd za pomocą tej wyprawy zbroj­nej w postaci dwóch sprzymierzonych ar­mii Damaszku i Samaru, usiłowano prze­mocą zmusić króla Achaza, gdyby nie pomogły wysiłki dyplomatyczne, rozpo­częte jeszcze za Jotama (por. wyż.). Prorok Izajasz (7,7nn) radził królowi zachować neutralną politykę. Król jednak nie po­szedł za radą proroka. Jak wynikałoby z w. 7. Achaz. podobnie jak Menachem. do umocnienia swej władzy królewskiej w Izraelu (2 Krl 15,19) poszukuje pomocy u Tiglat-Pilesera.

Asyryjski król przyjął poselstwo Achaza najprawdopodobniej już na terenach filistyńskich. Król Achaz spodziewał się, że król asyryjski „przy­jdzie" z odsieczą i „wybawi” go od koali­cyjnych wojsk króla Aramu i króla izrael­skiego. Najprawdopodobniej był wtedy już rok 734, ponieważ asyryjska lista Eponymen notuje w tym roku wyprawę do kraju Filistynów (M. Rehm).

W łączności z tą wyprawą, której celem było podporząd­kowanie i zdobycie dalszych terenów dla królestwa Asyrii, na liście z Nimrud, gdzie wymieniono daniny na rzecz króla Asyrii, wylicza się wśród zdobytych miast i pro­wincji w północnej Syrii także królów Ammonu, Moabu, Aszkelonu, Edomu i Gazy, jak i Achaza z Judy, którzy złożyli Asyrii swe wasalskie dary. Pouczył o tym sam narrator biblijny, gdyż w tej narracji posłużył się zwrotem „Ja jestem twoim sługą i twoim synem”, mó­wiąc o stosunku króla Achaza do króla asyryjskiego. Równorzędni królowie posługiwali się tytułem „bracie” (por. 1 Krl 9,13; 20,32). Obraz zaś ojca i syna wyrażał w świecie biblijnym i pozabiblijnym z re­guły stosunki nacechowane zaufaniem i zażyłością. Zestawienie jednak terminów „sługa i syn” ma znaczenie uzależnienia, podobnie jak w tym czasie prawa dzieci były mocno ograniczone przez daleko idą­ce, absolutne prawa ojca w rodzinie. Zwra­cając się z prośbą o pomoc, Achaz uzależ­nił się całkowicie od Asyrii, stając się jej wasalem.

Jeśli chodzi zaś o informacje zawarte w wierszu 6, to wydaje się bardzo prawdopodobne, że Edom wykorzystał zamieszanie panujące w czasie wojno syro-efraimskiej i oblężenie Jerozolimy, aby zająć utracone za panowa­nia Amazjasza miasto portowe Elat i zno­wu je odzyskać dla siebie (zob. 2 Krl 14,22).

 

⁸ Achaz wziął srebro i złoto, które było w świątyni Pańskiej i w skarbcach pałacu królewskiego, i przesłał je królowi asyryjskiemu jako dar hołdowniczy. ⁹ Król asyryjski wysłuchał go. Wyruszył król asyryjski przeciwko Damaszkowi i zajął go, a mieszkańców zabrał w niewolę do Kir. Resina zaś kazał zabić. (2 Krl 16, 8-9)

 

Narrator biblijny, podobnie jak w dziejach króla Asy (1 Krl 15,19), po­służył się terminem Sohad na określenie złożonej daniny, który  oznaczał zazwyczaj łapówkę, a więc miał znaczenie pejoratywne. W świetle danych pozabiblijnych należy jednak ten termin rozumieć jako daninę. Chcąc ją pozyskać, musiał Achaz wziąć srebro i złoto i inne kosztowności ze skarbców świątyni i pała­cu królewskiego (por. 1 Krl 15,18; 2 Krl 12,19; 14,14; 18,15)

Przebieg przedstawionych tu wydarzeń pokazuje, że Izajasz właściwie rozpoznał zamierzenia Tiglat-Pilesera III. W następ­nych latach, tj. 733/32 monarcha asyryjski podjął wyprawę przeciwko Damaszkowi. W „Rocznikach” tego króla asyryjskiego istnieją tylko ogólne dane o tej wyprawie. Podobnie redaktor biblijny w w. 9b podał ogólnie, iż król asyryjski wyruszył przeciw Damaszkowi i zdobył go, zabił króla Rezina, a mieszkańców uprowadził w niewolę do Kir (TM: Qirah –nie zidentyfikowana).

O losie Izraela w czasie tej wyprawy Tiglat-Pilesera była mowa we fragmencie dotyczącym Pekacha (zob. 2 Krl 15,29nn). Od Izraela zostały oddzielone niektóre tereny, a lud­ność tych terenów została uprowadzona do Asyrii, a król Pekach został zamor­dowany przez jednego z przywódców spis­ku Ozeasza. Tiglat-Pileser ustanowił Ozeasza królem części Izraela, nieanektowanej do imperium Asyrii.

 

¹⁰ Kiedy król Achaz udał się na spotkanie z Tiglat-Pileserem, królem asyryjskim, do Damaszku, ujrzał ołtarz w Damaszku. Wtedy król Achaz przesłał kapłanowi Uriaszowi podobiznę ołtarza i wzorzec całej jego budowy. ¹¹ Zatem kapłan Uriasz zbudował ołtarz. Jak król Achaz polecił we wszystkich wskazaniach z Damaszku, tak pracę wykonał kapłan Uriasz, zanim jeszcze król Achaz wrócił z Damaszku. ¹² Kiedy król przybył z Damaszku i ujrzał ołtarz, zbliżył się do ołtarza i wstąpił na niego. ¹³ I kazał w dym obrócić swą ofiarę całopalną i ofiarę pokarmową, wylał ofiarę płynną, a krwią swych ofiar biesiadnych kropił ołtarz.(2 Krl 16, 10-13)

 

Do spotkania z Tiglat-Pileserem doszło po upadku Da­maszku w r. 732 albo w związku z hołdem, jaki musieli składać królowie z uzależnio­nych państw. Przy tej wizycie narrator biblijny zwraca uwagę, iż Achaz zwrócił uwagę na ołtarz, najprawdopodobniej w świątyni Rimmona w Damaszku (2 Krl 5,18). Postanowił więc wg tego wzoru sporządzić nowy ołtarz do świątyni jerozo­limskiej. Przypuszczenie, iż stało się to z polecenia króla asyryjskiego i że ołtarz miał służyć dla potrzeb kultu bóstw asyryj­skich jest możliwe, lecz nie jest to sąd narratora tego opowiadania.

 

¹⁴ Ołtarz z brązu, który stał przed obliczem Pańskim, kazał odsunąć sprzed świątyni - z przestrzeni między ołtarzem a świątynią Pańską - i postawić go obok [wielkiego] ołtarza na północ. ¹⁵ Kapłanowi Uriaszowi zaś król Achaz wydał rozkaz następujący: "Na wielkim ołtarzu masz palić ofiarę całopalną poranną i ofiarę pokarmową wieczorną, ofiarę całopalną króla i jego ofiarę pokarmową, oraz ofiarę całopalną całego ludu kraju, jego ofiary pokarmowe i płynne. Będziesz też na niego wylewał całą krew ofiar całopalnych i krew ofiar krwawych. To zaś, co się odnosi do ołtarza z brązu, ma pozostać do mego rozpatrzenia". ¹⁶ Kapłan Uriasz wykonał wszystko, co mu rozkazał król Achaz.(2 Krl 16, 14-16)

 

Narrator biblijny rozumiał „nowy ołtarz” w świątyni Jahwe, w świetle przejętych do tej narracji, najpra­wdopodobniej starych, kultycznych źródeł jako dodatkowy albo zastępczy w sto­sunku do starego, na którym miały być składane tylko ofiary dla Jahwe (ww. 14- 15). Oddalił narrator dtr przez to zarzut o poleceniu króla asyryjskiego, aby sporządzono ołtarz dla czczenia bóstw asyryjskich. Na czym jednak polegały te niezwykłości nowego ołtarza, które urzek­ły króla Achaza, nie ma wzmianki w tekś­cie tego opowiadania. Z wykopalisk prowadzonych w Syrii i Palestynie nie można też nic powiedzieć na ten temat.

„Nowy ołtarz” zajął miejsce stare­go ołtarza, który został określony jako „z brązu”. Tego rodzaju określenie świad­czyłoby, iż nowy ołtarz został zbudowany z kamieni i stąd stał się on, w przeciwień­stwie do starego, nieprzesuwalny. Jednak nie był on zbudowany z ziemi, jak w Wj 20,24nn, czy nieociosanych kamieni, jak to znów potwierdzają liczne wykopaliska prowadzone na terenie Syrii i Palestyny, ponieważ nie poruszyłby on tak króla Achaza (w. 10).

lit: por. poprzednia notka