Roczniki asyryjskie potwierdzają biblijny haracz Izraela!!!

Po opowiadaniu o Azariaszu następują krótkie narracje o pięciu królach z Izraela, którzy panowali w Królestwie Północnym podczas długich rządów króla Judy Aza­riasza.

 

8 W trzydziestym ósmym roku [panowania] Azariasza, króla judzkiego, Zachariasz, syn Jeroboama, został królem izraelskim w Samarii - na sześć miesięcy. 9 Czynił on to, co jest złe w oczach Pańskich, tak jak czynili jego przodkowie. Nie zerwał z <całym> grzechem Jeroboama, syna Nebata, do którego ów doprowadził Izraela. 
10 Szallum, syn Jabesza, uknuł spisek przeciw niemu, zadał mu cios śmiertelny w Jibleam i został w jego miejsce królem. 
11 Pozostałe zaś dzieje Zachariasza opisano w Księdze Kronik Królów Izraela.  (2 Krl 15, 8-11)

 

Wraz z wstąpieniem na tron Zacharia­sza (hebr. Z^ekarjahu = „Jahwe wspo­mniał”; kończy się dynastia z rodu Jehu z Samarii. Początek jego rządów przypadał na drugą połowę VIII stulecia, tj. 753 r. przed Chr. i trwał tylko 6 miesięcy.

DtrH przedstawił dzieje Zachariasza w typowej dtr formie (ww. 8-9) dodając tylko, iż został on zamordowany w następ­stwie spisku. Spisek ten został zorganizo­wany przez bliżej nie znanego Szalluma, syna Jabesza (w. 10). Imię ojca Szalluma nosi także jedno z miast w Gileadzie (1 Sm 11,1; 31,11). To pozwalałoby sądzić naj­prawdopodobniej także o jego pochodze­niu. Natomiast przyczyny spisku nie zo­stały podane w tym opowiadaniu. A. Sanda  i K. D. Fricke sądzą, iż tymi przyczynami były: proaramejska polityka we wschod­niej Zajordanii oraz związki domu królew­skiego w Samarii z Asyrią. Zaś P. Fannon uważa, iż tą przy­czyną była dezaprobata społeczeństwa, spowodowana niesprawiedliwością społeczną, o której mówili prorocy Amos i Ozeasz. To wzrastające niezadowolenie społe­czne mogło doprowadzić do spisku i za­mordowania Zachariasza oraz obalenia jego niesprawiedliwej polityki.

Wzmianka o miejscowości Jibleam w w. 10, gdzie został zamordowany Za­chariasz, nasuwała skojarzenia, iż ostatni król z dynastii Jehu został zamordowany w pobliżu tego miejsca, w którym Jehu, założyciel tej dynastii, kazał zabić Ochozjasza, króla judzkiego (zob. 2 Krl 9,27).

 

12 Takie było słowo Pana, które wypowiedział do Jehu: "Synowie twoi aż do czwartego pokolenia będą zasiadali na tronie Izraela". I tak się spełniło. (2 Krl 14, 12)
 

Jako uzupełnienie tej historii Zacharia­sza późniejszy redaktor (DtrN) dodał przypomnienie, iż zamordowanie króla Zachariasza było wypełnieniem słowa Jah­we, które potwierdziło trwanie rodu kró­lewskiego Jehu do czwartego pokolenia (por. 2 Krl 10,30).

 

¹³ Szallum, syn Jabesza, został królem w trzydziestym dziewiątym roku [panowania] Ozjasza, króla judzkiego, i rządził jeden miesiąc w Samarii. 
¹⁴ Menachem, syn Gadiego, przyszedł z Tirsy i wszedł do Samarii. Zadał cios śmiertelny Szallumowi, synowi Jabesza, w Samarii, i został w jego miejsce królem. ¹⁵ Pozostałe zaś dzieje Szalluma oraz spisek, jaki uknuł, opisano w Księdze Kronik Królów Izraela.  (2 Krl 14, 13-15)

 

Szallum (etym. hebr. sallum, „oddany, przywrócony ponownie”; został królem w Samarii i panował zaledwie jeden miesiąc, gdyż został zamor­dowany przez Menachema. W tekście nie podano żadnych danych na temat moty­wów tej zbrodni. Menachem płacąc w r. 738 przed Chr. daninę na rzecz Tiglat-Pilesera szukał w tym czynie swego umocnienia na tronie w Izraelu u króla Asyrii. Świadczyło­by to o jego pro asyryjskiej polityce, w prze­ciwieństwie do swego poprzednika, który był po stronie Damaszku, a pośrednio także Egiptu.

Miejscem spisku była Tirsha (dziś. Tell el-Far'a), miejscowość położona 10 km w kierunku północno-wschodnim od Na­blus. W czasach przed Omrim miejsco­wość ta była stolicą Królestwa Północnego (zob. 1 Krl 14,17; 15,21.33; 16,6.8nn. 15-18.23). Należała ona do terenów pokole­nia Manassesa. Menachem mógł być przy­wódcą grupy 50 ludzi, pochodzących z te­go miasta, podobnie jak adiutant i później­szy król Pekach por. 2 Krl 15,25), albo też pełnił rolę gubernatora w tym mieście lub też po prostu tutaj mieszkała jego rodzina.

 

¹⁶ Podówczas Menachem spustoszył Tappuach - zabijając wszystkich, którzy w nim byli - oraz okolice jego, począwszy od Tirsy, ponieważ mu nie otworzono bram. Spustoszył je, a wszystkie w nim brzemienne kobiety rozpruwał.(2 Krl 14, 16)

 

Rozpoczynając typowym zwrotem: „wówczas”, narrator przedstawił w związku z zamachem stanu w Samarii budzący wstręt czyn Menachema, który uczynił on przeciwko miastu Tifsach (w. 16). Umieszczenie tego wydarzenia w tym miejscu najprawdopodobniej miało zwią­zek z przejęciem władzy przez Menachema i z zamordowaniem króla Szalluma.

Miejscowość o nazwie Tifsach, dziś zwana Dibse (Thapsacus), leży nad Eufratem. W czasach Salo­mona oznaczała miasto położone na pół­nocnej granicy państwa (zob. 1 Krl 5,4). M. Haran opowiada się za tym mias­tem nad Eufratem, ponieważ za czasów Jeroboama II granice państwa zostały znowu jak dawniej rozszerzone, a także okrucieństwo czynu Menachema przema­wiałoby raczej za sposobem takiego trak­towania raczej obcych, a nie swoich.

Menachem spotkał się tutaj najpraw­dopodobniej z groźną opozycją („nie ot­worzono bram” w. 16b) dla swych gwał­tem przejętych rządów. Stąd z taką suro­wością rozprawił się z mieszkańcami mias­ta i jego okolic (zob. 2 Kri 8,12; Oz 14,1; Am 1,13). Dzięki tej surowości i bezkompromisowości w sprawach rządów mógł na wiele lat utrzymać władzę w państwie, a nawet przekazać ją swemu synowi. Tyl­ko jemu udało się osiągnąć taką władzę po panujących w Samarii królach z dynastii Jehu.

 

¹⁷ W trzydziestym dziewiątym roku [panowania] Azariasza, króla judzkiego, Menachem, syn Gadiego, został królem izraelskim w Samarii - na dziesięć lat. ¹⁸ Czynił on to, co jest złe w oczach Pańskich; nie zerwał z grzechami Jeroboama, syna Nebata, do których ów doprowadził Izraela. (2 Krl 14, 17-18)
 

Imię tak okrutnego króla (hebr. Menahem) oznaczało „Pocieszyciel” i zapewne mogło być znakiem nadziei dla jego rodziców, gdyż zostało nadane mu po narodzeniu. Imię zaś ojca nie należy łączyć z przynależnością do pokolenia Gada, lecz ze skróconą formą teoforycznego imienia Gaddi-el albo Gad- di-jahwe/ (hebr. Gadi).

Wymienioną w tekście datę początków rządów Menachema jako synchronizowa­ną z panowaniem króla Judy Azariasza: „trzydzieści dziewięć”, należy uważać za przybliżoną, gdyż już w pięćdziesiątym roku Azariasza zaczął panować jego syn Pekachja (por. w. 23). Stąd czas trwania rządów Menachema trzeba przedłużyć z „dziewięciu” na 12 albo 13 lat, a zatem okres królowania obejmowałby lata 753/52-741.

 

Za jego czasu ¹⁹ wtargnął do kraju Pul, król asyryjski. Menachem dał Pulowi tysiąc talentów srebra, aby zapewnić sobie jego pomoc i umocnić władzę królewską w swoim własnym ręku. (2 Krl 14, 19)

 

O wymienionej w tym wierszu daninie Menachema na rzecz Tiglat-Pilesera III (745-727), który nosi tutaj babilońskie imię Pul (por. także: 1 Krn 5,26; Iz 66,19) relacjonuje także pozabiblijny urywek „Roczników” Tiglat-Pilesera III. Urywek ten (150-157) wymienia: obok Menachema z Samarii, także Rezina z Damaszku, jak i królów z Tyru,Byblosz Koe, z Karkemisz, z Hamat, z Samal i innych. Nie ma na tej liście jednak Połu­dniowego Królestwa Judy. Wśród prezen­towanych rzeczy wymienia się w tym do­kumencie złoto, srebro, cynk, żelazo, kość słoniową, płótno lniane, konie, muły i inne. Z Północnego Królestwa Izraela uzys­kano wg informacji biblijnej tysiąc talen­tów srebra (w. 19b ).

Dla porównania inskrypcje Adad Nirari podają podobne sumy, np. 100 talentów złota, 1000 talen­tów srebra, jak i 23000 talentów srebra. 20 talentów złota, 3000 talentów miedzi 5000 talentów żelaza, a także w końcu 2000 talentów srebra, 1000 talentów mie­dzi i 2000 talentów żelaza, które złożył Damaszek (A. Jepsen).

 

Ozeasz, ostatni król Samarii, musiał oddać haracz na rzecz Tiglat-Pilesera w Asyrii w wysokości 10 talentów złota i wielkiej ilości srebra. Zaś Sennacheryb zobowiązał Ezechiasza do zapłacenia 30 talentów złota i 800 talentów srebra. W 2 Krl 18,14 jest mowa tylko o    300 talentach srebra.

Według listy Eponymen, wyprawa Tiglat-Pilesera na miasto Arpad położone 30 km na północ od Alleppo, rozpoczęła się w r. 743. Poddało się ono po trzechlet­nim oblężeniu, tj. w r. 741. Aby w pełni wprowadzić porządek w krajach podbi­tych (urządzenie asyryjskich prowincji, przesiedlenie ludności) i złamać ostatnie miejsca oporu, zostały zorganizowane je­szcze dwie wyprawy w r. 740 przeciwko Arpad i w 738 przeciw Kalne, położonej w północno-zachodniej części Syrii. Do płacenia haraczu pozostaje więc czas po­między latami 743 a 738, który jednak trzeba skorygować, uwzględniając rok śmierci Menachema. Przy założeniu, że Menachem zmarł w r. 742/41 trzeba by przyjąć, że kraje zachodnie juz po pierw­szej wyprawie Tiglat-Pilesera były zmuszo­ne do płacenia haraczu r. 743.

Płacąc haracz na rzecz Asyrii Mena­chem ufał, że to przyczyni się do umoc­nienia jego władzy w państwie (w. 19b). Ponieważ Menachem już wiele lat był kró­lem, zdołał pokonać trudności i przeciw­ników ze strony zdeterminowanego domu królewskiego i zwolenników zamordowa­nego króla. Ujawniły się one jednak w dru­gim roku panowania jego syna Pekachiasza, który został przez swego adiutanta Pekacha odsunięty od władzy. Ten był wielkim przeciwnikiem hegemonii Asyrii w Izraelu i także chciał przemocą nakłonić Królestwo Judy (por. 2 Krl 16,5.7-9). Stąd można wyciągnąć wniosek, że właś­nie polityka asyryjska Menachema była przyczyną zarzutów stawianych królowi ze strony rodzącej się antyasyryjskiej koalicji.

 

²⁰ Menachem uzyskał te pieniądze od Izraelitów, od wszystkich ludzi zamożnych - po pięćdziesiąt syklów od głowy - aby je wręczyć królowi asyryjskiemu. Wycofał się więc król asyryjski, nie zatrzymując się tam w kraju. 
²¹ A czyż pozostałe dzieje Menachema i wszystkie jego czyny nie są opisane w Księdze Kronik Królów Izraela? ²² I spoczął Menachem ze swoimi przodkami, a syn jego, Pekachiasz, został w jego miejsce królem.(2 Krl 14, 20-22)

 

Menachem płacąc haracz wziął go nie ze skarbca świątyni i pałacu królewskiego, jak to czynili królowie Południowego Kró­lestwa Achaz i Joasz (1 Krl 15,18; 2 Kri 12,19), lecz w tym celu opodatkował swych majętnych obywateli (w. 20). Gdy król zapłaci! na rzecz Asyrii 1000 talentów srebra, a każdy z podatników był zobo­wiązany do zapłacenia po 50 sykli srebra, tj. ok. 570 g, a 1 talent miał wartość od 3000 3600 sykli (por. Wj 38,25nn), stąd od 60 000 do ok. 72 000 obywateli zostało objęte tym królewskim podatkiem.

W ostatniej części w w. 20 jest mowa o   wycofaniu się króla asyryjskiego z Sa­marii po wzięciu haraczu. Lista Eponymen wymienia jednak nowe wyprawy przeciw­ko Damaszkowi i Palestynie w latach 734-732 (por. w. 29). Najprawdopodob­niej brakowało tych danych w źródłach, z których został wyjęty ten zapis, co do osoby króla asyryjskiego i jego nowych wypraw. Świadczy o tym m.in. to, iż został określony tronowym imieniem króla babi­lońskiego Pul, który otrzymał król asyryj­ski dopiero po r. 729, czyli już po śmierci Menachema. W 2 Krl 15,29 i 16,7.10 występuje ów król pod imieniem asyryjs­kim Tiglat-Pilesera.

Końcowa formuła dtr zawiera typowe dane, występujące przy innych królach, tylko brak w niej infor­macji o miejscu pochówku. Menachem jako jedyny z następców Jeroboama II umarł na skutek naturalnej śmierci i zdołał przekazać tron swemu synowi Pekachiaszowi (ww. 23-26).

 

lit: poprzednia notka