25 Jeroboam umocnił Sychem na górze Efraima i zamieszkał w nim, a później wyprowadził się stamtąd, gdyż umocnił Penuel. 26 Niebawem Jeroboam pomyślał sobie tak: "W tych warunkach władza królewska może powrócić do rodu Dawida, 27 bo jeżeli ten lud będzie chodził na składanie ofiar do świątyni Pańskiej, to zechce wrócić do swego pana, Roboama, króla Judy, i wskutek tego mogą mnie zabić i wrócić do króla Judy, Roboama". (1 Krl 12, 25-27)
Fortyfikacja miast i przeniesienie stolicy do Penuel, które wiązało się z bezpieczeństwem samoistniejącego królestwa, należało tylko do jednych, niewątpliwie ważnych przedsięwzięć Jeroboama. Oprócz tego spoczywała na nim troska o zorganizowanie kultu. Budowa i wyposażenie sanktuariów oraz powoływanie kapłanów w czasach starożytnych należało do głównych obowiązków króla. Pomyślność i szczęście ludu na Bliskim Wschodzie łączono z życzliwością bóstwa i stosunkiem władcy do niego.
Jeroboam zdecydował się na taki krok ze względów bezpieczeństwa, gdyż uważał, iż lud, chodząc do świątyni w Jerozolimie, aby tam składać ofiary (zwłaszcza biesiadne; TM: zebahim), może wrócić z powrotem do Roboama i zapragnąć połączyć się z Judą (ww. 26- 27). Świątynia w Jerozolimie z arką Przymierza (1 Krl 8,6) miała wielkie znaczenie, także dla pokoleń północnych (por. 1 Sm 4,1n; 2 Sm 6, 1n). Te względy były główną przyczyną religijnego oddzielenia się Izraela od Judy i stworzenia nowych miejsc kultu. Autor dtr, w wersach (26- 27), zobrazował doskonale ówczesną sytuację polityczno-religijną w Izraelu.
Jeroboam nie miał dostatecznej wiary W Boga, ani nie pojmował należycie obietnicy. że jego dynastia może się ustalić (11, 38), o ile wypełni warunki postawione przez proroka. Aby umocnić swoje panowanie, chwyta się innych środków, które sprowadzają nań infamię (1416) i wywołują bardzo smutne skutki w narodzie, oto dąży do rozerwania religijnego, aby w ten sposób przeszkodzić pielgrzymkom religijnym do Jerozolimy.
28 Dlatego po zastanowieniu się król sporządził dwa złote cielce i ogłosił ludowi: "Zbyteczne jest, abyście chodzili do Jerozolimy. Izraelu, oto Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej!" (1 Krl 12, 28)
Zwrot: „Oto bogowie twoi Izraelu, którzy cię wyprowadzili z ziemi egipskiej” (w. 28b) przypomina podobny, prawie identyczny zwrot z Wj 32.4b. Wydaje się, że kult Jahwe jako cielca mógł mieć już swe początki w starej tradycji semickiej, czy też w religii innych narodów. Obraz cielca bowiem nie oznaczał samego Jahwe, ale był symbolem i znakiem Jego siły i mocy. W starych tradycjach biblijnych występuje stwierdzenie, iż Jahwe prowadzi swój lud „mocną ręką”. I sam Jahwe z tego powodu otrzymuje tytuł Mocny (abir) Jakuba (zob. Rdz 49,24; Iz 49,26; 60,16; Ps 132,2.5), a także „Mocny Izraela” (Iz 1,24).
Według S. Łacha (Księga Rodzaju, dz. cyt., 543) w Rdz 49,24 mógł występować pierwotnie w tym tekście termin abbir, tj. cielec, byk, co jednak zostało później zamienione przez Izraelitów z południa na określenie abir, tj. mocny, mocarz Jakuba, aby pozbawić Izraelitów z północy argumentu przemawiającego za legalnością kultu cielca. Byk występuje również jako przedstawienie bóstwa w innych ościennych narodach. Należy sądzić, iż te tradycje nie miały wpływu na powstanie kultu w Bet-El i w Dan, gdyż opis Wj 32 nie był znany w czasach Jeroboama. Jeroboam chciał przy tworzeniu nowego kultu nawiązać do dawnych tradycji, być może synajskich (Wj 32,5b/J/), ale nie tych, które przedstawiają kult złotego cielca jako apostazję i bałwochwalstwo
Jeroboam chciał wypełnić wolę Jahwe (zob. zwrot: „zasięgnął król rady” w w. 28a) i być w zgodzie z prawem Mojżeszowym. Z tego powodu trzeba przyjąć, iż Jeroboam nawiązywał do samego wydarzenia z Wj 32, które w czasach Jeroboama nie miało zabarwienia negatywnego. Było zgodne z wolą Jahwe i z prawem Mojżeszowym.
W następnych narracjach tego rodzaju postępowanie zostanie określone przez Dtr krótko jako „grzech Jeroboama” i będzie głównym kryterium w ocenie królów Izraela. Na tym tle doszło do baalizmu w czasach Achaba i Izebel. Dlatego ostro piętnują tę drogę synkretyzmu prorocy Amos i Ozeasz występując ostro przeciw sanktuarium w Bet-El (Am 4,4; 5,5; Oz 8,5n; 10,5n; 13,2;)
Dtr widział w nich również zagrożenie dla czystości kultu i wiary jahwistycznej oraz niebezpieczeństwo synkretyzmu z innymi religiami, w których wzgórza kultowe, pagórki z zielonymi drzewami były bardzo rozpowszechnione, co wiązało się u tych ludów z sakralną prostytucją.
29 Postawił zatem jednego w Betel, a drugiego umieścił w Dan. 30 To oczywiście doprowadziło do grzechu, bo lud poszedł do jednego do Betel i do drugiego aż do Dan. (1 Krl 12, 29)
Niewątpliwie symbol cielca został zapożyczony z Egiptu, gdzie Jerobaam był na wygnaniu i przywykł do kultu oddawanemu Apisowi, to jest głównemu bóstwu egipskiemu, wyobrażanemu pod postacią ciołka. Gdy chodziło o widoczne wyobrażenie bóstwa, wśród Izraelitów istniała dążność zastępowania postacią cielca. W tym właśnie przekonaniu zmusili Aarona pod górą Synaj do ustawienia im cielca na wzór egipskiego Apisa.
Jednakże, ustawiając owego cielca, zerwał z przykazaniem boskim, które zabraniało wykonywać podobne wyobrażenia. Wobec takiego wyobrażenia bóstwa, zanikał kult Boga czysto duchowy i otwierała sic droga do bałwochwalstwa. Tak się też stało w królestwie izraelskim.
Ustawił dwóch cielców-jednego w Betelu, to jest na południu państwa, a drugiego w Dan, czyli na północy. Posągi bóstwa ustawione na dwóch przeciwległych krańcach państwa, miały zabezpieczać krajowi opieką. Jeroboam musiał się jeszcze liczyć z przekonaniem, że te obydwa miasta uchodziły za święte, w nich składano ongiś kult religijny. W ten sposób starał się dogodzić duchowym aspiracjom narodu. Co do kultu w Betelu, por. Rdz 28,1-22 35,7 Sędz 20,26, 1 S 10,3. Co do miasta Dan por. Sędz 18,20
31 Ponadto urządził przybytki na wyżynach oraz mianował spośród zwykłego ludu kapłanów, którzy nie byli lewitami. (1 Krl 12, 31)
Według Deuteronomium, kapłaństwo było przywiązane wyłącznie do pokolenia Lewiego. Por 1 Kr 8,4 . Kapłani, przebywający w państwie Jeroboama przenieśli się do Judei, przeto ustanowił kapłanów z innych warstw ludności.
Trzecim z wykroczeń przeciw czystości religii jahwistycznej było wg Dtr „ustanowienie kapłanów spośród zwykłego ludu, którzy nie pochodzili od synów Lewiego” (w. 31b; zob. 13,2ba; 2 Krl 23,20).
Wcześniejsze wypowiedzi biblijne albo milczą na temat legalności kapłaństwa Izraela, albo też ganią je nie tyle za pochodzenie, lecz za postawę. Według 1 Krl 12,32b kapłani przeznaczeni do królewskiego sanktuarium w Bet-El byli „kapłanami wyżyn” (TM: kohane habbamót). Brakuje tutaj stwierdzenia o ich nielewickim pochodzeniu (por. 1 Kri 13,13). Podobne wypowiedzi, należące do wcześniejszych, niż w Pwt czy Km, a mianowicie proroków Amosa (7,10-17) czy Ozeasza (4,4-11), ganią tych kapłanów nie za pochodzenie, ale postawę. Wśród różnych postaw negatywnych wymienił Ozeasz takie wady, jak pijaństwo (7,5), chciwość (7,8) oraz udział w obrzędach seksualnych ludów kananejskich (7,10-11).
Co ciekawe bardzo wielu badaczy uważa, że wzniesione przez Jeroboama sanktuaria Jahwe reprezentowały prawdziwą lewicką tradycję kapłańską Mojżesza i Aarona. Przodkiem późniejszej linii kapłańskiej w Dan miał być Jehonatan, pochodzący z rodziny Gerszona, syn Mojżesza (zob. Sdz 17, ln). Masoreci widocznie byli oburzeni i zgorszeni tą genealogią schizmatyckiego, ich zdaniem, kapłaństwa sanktuarium w Dan i dlatego zmienili oni Mozeh na Menasseh. Lekcja oryginalna jest potwierdzona przez starożytne przekłady: LXX, VL, Vg. Stąd kapłaństwo w królestwie Północnym z początku miało wyraźnie charakter lewicki, nawet w większym stopniu, niż na Południu w Jerozolimie, ponieważ Sadok po odsunięciu Ebjatara (por. 1 Krl 2,27) najprawdopodobniej był spadkobiercą kapłaństwa nie lewickiego wywodzącego się od Melchizedeka, księcia i kapłana kananejskiego sanktuarium w Jerozolimie (zob. Rdz 14,18-20).
Z najdawniejszymi tradycjami Izraela jest w zgodzie również fakt mianowania kapłanów przez króla Królowie Jerozolimy Dawid czy Salomon powoływali nowych arcykapłanów i organizowali kult z całą swobodą (por. 2 Sm 8,17-18: 20,25-26; 1 Krl 4,4; 2,26-27). Tym bardziej mógł to czynić Jeroboam w sanktuariach, które sam ustanowił (por. 12,31; 13.33). Bliżej wyjaśniałby to zwrot mille jadprzy nadawaniu godności kapłańskiej (zob. 1 Krl 13,33). Znaczy on dosłownie ..napełnić rękę”. W Piśmie św. pojawia się tylko w znaczeniu przenośnym i oznaczał często nadanie inwestytury kapłańskiej. W archiwach z Mari z epoki Hammurabiego wyrażenie to znane jest jako termin techniczny na określenie części łupu, jaka przysługiwała prawnie określonej kategorii oficerów
32 Następnie Jeroboam ustanowił święto w ósmym miesiącu, piętnastego dnia tego miesiąca, naśladując święto obchodzone w Judzie, oraz sam przystąpił do ołtarza. Tak uczynił w Betel, składając krwawą ofiarę cielcom, które sporządził, i ustanowił w Betel kapłanów wyżyn, które urządził. 33 Przystąpił do ołtarza, który sporządził w Betel w piętnastym dniu ósmego miesiąca, który sobie wymyślił, aby ustanowić święto dla Izraelitów. Przystąpił więc do ołtarza, by złożyć ofiarę kadzielną. (1 Krl 12, 32-33)
Święto Namiotów, na zakończenie winobrania. Normalnie święto było obchodzone w miesiącu siódmym, Jeroboam zaś przesunął o miesiąc później. Możliwe dlatego, że w północnej Palestynie winogrona później dojrzewały. To samo uczynił w Betelu. Betel w czasach późniejszych posiadał sanktuarium królewskie. Por. Am 713.
Jeroboam tego dnia sam sprawował obrzędy poświęcenia ołtarza i przed cielcem złożył ofiary w starodawnym sanktuarium w Bet-El. Prawdopodobnie uczynił to również w drugim sanktuarium w Dan. jak należy przypuszczać na podstawie użytej przez narratora w w. liczby mnogiej: „cielcom”. Za przykładem królów pogańskich sam sobie przywłaszczył godność kapłańską.
A zatem autor Dtr widział w Jeroboamie głównego sprawcę nieszczęsnego w swych skutkach podziału między północą, a południem.
LIT: Kruszyński J: Pismo Święte Starego Testamentu, KUL, Lublin, 1938
http://www.biblestudytools.com/commentaries/jamieson-fausset-brown/2-samuel/2-samuel-6.html
Łach S: Pismo Święte Starego Testamentu, Pallotinum, W-wa, 1973
Łach B:Pismo Święte Starego Testamentu, Księgi 1-2 Królów, Pallotinum, Poznań, 2007
Inne tematy w dziale Kultura
