Słynna mądrość Salomona – historyczność opisu

⁹ Bóg dał Salomonowi mądrość i rozsądek nadzwyczajny oraz rozum nieogarniony jak piasek na brzegu morza.(1 Krl 5, 9)

W rozdziale III autor biblijny zwrócił uwagę na mądrość Salomona, dotyczącą głównie sprawowania rządów i sprawied­liwego sądzenia ludu. Natomiast w tym tekście podziwia się jego mądrość, polega­jącą na znajomości flory i fauny (w. 13). Używa się różnych obrazów biblijnych, które sprawiają wrażenie przesady, a są w rzeczywistości odbiciem środowiska, w jakim powstały. I tak, mówiąc o mądro­ści Salomona (hebr. hokma), która po­chodzi od Boga (por. 3, Inn) i o jego wielkim rozumie oraz jego rozległym umy­śle. użył autor biblijny określenia hebrajs­kiego leb. To synonimiczne do hokmawyrażenie leb służy tu nie tylko na okreś­lenie mądrości, lecz także uczuć, a nawet całego życia wewnętrznego człowieka.

Re­daktor w w. 9 odwołuje się do porównania znanego w Biblii: ,jak piasek nadmorski”, które oznacza bliżej nieznaną wielkość (por Rdz 22,17; 1 Krl 4,20). W Ps 139,18 nawet w określeniu wielkości myśli Bożych używa się tego porównania.

¹⁰ Toteż mądrość Salomona przewyższała mądrość wszystkich ludzi Wschodu i mądrość Egipcjan. (1 Krl 5, 10)

Przewyższała owa mądrość wszystkich „synów Wschodu” (hebr. bene qedem). Określenie to w ST odnosi do nomadów. To samo określenie u Jeremiasza 49, 27 oznacza plemiona arabskie mie­szkające w Kedar. Por. Gn 29,1 Sęd 6,3 . Według proroka Jeremia­sza (Jer 49,7 ), te plemiona posia­dały na Wschodzie opinię mądrych. Byli wśród nich mędrcy słynący z mądrości. Podobną opinię posia­dali magowie i kapłani egipscy.

Przewyższała także „całą mąd­rość egipską”, o której mógł pisarz Wenamon, za Ramzesa XI (w. XI), napisać do Asyrii, że ,jest w Egipcie, z którego wyszła (wszystka) mądrość”

Ciekawe jest, że wyraźna wzmianka „mądrości Egiptu” jako terminu porównawczego jest w zupełności zrozumiała. Egipt kultywował literaturę gnomiczną czyli sapiencjalną, istnieją egipskie zbiory przysłów (owe masal hebrajskie) znane już w czasach V dynastii. Są to przysłowia Ptah-hpe, jak również inne – późniejsze. Najbardziej interesujący jest zbiór jakiegoś egipskiego mędrca Amen-em-Ope, sięgający może nawet XVIII dynastii, w każdym razie pochodzący z okresu nie późniejszego niż r. 1000 przed Chr. Jest on bardzo podobny do jednej z Ksiąg Starego Testamentu –  Księgi Przypowieści.

¹¹ Górował on mądrością nad wszystkimi ludźmi, nawet nad Etanem Ezrachitą i Hemanem, jako też Kalkolem i Dardą, synami Machola. A imię jego stało się sławne wśród wszystkich narodów okolicznych. ¹² Wypowiedział bowiem trzy tysiące przysłów, a pieśni jego było tysiąc pięć. (1 Krl 5, 11-12)

Nadto przerastała ona mądrość wszystkich ludzi, którzy słynęli jako mędrcy i pieśniarze wśród ludu. Wśród nich wymienia autor biblijny w w. 11 Etana Ezrachitę i trzech synów Machola (hebr. mahol= taniec). Według 1 Krn 2,6 byli oni synami Zeracha (= Ezrachity), który z kolei był synem Judy (por. Rdz 38,30). Machol w 1 Krn 2,5 ma formę Chamul (hebr. Hamul) i jest określony w genealogii jako syn Peresa, brata Zeracha. Ezrachita Heman i Etan są znani z tytułów do Ps 88 i 89. W później­szym tekście w 1 Krn 6,18.29 łączono ich z pokoleniem synów Lewiego.

Liczba pieśni (hebr. sur) i przysłów (masal) jest raczej nie dosłowna, ale przy­bliżona, a nawet wyolbrzymiona dla pod­kreślenia wielkości Salomona. LXX w miejsce liczby 1005 umieszcza 5000, sądząc, że wyrażona prze nią wielkość jest zbyt mała w stosunku do faktycznej ilości przysłów. Termin masalsłużył zwykle w Piśmie św. na określenie jedno­stki literackiej, występującej w formie sen­tencji, maksymy czy przypowieści (por. Oz 12,22; 18,2; Prz 1,1; 10,1; 25,1 itd.) Natomiast nazwa sur ozna­cza etymologicznie prawdopodobnie pieśń śpiewaną lub psalm (por. Ps 30; 48; 65; 66-68 itd.) albo też inny utwór poetycki. LXX przeważnie oddaje sur przez wyraz ode tj. oda, hymn.

W Księdze Przysłów przypisuje się Salomonowi dwie grupy tekstów, a mianowicie 10,1-22,16 i 25,1 -29,27. Także Pieśń na Pieśniami tradycyjnie jest przypisywana Salomonowi. Mówią one o regułach ży­cia, które biorą się z obserwacji zwierząt i oślin, ale nie w taki sposób, jak to sugeruje autor biblijny w w. 13. Z pieśni, które w ST wyraźnie łączą się z imieniem Salomona można wymienić tylko frag­ment krótkiego utworu poetyckiego 1 Krl 8,12n. Psalmy 72 i 127 mają tylko w tytule imię Salomona, a więc nie należy ich praw­dopodobnie łączyć ściśle z działalnością poetycką króla.

¹³ Rozprawiał też o drzewach: od cedrów na Libanie aż do hizopu rosnącego na murze. Mówił także o zwierzętach czworonożnych, o ptactwie, o tym, co pełza po ziemi, i o rybach. (1 Krl 5, 13)

Wyraźnym przykładem tej niezwykle wielkiej mądro­ści jest to, że mógł rozprawiać (dabar) o drzewach, ..począwszy od cedru libańs­kiego (hebr. erez) aż po hizop (hebr. ezop). Pierwsza z tych nazw występuje w Biblii tylko w ST jako drzewo najpotęż­niejsze i najpiękniejsze. W języku poetyc­kim było ono częstym symbolem siły (por. 2 Krl 14,9; Ps 92,13; Am 2,69). Drzewo cedrowe z Libanu, sięgające do ponad 30 m wysokości, było używane jako budulec u Asyryjczyków, a także przy wielkich budowlach za czasów Dawida i Salomo­na (2 Sm 7,2; 1 Krl 6.16.20; 1 Krn 14,1; 22,4;  Hizop zaś był domową rośliną, pnącą się po murach. Był używany w kul­cie, przy skraplaniu drzwi domów krwią baranka paschalnego (Wj 12,22), a póź­niej przy innych ceremoniach oczyszczenia trędowatych i ich mieszkań, oraz przy ofiarach (por. Kpł 14,4.49; Lb 19,6.18; Ps 51 (50), 9). Utożsamia się go dziś z Ori­ganum Muru albo Hyssopus officinalis. Ro­śnie on przy murach i skalnych wzniesie­niach. Jako krzew może osiągnąć  jeden metr wysokości (por. J 19,29; Zwrot biblijny „od cedru li­bańskiego aż po hizop, który się krzewi na murze” w w. 13, oznacza, że znajomość flory u Salomona dotyczyła roślin, od największej do najmniejszej.

Autor biblijny wiąże znajomość fauny także z wiedzą Salomona o zwierzętach, ptakach, płazach i rybach. Nie polegała ona na zrozumieniu wielkości, siły i instyn­ktu życiowego zwierząt, jak u Hi (38,41), czy głębszej obserwacji przyrody (Ps 104; Prz 30,15-31), ani tego, co przedstawia literatura egipska i sumeryjsko-akadyjska, wyliczając znajomość takich dziedzin, jak: astronomia, matematyka, medycyna, dodając całą listę znaków pisarskich, pro­wincji, ludów, krajów, bóstw itp.

Salomon zrozumiał naturę wszelkiego rodzaju zwierząt , ptaków i stworzeń morskich, i dyskutował o ich nazwach, rodzajach, cechach i sposobu ich użycia – mówi się, ze do celów medycznych, z największą łatwością

Niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że Salomon należał do ludzi mądrych i wykształco­nych. Najprawdopodobniej, jako zięć fa­raona (por. 1 Krl 3,1), korzystał obficie z doświadczeń i mądrości Egiptu

¹⁴ Przychodzili więc ze wszystkich narodów i spośród wszystkich królów ci, którzy dowiedzieli się o mądrości Salomona, aby przysłuchiwać się jego mądrości. (1 Krl 5, 14)

W wierszu tym jest mowa o sławie króla Salomona, której powodem była niezwykła mądrość. Przybywano więc do niego z różnych krajów, aby słuchać jego mądrości. Wiersz ten należy traktować jako wstęp albo sentencję do opowiadania o wizycie królowej z Saby, która przybyła do Salomona, aby podziwiać tak rozumia­ną mądrość (por. 10, Inn).