Powody utraty Arki Przymierza przez Izraelitów-udowodnione!!

¹²Synowie Helego, istni synowie Beliala, nie zważali na Pana ¹³ ani na prawa kapłańskie wobec ludu. Jeżeli kto składał krwawą ofiarę, gdy gotowało się mięso, zjawiał się sługa kapłana z trójzębnymi widełkami w ręku. ¹⁴ Wkładał je do kotła albo do garnka, do rondla albo do misy, i co wydobył widełkami - zabierał kapłan. Tak postępowali ze wszystkimi Izraelitami, którzy przychodzili tam, do Szilo. ¹⁵ Co więcej, jeszcze nie spalono tłuszczu, a już przychodził sługa kapłana i mówił temu, kto składał ofiarę: "Daj mięso na pieczeń dla kapłana. Nie weźmie on od ciebie mięsa gotowanego, tylko surowe".(1 Sm 2, 12-15)

 

Tymczasem synowie Helego nie dbali o sprawy Jahwe. Autor daje im przydomek synów Beliala (hebr. b'ne belijja'al). Określenie to zostało użyte także w opowiadaniu poprzednim, gdzie chodziło o zachowanie się Anny w sanktuarium (1, 16), i kwalifikuje potomków Helego do kategorii ludzi najbardziej złych. LXX tłumaczy je przez loimoi. Słowo to oznacza zabójcę, zarazę i zaraźliwą chorobę.

Synom Helego brak było znajo­mości Jahwe, jego nakazów, brak było szacunku i miłości (por. Jr 31, 34; Oz 6, 3; 8, 2; Ps 36, 11; 87, 4; Przp 3, 6; Jb 24, 1; Dn 11, 32). Brak znajomości obowiąz­ków ciążących na kapłanach w sto­sunku do ludu został określony do­kładniej w zdaniu następnym, w którym podano szczegóły przestęp­stwa. Nie pamiętają oni o tym, co nakazywała im Tora (Pwt 18, 3 i Kpł 7, 30 n), lecz za pośrednictwem sługi zabierają części ofiar, zanim zo­staną złożone. Prawo (Kpł r. 3) przewidywało, bowiem składanie ofiary w ustalonym porządku. Sługa kapła­na, który rozdzielał części ofiary, po­służył się trójzębnymi widełkami.

W jednym z grobów na terenie Lakisz znaleziono min. żelazne trójzębne widełki, które mają długość 50 cm. Według J. L. Starkeya (RB 48 (1939) 408) grób ten krył w sobie Izraelitę z XI lub X w., który spełniał jakąś funkcję liturgiczną, gdyż znaleziono przy nim również tabliczkę z kalen­darzem. Podobne widełki znajdywano w wielu innych starożytnych miejsco­wościach (Biblos i Gezer).

Takimi właśnie widełkami słu­ga kapłański ujmował mięso przygo­towane na ofiarę. Przepis Kpł 7, 1-17 przewiduje czynności ofiarnicze w od­powiednim porządku. Liturgia tego obrzędu wyraźnie wskazuje na mo­ment, kiedy przewidzianą prawem część przeznaczoną na użytek własnyi rodziny może kapłan zabrać dla sie­bie. Może się to stać mianowicie do­piero wtedy, gdy po zabiciu ofiara zostanie pozbawiona krwi, a następnie tłuszcz jej położony na ogniu i spa­lony. Jest to istotny element obrzędu liturgicznego i dopiero po nim mógł nastąpić następny moment — podział przypadających części. Łopatka i mo­stek zwierzęcia przewidziane są dla kapłanów (Kpł 7. 29-34; por. też 3, 1-17), a reszta na spalenie. Postępo­wanie synów Helego było więc nie­zgodne z Torą, gdyż wykraczali oni przeciw prawu kapłańskiemu i litur­gicznemu, jak również stali się odstręczającym przykładem zaspokaja­nia namiętności.

Wreszcie mięso ze zwierząt ofiarnych nie mogło być pieczone, tylko gotowane, ci zaś używali je na pieczeń.

 

¹⁶A gdy mówił do niego ów człowiek: "Niech najpierw całkowicie spalę tłuszcz, a wtedy weźmiesz sobie, co dusza twoja pragnie", odpowiadał mu: "Nie! Daj zaraz, a jeśli nie - zabiorę przemocą". ¹⁷ Grzech owych młodzieńców był wielki względem Pana, bo <ludzie> lekceważyli ofiary dla Pana.(1 Sm 2, 16-17)

Nadużycie ze strony kapłanów« synów arcykapłana, było bardzo gorszące. Lud był pouczany i zachęcany do za­chowywania przepisów, natomiast przewodnicy jego bez skrupułu łamali owe przepisy.

17. Grzech tych młodzieńców... Zakończenie opisu z nadużyciem. Religia w taki sposób lekceważo­na« była wystawiana na pośmie­wisko, por. Malachiasz 2,8-9. Jawne łama­nie przepisów religijnych zasługi­wało na karę surową, a jednocze­śnie świadczyło o niskim stanie moralnym nawet wśród sfery ka­płańskiej.

 

¹⁸Samuel pełnił posługi wobec Pana jako chłopiec ubrany w lniany efod. ¹⁹ Matka robiła mu mały płaszcz, który przynosiła co roku, gdy przychodziła wraz z mężem złożyć doroczną ofiarę. ²⁰ Heli błogosławił Elkanie i jego żonie, mówiąc: "Niech Pan da ci potomstwo z tej żony w zamian za uproszonego, którego oddała Panu". I wracali do siebie do domu. ²¹ Pan wejrzał na Annę: poczęła i urodziła trzech synów i dwie córki. Samuel natomiast wzrastał przy Panu. (1 Sm 2, 18-21)

Temu ponuremu obrazowi z najbliższego otoczenia miejsca naj­świętszego przeciwstawiony został znany z poprzedniego opowiadania Samuel. W odróżnieniu od synów Helego pełnił on posługi wobec Jahwe. Prawdo­podobnie był on na usługach kapłana Helego, spełniał rolę sługi, później sprawował obowiązki lewitów. We­dług W. F. Albrighta w początkowym okresie czynności zarezerwowane lewitom pełnili również synowie pier­worodni nienależący do rodu Lewiego (por.Archaeology and the Religion of Israel, Baltimore 1946’, 109 i 204 n).

Pobożni rodzice Samuela wiernie przestrzegali obowiązującej pielgrzym­ki do miejsca, gdzie się znajdowało sanktuarium. Ponadto pociągała ich chęć spotkania się z synem, do które­go tęsknili. Matka przygotowywała swemu dziecięciu specjalną szatę — Wyraz hebrajski, który został w tym opowiadaniu użyty na jej określenie, oznacza ozdobną wierzch­nią szatę w kształcie płaszcza. Szaty o tej nazwie używały osoby szczegól­nej godności, jak najwyższy kapłan Wj 28, 4. 34; 39, 23 n; Kpł 8, 7), król (1 Sm 24, 5. 12; Ez 26, 16; 1 Krn 15, 27), synowie i córki królewskie (1 Sm 18. 4; 2 Sm 13, 18). Szatę taką nosił również Job (1, 20; 2, 12), Ezdrasz (9, 3. 5) oraz właśnie Samuel w latach dziecięcych.

Heli błogosławił rodzicom Samu­ela. Skutkiem błogosławieństwa było potomstwo Anny. Jak poprzednie bło­gosławieństwo, gdy Anna trwała smutna na modlitwie przed przybyt­kiem, osiągnęło zamierzony skutek, tak to drugie przyczyniło się do ro­dzenia się dalszych dzieci. I w ten sposób urodziło się jej jeszcze trzech synów i dwie córki. Samuel tymcza­sem wzrastał przy Jahwe. Słowo he­brajskie wajjigdal (wzrastał) tłumacz Wulgaty rozumie w sensie moralnym, a nie fizycznym. Wielu nato­miast tłumaczy współczesnych uważa, że słowo gadol należy raczej rozumieć w znaczeniu dosłownym, a nie prze­nośnym.

 

²²Heli był już bardzo stary. Słyszał on, jak postępowali jego synowie wobec wszystkich Izraelitów <i to, że żyli z kobietami, które służyły przy wejściu do Namiotu Spotkania>. ²³ Mówił więc do nich: "Czemu dopuszczacie się tych czynów, wszak od całego ludu słyszę o waszym niewłaściwym postępowaniu. ²⁴ Nie, synowie moi, niedobre wieści ja słyszę, mianowicie że doprowadzacie do przestępstwa lud Pański. ²⁵ Jeśli człowiek zawini przeciw człowiekowi, sprawę rozsądzi Bóg, lecz gdy człowiek zawini wobec Pana - któż się za nim będzie wstawiał?" Nie posłuchali jednak napomnienia swego ojca, bo Pan chciał, aby pomarli.
²⁶ Młody zaś Samuel rósł i coraz bardziej podobał się tak Panu, jak i ludziom. (1 Sm 2, 22-15)

22-26. Staremu ojcu doniesiono o postępowaniu synów wobec Izraeli­tów. Niektóre starożytne przekłady potę­gują jeszcze pewnymi szczegółami złość synów Helego. Oprócz występ­ków lekceważenia przepisów obowią­zujących przy składaniu ofiar — jak to dodaje Akwila — spotyka ich, za­rzut, że żyli „z niewiastami, które służyły przy wejściu do Namiotu Spotkania”. Księga Wyjścia wspomi­na, że niewiasty posługiwały w przy­bytku (Wj 38. 8). Praca ich nie zosta­ła wyraźnie określona w Piśmie św. Prawdopodobnie spełniały one posłu­gi kobiece, jak pranie bielizny, mycie niektórych przedmiotów. Grzeszne stosunki z tymi kobietami, utrzymy­wane przez kapłanów w czasie pełnie­nia służby, były przestępstwem.

Prawdopodobnie ma się tutaj do czynienia z kultem pogańskim, tak zw. prostitutio sacralis jaki był uprawiany przez kobiety pogańskie przy kulcie Astarty. Synowie Helego wprowa­dzali zwyczaje pogańskie do służby Bożej.

Wzmianka o takich zwyczajach jest w Księdze Wyjścia (32. 5. 18. 25). O uprawianiu prostytucji wokół miejsc świętych również u Izraelitów świadczy tekst 2 Kri 23. 7. Chodzi tu o pogańskie miejsce kultu. Ten zwy­czaj pogański przeniósł się na teren samej świątyni (2 Krl 23. 6. 7). Trudno temu zaprzeczyć, zwłaszcza że chodziło o miejsce kultu na terenach pogańskich świątyń Kananejczyków.

 

Uzasad­nienie napomnienia podane przez Helego staje się jeszcze bardziej zrozu­miale, jeżeli się uwzględni to, że sy­nowie arcykapłańscy pełnili też funk­cję sędziów w narodzie. Charaktery­styczna jest forma poetycka wypo­wiedzi starca. Taki rodzaj wyraża­nia myśli jest znany w Biblii (por. Iz 7. 7-9; 8, 23 — 9. 1 i in.). Myśl wypowiedzi jest następująca: Jeżeli człowiek zawini przeciw człowiekowi, może czy to przez modlitwę, czy przez ofiarę uzyskać u Boga przebaczenie. Jeżeli jednak zgrzeszy przeciw samemu Bogu, nadużywając ofiar i dokonując świętokradztwa miejsca świętego, po­zbawia się nieodwołalnie wszystkich środków, jakie miał do dyspozycji, by nawiązać kontakt z Bogiem.

Nawet tak przekonywająca racja nie zdołała odmienić synów Helego. Zatwardziło się ich serce podobnie, jak to miało miejsce z faraonem, któ­rego napominał Mojżesz kilkakrotnie (Wj 5. 1 — 12, 36). Powodem ich nie­posłuszeństwa było to. że ..Jahwe chciał (hebr. hafes), aby pomarli”. Słowo hafes znaczy pragnienie cze­goś. upodobanie, zamierzenie, plan. Według hagiografa Jahwe zamierzył śmierć synów Helego. W ten sposób staną się oni odstraszającym przykła­dem dla Izraelitów.

Samuel różni się całkiem w swym postępowaniu od synów Helego, i stąd nic dziwnego, że wzrastając, coraz bardziej podobał się i Bogu, i ludziom. Tak zostaje nagrodzona jego wierność wezwaniu i podjętym zobowiązaniom. Narzuca się tu podobieństwo wypo­wiedzi charakteryzującej Samuela z tym, co napisał Łukasz: „Jezus zaś czynił postępy w mądrości, w latach i w łasce u Boga i u ludzi” (2. 52). Tu też można znaleźć uzasadnienie, że Samuel był figurą Chrystusa.

 

²⁷Do Helego przybył mąż Boży i powiedział mu: "Tak mówi Pan: Wyraźnie objawiłem się domowi twojego praojca, gdy jeszcze byli w Egipcie i należeli do [sług] domu faraona. ²⁸ Spośród wszystkich pokoleń izraelskich wybrałem ich sobie na kapłanów, aby przychodzili do ołtarza mojego celem składania ofiary kadzidła, aby wobec Mnie przywdziewali efod, a Ja dałem domowi ojca twojego wszystkie ofiary spalane domu Izraela. ²⁹ Czemu depczecie po moich ofiarach krwawych i pokarmowych, jakie zarządziłem <w przybytku>? Dlaczego szanujesz bardziej synów swoich niźli Mnie, iż tuczycie się na najwyborniejszych z wszystkich darów Izraela - ludu mojego?(1 Sm 2, 27-29)

 

Do Helego przybył jakiś nieznany prorok, mąż boży (is elohim). Mąż Boży przedstawił Helemu wielkość kapłań­skiej godności, jaka była udziałem jego rodziny. Wysłannik Jahwe mówi tu o kapłanie Aaronie, który miał czterech synów: Nadaba, Abiu, Eleazara i Itamara (Wj 6. 23). Dwóch naj­starszych ukarał Bóg za brak wier­ności w służbie świętej (por. Kpł 10, 1). Dwaj pozostali otrzymali funk­cje kapłańskie, z tym że Eleazar za­początkował jedną linię kapłańską. Heli nie pochodził z tej rodziny, ale z rodziny Itamara. Świadczą o tym teksty 1 Sm 14, 3; 22. 20, a zwła­szcza 1 Krn 6. 3-5 i 24, 3. Nie wiado­mo tylko, czy bezpośredni jego po­przednicy również pochodzili z tego samego rodu. Tekst 1 Sm 2,27-28 na­wiązuje do wydarzeń, opisanych w Wj 28—29 oraz w Kpł 8—10. Szcze­gólniejszą rolę u boku przywódcy Izraela, Mojżesza, spełniał także i Aaron, i to już wtedy, gdy obaj znajdowali się jeszcze w niewoli egipskiej (por. Wj 4—12). Potomek Lewiego został wyniesiony wysoko, mimo że Jakub wygłosił co do pokolenia Lewiego słowa potępie­nia (Rdz 49. 5-7).

Wielkość wybraństwa leży w tym, że kapłan wykony­wać może czynności święte. Ponadtozewnętrznie odróżnia kapłana od in­nych specjalna szata, efod, który słu­ży mu wtedy, gdy nawiązuje łączność z Bogiem.Wreszcie dobra materialne, pocho­dzące z ofiar składanych przez naród — to trzeci znak szczególnego wybra­nia i powód, dla którego godność tę winno się cenić bardzo wysoko. Tym­czasem rodzina Helego nie zwracała na to uwagi i dlatego wysłannik Jahwe wyrzuca Helemu taką po­stawę. Czyni to za pomocą pytań, na które nie spodziewa się odpo­wiedzi. Są to pytania retoryczne. Przede wszystkim stawia zarzut za­sadniczy: brak szacunku dla nakaza­nych ofiar krwawych i bezkrwawych. To nieuszanowanie określone zostało słowem ba‘at, co oznacza czynność deptania, lekceważenia, znieważania. Kapłańska rodzina Helego popełniła więc wielkie przestępstwo wobec Jahwe, skoro znieważyła ofiary i da­ry składane w przybytku.

 

³⁰Dlatego [taka] wyrocznia Pana, Boga Izraela: Wyraźnie powiedziałem domowi twojemu i domowi ojca twego, że będą zawsze chodzić przede Mną, lecz teraz - wyrocznia Pana - dalekie to ode Mnie. Tych bowiem, którzy Mnie szanują, szanuję i Ja, a tych, którzy Mnie znieważają - czeka hańba. ³¹ Właśnie nadchodzą dni, w których odetnę ramię twoje i ramię domu twojego ojca, aby już nie było starca w twoim domu. ³² Będziesz widział <ucisk przybytku>, podczas gdy Bóg udzieli Izraelowi wszelkiego dobra; w twoim domu nie będzie starca po wszystkie czasy. ³³ Nie wytracę jednak u ciebie doszczętnie człowieka składającego dla Mnie ofiarę, tak by się zużyły twoje oczy, a dusza się wyniszczyła ze strapienia, podczas gdy ogół twego domu zabity zostanie [mieczem] ludzi. ³⁴ Znakiem, że to się spełni, będzie to, co się zdarzy twoim dwom synom, Chofniemu i Pinchasowi: obydwaj zginą tego samego dnia. ³⁵ Ustanowię sobie kapłana wiernego, który będzie postępował według mego serca i pragnienia. Zbuduję mu dom trwały, a on będzie chodził przed obliczem mego pomazańca na zawsze. ³⁶ Kto jeszcze zostanie w domu twoim, ten przyjdzie i upokorzy się przed nim, aby mieć srebrną monetę lub bochenek chleba. Będzie wołał: "Powierz mi, proszę, jaką czynność kapłańską, abym mógł zjeść kęs chleba"".(1 Sm 2, 30-36)

 

30-36. Proroctwo rozpoczyna się uroczystą formułą ne'um-Jahwe, za­chodzącą bardzo rzadko w tekstach historycznych (Rdz 22, 16; Lb 14. 28: 2 Sm 23. 1; 2 Krl 9, 26; 19. 33; 22. 19). i znaczy „wypo­wiedź Jahwe", „słowo Jahwe”, „pro­roctwo Jahwe”. Do tego dodane zo­stały określenia, które jeszcze moc­niej podkreślają uroczysty ton wy­powiedzi: n'’um-Jahwe elóhe Jiśra'el —proroctwo Jahwe Boga Izraelowego”. Taki wstęp skierowany do duchowego przywódcy Izraela nie­wątpliwie wstrząsnął nim do głębi. Mówi bowiem sam Bóg przez usta swego posłańca, że wszystkie obietni­ce dane kapłańskiemu rodowi Aarona, odnoszące się dotąd również do rodu Helego (por. Wj 29. 9: Lb 25. 13), zo­stają od niego odjęte. Przyrzeczenia te bowiem zobowiązują Boga dopóty, dopóki Jego sługa będzie wiemy Jah­we. Skoro zaś rodzina Helego nie „chodzi w obecności Jahwe”, przy­rzeczenia dane stanowi kapłańskiemu przestają doń się odnosić.

Stąd: 1) ..nadchodzą dni, w których złamię ramię twoje i ramię domu twojego ojca, aby już nie było starca w domu twoim”. Jest to pierwsza kara za nie­przestrzeganie przepisów prawa ka­płańskiego. Dom Helego zostaje po­zbawiony wysokiego urzędu: nie bę­dzie w nim takich, co dożyją późnej starości. W ten sposób pozbawiony on zostanie mocy tak ze względu na niedobór liczebny, jak i ze względu na to. że nie znajdą się w nim ludzie doświadczeni i roztropni.

2) ..Będziesz widział dom twój poniżony, podczas gdy Bóg udzieli Izraelowi dobra wszelkiego; w domu twoim nie bę­dzie starca na zawsze”. Ze zdania te­go widać przykrą perspektywę biedy materialnej rodziny kapłańskiej. Nie będzie ona miała udziału w powodze­niu całego narodu izraelskiego.

3) Trzecim nieszczęściem, jakie spadnie na rodzinę kapłańską, jest przed­wczesna śmierć. I rzeczywiście, nie minie wiele czasu od przepowiedni, gdy prawnuk Helego i 84 kapłanów, wywodzących się z jego rodu, zostaną zamordowani przez Saula (22, 18). Ale nie trzeba nawet czekać na czasy przyszłe. Już sam Heli przeżyje śmierć swych synów (4, 14-17) i utratę Arki Przymierza na rzecz Filistynów.

Śmierć ta ma być znakiem speł­nienia się wszystkiego, co zostało za­powiedziane przez wysłannika Jahwe. Na miejsce kapłanów niewiernych posłannictwu powołany zostanie ka­płan wierny (kohen ne'eman), który będzie żył w stosunkach zażyłych z pomazańcem (mesiah) Pańskim, tj. z królem Izraela. Nie chodzi tu o Sa­muela, gdyż on kapłanem nie był, a umarł wcześniej, niż zasiadł na tronie Dawid, lecz jest to wzmianka o Sadoku, który pochodził z rodziny Eleazara i któremu Salomon powie­rzył tę godność, a pozbawił jej Abiatara. potomka Helego (1 Krl 2. 27). Wypowiedź odnosi się zresztą nie tylko do samej osoby Sadoka. ale także do jego następców z tejże ro­dziny. Byli oni kapłanami aż do upadku państwa judzkiego. I jeszcze jedna perspektywa dla rodziny Helego: Potomkowie jego będą prosić no­wego kapłana o miłosierdzie, miano­wicie domagać się będą, by im zezwo­lił na służbę przy ołtarzu, aby przez to zabezpieczyć sobie część korzyści, jakie ona im przynosiła. Będzie to akt wielkiego upokorzenia dawnego rodu Helego. W epoce Salomona, gdy z pod­niesieniem stopy życia społecz­nego, jednocześnie i urząd arcykapłański wzrósł w powadze, ród Helego stał się zupełnie ubogim i bez znaczenia.