Teologia ziemi/ kraju w Księdze Jozuego w świetle świadectw biblijnych i pozabiblijnych a) Terminologia ziemi! kraju (hebr. „eres a „adamah)
Życie człowieka i jego egzystencja są ściśle złączone z ziemią, o czym w Biblii w formie poetyckiego stwierdzenia poucza Psalmista:
Do Jahwe należy niebo najwyższe
a ziemię oddal synom ludzkim. (Ps 115,16)
Nie tylko w Biblii, ale we wszystkich starożytnych cywilizacjach dostrzegano ten ścisły związek pomiędzy człowiekiem a ziemią, ujmując niektóre aspekty tego związku za pomocą różnych obrazów, np. ziemia-matka lub ziemia-niewiasta.
W obrazowym ujęciu stworzenia „człowiek-mężczyzna" (hebr. „adam) pochodzi z ziemi (hebr. „adamah"), z której wziął swe imię Adam, pierwszy biblijny człowiek (Rdz 2,7; 3, 19; por. Iz 64, 7; Jr 18, 6). Brak Bożej interwencji w postaci deszczu i brak obecności człowieka oraz jego pracy były przyczynami pustki na ziemi (Rdz 2, 4bn).
W celu zaradzenia tym brakom, Stwórca przystąpił do dzieła podstawowego, a mianowicie do powołania do życia istoty w hierarchii bytów na ziemi najważniejszej, tj. człowieka (hebr. ‘adam). W Rdz 2,7 (J) można przeczytać o tym w następującym opisie: Wtedy Jahwe (Elohim) ulepił człowieka (ha’dam) z suchej (afar) ziemi (h’adamah’ -Niektórzy egzegeci tłumaczą: z gliny (S. Lach, K. Romaniuk), z prochu ziemi (C. Jakubiec). Tłumaczenie z suchej ziemi nawiązuje najlepiej do stylu Jahwisty, który w poprzednich wersetach mówił o braku wody. Stąd ziemia była sucha, a mimo to Jahwe ulepił z niej człowieka adam—ha’ adam (por. niżej). „Ta <<woda życia>>, w. 6 - pisze Jean Louis Ska - zostanie zmieszana z prochem ziemi (lepiej: z suchą ziemią) oraz z tchnieniem Boga w celu stworzenia człowieka. Motyw ten powraca przy umieszczeniu człowieka w Edenie (Edin oznacza dobrze nawodnioną równinę). W Rdz 2,9 Jahwista opuszcza przy stworzeniu zwierząt „afar (proch, sucha ziemia), a tylko mówi o uformowaniu wszystkich zwierząt z ha"adama, tj. tylko z ziemi." Czyżby w 2,7 chciał on powiedzieć, że człowiek powstał ze szlachetniejszych pierwiastków ziemi, niż ciała zwierząt?).
I tchnął (On) w jego nozdrza tchnienie (swego) życia (niśmat hajjim) i (wtedy) człowiek (ha’adam) stał się istotą żywą (nefeś hajjah -Występuje tu z rodzajnikiem: ha’ „adam i oznacza tu zasadniczo mężczyznę, chociaż także każdego człowieka, tak jak w Rdz 1, 26. Dopiero w Rdz 4,25 traci rodzajnik i jest już tylko imieniem własnym praojca ludzkości: Adam (por. J. Synowiec, Na początku...,).
A zatem, wyrażając główną myśl tego wersetu należy powiedzieć krótko, iż człowieka w tym obrazowym ujęciu przedstawiono jako wynik pracy garncarza w postaci glinianego naczynia. Te obrazy definiują tutaj dwie podstawowe relacje człowieka, a mianowicie jego związek z ziemią i z Bogiem, przedstawionym tu w postaci Garncarza.
Stąd człowiek według autora biblijnego jest egzystencjalnie i zasadniczo związany z ziemią. Ujawnia się to w tym wierszu, jak i w innych tekstach biblijnych (Syr 17, 32; Koh 3,20) przez dobór odpowiednich słów hebrajskich, wyrażających tę ideę. Stąd ‘adam (człowiek, Adam)"' z ‘adamah (z ziemi). Związek z ziemią wyraża autor biblijny również przez dobór odpowiednich motywów i obrazów, które mogą pochodzić również z różnych mitów mezopotamskich, egipskich czy babilońskich"'. Jahwista uwydatnił w tym wierszu z jednej strony wielkość człowieka - przez zwrot: Jahwe ulepił i przez obraz Garncarza - jako istoty, która pochodzi od Boga, tak jak naczynie gliniane (garnek) pochodzi od garncarza. Z drugiej strony takie opisanie człowieka podkreśla jego kruchość i zniszczalność, podobnie jak się to uwidacznia w istnieniu kruchego i nietrwałego naczynia glinianego -Słowa liturgii: Pamiętaj człowiecze, że jesteś prochem i w proch się obrócisz, czy współcześnie napis na grobie Kard. Ximenesa w Toledo: Hic iacet pulyis, cinis et nihil („Tu spoczywa proch, popiół i nic"). Inne teksty biblijne: Iz 29,15n; 45,9n; 64,6n; Jr 18,2-6; Ps 103,13n; Syr 17, 1; Syr 40,11; Koh 12,17; w NT: Rz 9,20n.
Ten podwójny sens obrazu wzmacnia w tym wierszu obecność czasownika hebrajskiego: jaśar, oznaczającego: ulepił, występującego również jako imiesłów odsłowny: joser na oznaczenie garncarza.
Człowiek został ukształtowany przez Boga nie tylko zewnętrznie, tzn. od strony fizycznej, ale również od strony wewnętrznej. Autor biblijny, jako bystry obserwator życia, zwrócił uwagę, że człowiek żyje tak długo, jak oddycha. To tchnienie życia (hebr. niśmat hajjim) posłużyło do ukazania w człowieku nie tylko życia fizycznego, tak jak u zwierząt, ale również życia duchowego (hebr. nefes hajjah, będący synonimem do określenia ruah hajjim). „Księga Rodzaju przedstawia człowieka jako stworzonego z prochu ziemi" (dosł. z suchej ziemi, por. wyż.) i, jak pisze G. Witaszek, „ożywionego tchnieniem Boga po to, żeby mu tę ziemię powierzyć i uczynić go jej panem (Rdz 2,7). W samym akcie stworzenia, wskazuje na więź miedzy człowiekiem a stworzeniem, bez której trudno sobie wyobrazić ludzką egzystencję. ( ... ) Ziemia i wszelkie dobra stworzone wyciskają piętno na człowieku i do pewnego stopnia formują jego osobowość. Dobra stworzone zajmują tak ważne miejsce w życiu człowieka, gdyż to, co stworzone stanowi jego część i jest z nim ściśle związane, że aż go współtworzy".
Ziemia oraz całe stworzenie jest jednak własnością człowieka i do jego dyspozycji, jak wynika to z tego podstawowego orędzia jahwistycznego i z całej Biblii, ale głównie jako dar Boga Stwórcy. Poucza o tym Psalmista, gdy wychwala Boga jako Stwórcę w Ps 24,1:
Do Jahwe należy ziemia i wszystko co ją wypełnia;
Cały świat i jego mieszkańcy,
Ponieważ On sam osadził go na wodach praoceanu
I na ruchliwych jego falach utwierdziło'.
W innych tekstach również podkreśla się absolutne prawo Jahwe do ziemi i wszechświata ze względu na dzieło stwórcze (Rdz 2,16n).
Stworzenie będące własnością Boga i stworzenie będące własnością człowieka nawzajem się nie wykluczają, jak pisze G. Witaszek – „Biblijne podstawy własności prywatnej – w Życie społeczne w Biblii, KUL. Lublin, 1998”. Jedno i to samo stworzenie może mieć dwóch właścicieli. Bóg jest absolutnym właścicielem stworzenia. Człowiek jest tylko ustanowionym przez Boga powiernikiem i zarządcą stworzenia, co pociąga za sobą ściśle określone konsekwencje. Kiedy człowiek buntuje się przeciwko temu porządkowi, czyni siebie jedynym właścicielem dóbr stworzonych, wówczas oddziela dar od Dawcy i wpada w podwójną iluzję. Wydaje mu się, iż możliwe jest znalezienie całkowitego oparcia i bezpieczeństwa w tym, co posiada, w sposób niczym nieskrępowany, a w rzeczywistości ta pozorna wolność w dysponowaniu dobrami zamienia się w uzależnienie od nich (Rdz 1,28-29). Ziemia przestaje być w teologii Jahwisty rajem i staje się przeklęta na skutek grzechu (3, 1-17n)".
Te myśli teologiczne potwierdzają doświadczenia historyczne w tradycjach Pentateuchu, jak i w dziele od 1-2 Królewskiej do Jozuego.
I tak Abram/Abraham biorąc w posiadanie grotę Makfela (Rdz 23) rozpoczął prawne nabywanie na własność ziemi Obiecanej. W tej ziemi chcą spocząć Izaak, Jakub i Józef (por. Joz 24,32n). Ta ziemia została obiecana i dana Izraelowi na własność (Pwt 12, 1; 19,4) jako mlekiem i miodem płynącą (Wj 3,8). Tę ziemię przyrzekł Bóg Abrahamowi w Rdz 12,7b, ponieważ w tym tekście znajdują się takie słowa obietnicy: ( ... ) Ziemię tę dam potomstwu twemu (...). W Rdz 17, 8 ta obietnica dotyczy terenów, na których przebywali przodkowie Izraela jako uchodźcy i całej ziemi kananejskiej, którą Bóg da Abrahamowi i jego potomstwu na wieczne posiadanie. Ta obietnica była wielokrotnie ponawiana np. w Rdz 26,3; 35,12; Wj 6,4, dając Izraelowi nadzieję wejścia i otrzymania ziemi, która miała doprowadzić ich do odpoczynku po próbach niedostatku na pustyni (Pwt 32, 10).
Izraelici, jako lud wybrany spośród wszystkich narodów, które znajdują się na tej ziemi (por. Pwt 7,6), po doświadczeniach epifanii Boga żywego w Mamre (Rdz 18) czy w Bet -El! Dom Boga (Rdz 28, 17) i w Penu-Ell Oblicze Boga (Rdz 32,31), a zwłaszcza na górze Synaj/Choreb (Wj 20, inn), gdzie znów po zawarciu z całym Izraelem przymierza zobowiązał się ten lud do nieposiadania niczego, oprócz Jahwe (por. I przykazanie Dekalogu).
W tym względzie przeszedł on próbę oczyszczenia na pustyni, przy przejściu Morza Sitowia/Czerwonego w czasach Mojżesza, podobnie jak przy przejściu przez Jordan w czasach Jozuego. Przemienieni i oczyszczeni (dosł. uświęceni)"' Izraelici mogli wziąć w posiadanie tereny Kanaanu, tj. ziemię, w której nie brakuje niczego, co tylko można by mieć na tej Ziemi (Sdz 18, 10). Według późniejszych teologów deuteronomistycznych Izrael otrzymał tę ziemię bez większego trudu (zob. sola gratia w Joz 24,13) jako dar Boga bogatego w zbawczą miłość i wierność (hebr. rab-besed we"met: Wj 34,6; Lb 14,8), wynikający z zawartego przymierza.
Według dalszych pouczeń biblijnych, ten kraj jest dobry, naprawdę bardzo dobry (Lb 14,7; Sdz 18,9), gdzie w tej ziemi, obfitującej w potoki, źródła i strumienie, do ziemi pszenicy i jęczmienia, winnic i fig i granatów, do ziemi oliwek, oliwy i miodu, do ziemi, gdzie nie odczuwając niedostatku, można się nasycić chlebem (Pwt 8, 7nn), w przeciwieństwie do monotonii, braków żywności i wody na pustyni ten kraj, ta ziemia stała się rajem na nowo odnalezionym i danym przez Jahwe dla wszystkich synów Izraela.
Inne tematy w dziale Technologie
