10I uczynią arkę z drzewa akacjowego; jej długość będzie wynosiła dwa i pół łokcia; jej wysokość półtora łokcia i jej szerokość półtora łokcia. 11 I pokryjesz ją szczerym złotem wewnątrz i zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote wieńce. 12 Odlejesz do niej cztery pierścienie ze złota i przymocujesz je do czterech jej krawędzi: dwa pierścienie do jednego jej boku i dwa do drugiego jej boku. 13 Rozkażesz zrobić drążki z drzewa akacjowego i pokryjesz je złotem. 14 I włożysz drążki te do pierścieni po obu bokach arki celem przenoszenia jej. 15 Drążki pozostaną w pierścieniach arki i nie będą z nich wyjmowane. 16 I włożysz do arki Świadectwo, które dam tobie. (Wj, 25, 10-16)
Biblijne Objawienie się Jahwe na Synaju dało początek powstaniu Świętego przybytku i arki. Bóg patriarchów ukazywał się im na różnych miejscach w Kanaanie. Teraz Jahwe wybrał sobie mieszkanie w pośrodku swoich i zamknął swą obecność w przenośnym przybytku. Nie tylko sam przybytek, ale i jego sprzęty, a w pierwszym rzędzie arka, miały unaoczniać obecność niewidzialnego Boga wśród Izraelitów.
Według LXX i sam Jahwe zwraca się — jak zresztą w większości i innych poleceń
do samego Mojżesza: „l uczynisz arkę”. Polski wyraz arka jest właściwie wyrazem łacińskim arca, którym św. Hieronim oddał hebrajski wyraz aron (akkadyskie aranu). Wyraz ten oznacza skrzynię z drzewa sittim, tj. akacjowego, obleczoną z wewnątrz i zewnątrz złota blachą. Skrzynia ta miała wymiary dwa i pół łokcia długości, półtora łokcia szerokości i tyleż wysokości.
W Babilonii łokieć zwyczajny wynosił 49 cm, a łokieć królewski 55 cm, Obie miary były równie rozpowszechnione. W Egipcie był w użyciu łokieć długości 45 i 52,8 cm. Trudno ustalić długość tej miary w Kanaanie i u Hebrajczyków. Łokieć anatomiczny miał wymiary w granicach 45—55 cm.
Arkę przenoszono za pomocą drążków z drzewa akacjowego. Miała ona pewną analogię do małych prostokątnych skrzyń w świątyniach egipskich, których przykrycie zdobiono figurami niewieścimi. Osłaniały one swymi rozpostartymi skrzydłami symbol jakiegoś wielkiego bóstwa.
Arka była wewnątrz i zewnątrz powleczona szczerym złotem dla podkreślenia jej świętości. Na wierzchu arki biegł dokoła złoty wieniec, a u dołu na czterech nogach, które chroniły arkę od zetknięcia z ziemią, znajdowały się cztery złote pierścienie, przymocowane na bokach dłuższych (według Antiq 3, 6, 5 — na bokach szerszych). W pierścieniach tych tkwiły złocone drążki z drzewa akacjowego i służyły do przenoszenia arki bez jej dotykania rękoma (Joz 3, 3 n; 1 Sm 6, 19).
We wnętrzu arki mieściło się świadectwo, tj. Prawo dwóch tablic, jak to później dokładnie określi autor biblijny (31, 18; 34, 29). Ze względu na przechowanie świadectwa w arce zwała się ona arką świadectwa czy prawa, a także arką przymierza, gdyż mieszczący się w arce dekalog był podstawą przymierza. Z wyrazem arka łączono często wyrazy Jahwe lub Elohim (Lb 10, 33; 14, 44; Pwt 10, 8; Joz 3, 13).
17I uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota: długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś półtora łokcia; 18dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu końcach przebłagalni. 19 Jednego cheruba uczynisz na jednym końcu, a drugiego cheruba na drugim końcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na końcach górnych. 20 Cheruby będą miały rozpostarte skrzydła ku górze i zakrywać będą swymi skrzydłami przebłagalnię, twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku drugiemu. I ku przebłagalni będą zwrócone twarze cherubów. 21 Umieścisz przebłagalnię na wierzchu arki, w arce zaś złożysz Świadectwo, które dam tobie.(Wj, 25, 17-21)
Arka była przykryta płytą ze szczerego złota takich samych rozmiarów jak arka. Płyta ta nosiła nazwę kapporet. Etymologia tej nazwy jak i jej sens jest przedmiotem
różnych dyskusji. Ponieważ płyta ta pełniła funkcję przykrycia arki, dlatego wielu uważało za rzecz uzasadnioną przełożyć wyraz kapporet przez przykrycie. Tłumacze greccy LXX oddawali wyraz kapporet przez — miejsce, gdzie się dokonuje ilasterion przebłaganie, czy raczej narzędzie przebłagania, czyli przebłagalnia.
Konsekwentnie wnioskowano, że słowu kippër, zachodzącemu w Piśmie Świętym, należy dać znaczenie przenośne zakrywać grzechy.
Na obu końcach przebłagalni znajdowały się dwa cheruby ze złota miqsah, tj. kutego. Nie osobno nasadzane na wieko tylko z niego wykute. Wyrażenie miqsah pochodzi od słowa qasah — być twardym, i oznacza w Hifil czynić metal twardym przez uderzenia. TM określa, że cheruby były min—hakkappoet, tj. z przebłagalni. Tego rodzaju obróbka metali za pomocą prymitywnych narzędzi istniała na Wschodzie dawniej i istnieje jeszcze i dziś. Cheruby były zwrócone jeden ku drugiemu, i miały skrzydła wzniesione ku górze, jakby chcąc osłonić przebłagalnię, ku której zwracały swe twarze.
W związku z cherubami nasuwają się dwie kwestie: jedna dotycząca sensu i pochodzenia słowa, oraz druga tłumacząca formę plastyczną cherubów i jej źródło.
Wyraz kerub jest wyrazem odziedziczonym za pośrednictwem Vg z Biblii hebrajskiej. Jest to termin techniczny nie spotykany ani u Arabów, ani u Aramejczyków, ani też u Greków czy Rzymian. Toteż starożytne przekłady bez tłumaczenia przepisywały go. Nie znane jest też w języku hebrajskim znaczenie tego wyrazu. Toteż próbowano jego etymologię wyjaśnić za pomocą innych języków semickich. W języku akkadyjskim wyrażenie karubu oznaczało błogosławić i używano go o Bogu błogosławiącym człowieka i o człowieku błogosławiącym Boga. Wyrażenie karubu, będące imiesłowem czynnym czasu teraźniejszego, należy przełożyć przez «modlący się». Wyrażenie to ma więc to samo znaczenie co b-r-k — błogosławić, w innych językach semickich. Nie można wyrazu kerub uważać za przestawienie spółgłosek w wyrazie b-r-k. W Babilonii istniały w miejscach modlitwy wyobrażenia istot zobowiązanych do modlitw za nieobecnych. Były to istoty boże i to dwurodzajowe: męskie i żeńskie — karibu i karibatu — oranci i orantki. Byty te należały do tej samej kategorii co lwy skrzydlate w portykach świątyń i pałaców. Izraelici z tych postaci mitologicznych zaczerpnęli nazwę, by nią określić istoty, których zadaniem było stać przy tronie Jahwe i wstawiać się nieustannie u Niego za ludźmi.
22Tam będę się spotykał z tobą i sponad przebłagalni i spośród cherubów, które są ponad Arką Świadectwa, będę z tobą rozmawiał o wszystkich nakazach, które dam za twoim pośrednictwem Izraelitom.(Wj, 25, 22)
O wyglądzie zewnętrznym cherubów nie można nic jasnego powiedzieć wobec ogólnikowych wyrażeń biblijnych. Nie wydaje się dopuszczalne wnioskowanie na podstawie podobieństw nazwy biblijnych cherubów do babilońskich karibu, iż Hebrajczycy jak i Babilończycy przedstawiali je sobie jako potężne zwierzęta, woły i lwy skrzydlate, czy jako rozumne istoty przedstawiane częściowo też w ludzkiej postaci.
W przeciwieństwie do Dhorme'a, który w monstrach mezopotamskich, znajdujących się na rzeźbach już z trzeciego tysiąclecia, dopatrywał się wzorów izraelskich cherubów, inni uczeni (A. Clamer, dz. cyt., 221) usiłują znów w Egipcie znaleźć takie wzory w statuach kamiennych lwów o skrzydłach złożonych na ciele.
Raczej jednak przedstawienia cherubów biblijnych są zależne od sfinksów, mających skrzydła rozłożone, których ojczyzną według de Vaux jest Syria, gdzie zjawiają się około roku 1800 przed Chrystusem, skąd przechodzą do Egiptu, Hetytów i innych sąsiednich krajów.
W Egipcie sfinks, tj. lew o ludzkiej głowie, ze skrzydłami rozpostartymi, staje się symbolem faraonów, ich waleczności i siły. Toteż wyrażenie «Jahwe siedzący na cherubinach» (1 Sm 4. 4; 4 Krl 19, 15; Ps 79, 2; 98, ł; Iz 37, 16) miało na celu podkreślić potęgę i wszechmoc Jahwe.
Ponadto w Egipcie sfinksy i lwy pełniły rolę stróżów, toteż stawiano je tutaj zwykle parami przed Świątyniami w Gizeh itp. Motyw ten również występuje w Ras Szamra, gdzie przed Świątynią Baala faraon Amenemhet III umieścił posąg sfinksa jako stróża świątyni.
W Syrii sfinksy pełnią rolę asystentów tronu i stróży różnych drzew świętych (por. Rdz 3. 24; Ez 28, 14-16).
Cherubini stojący czy klęczący na pokryciu arki jednym skrzydłem zakrywali arkę, strzegąc jej zawartości, drugim tworzyli tron Jahwe. Arka więc była piedestałem Jahwe, cherubini Jego sługami. Z tronu tego obiecał Jahwe Mojżeszowi dawać swe polecenia.
Przeciw Mojżeszowemu pochodzeniu arki opowiedziało się w ostatnich czasach cały szereg uczonych, jak: M. Dibelius 1, G. Westphal 2, R. Hartmann 3, M. Gressmann4, G. von Rad 5, M. Noth 6. Nie brak jednak uczonych, jak: O. Eisfeldt 7, M. Buber, A. Clamer, F. Nötscher, R. de Vaux 11, M. Haran 12 którzy bronią Mojżeszowego pochodzenia arki.
O pochodzeniu arki z czasów Mojżesza mówią w Pięcioksięgu jedynie teksty z tradycji P, oba zaś teksty z tradycji starszych, tj. Lb 10, 33-36 i 14, 44 wspominają jedynie o jej istnieniu w czasach Mojżeszowych.
Według Lb 10, 33-36 arka prowadziła Izraelitów w ich wędrówce spod Synaju do Kadesz, według zaś Lb 14, 44 znajdowała się w obozie podczas walki Izraelitów z Kananejczykami pod Horma, w której Mojżesz brał udział. Wbrew odmiennej opinii O. Eisfeldta, który uważa Lb 10, 33-36 za późniejszą glosę, należy uznać je za autentyczne ze względu na archaizm zawartych w tych wierszach inwokacji zwróconych do arki i na łączność tych wierszy z kontekstem. Szczególnie za tą autentycznością przemawiają analogiczne wzmianki ksiąg historycznych sprzed niewoli. Należy tu w pierwszym rzędzie wspomnieć Joz rozdz. 3—6, gdzie arka również spełnia rolę wodza przy przejściu Izraelitów przez Jordan. Podobną role wodza spełnia arka za czasów sędziego Helego w walkach Izraelitów z Filistynami (1 Sm rozdz 3—6).
Przez jakiś czas arka była przechowana w Gileal, gdzie obozowali Izraelici po wejściu do ziemi Kanaan (Joz 9, 6; Sdz 2, 1). Przypuszczalnie później przeniesiono ją do Bochim w okolicy Betel, gdyż wzmiankę Sdz 2, 1 0 wyruszeniu anioła z Gilgal do Bochim należy tłumaczyć, że chodzi tu najprawdopodobniej o arkę. Na to wskazuje i Sdz 20, 27, gdzie wspomniano, że w czasach wyprawy wojennej Izraelitów przeciw Beniaminitom arka przebywa w Betel i strzeże jej Pinchas z rodu Aarona. Stąd arkę przeniesiono do Silo (1 Sm rozdz. 1—3), gdzie znów pilnują ją Heli i jego synowie z rodziny Aarona.
Ten związek arki z rodziną Aarona każe tradycji P o pochodzeniu arki od Mojżesza przyznać wartość historyczną. Na to też zda się wskazywać i późniejsze przeniesienie arki za Dawida do Jerozolimy, stolicy zjednoczonych Izraelitów. Widocznie musiał ją uważać Dawid za bardzo starożytny przedmiot kultu jahwistycznego, gdy ją umieścił w Jerozolimie, centrum jahwizmu, którego początków dopatruje się Biblia w Mojżeszu.
Są więc podstawy wystarczające do przyjęcia nie tylko starożytności arki izraelskiej, ale i jej pochodzenia od Mojżesza, zgodnie z tradycja P.
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
