19Oto dzieje potomków Izaaka, syna Abrahama.
Abraham był ojcem Izaaka. 20 Izaak miał czterdzieści lat, gdy wziął sobie za żonę Rebekę, córkę Betuela, Aramejczyka z Paddan-Aram, siostrę Labana Aramejczyka. (Rdz, 25, 19-20)
W poprzednich opowiadaniach autor Rdz starał się przedstawić wielkość Abrahama. Obecnie swoje zainteresowanie zwraca na syna Abrahama — Izaaka. Widocznie jednak tradycja izraelska niewiele szczegółów przekazała o Izaaku. gdyż redaktor biblijny, przedstawiając jego życie, bardzo mało poświęca mu uwagi, a interesuje się raczej jego obydwoma synami, a w szczególności Jakubem. Opowiadanie biblijne o Izaaku rozpoczyna się opisem narodzenia jego obu synów (w. 19-28) i sprzedaży uprawnie starszeństwa przez Ezawa Jakubowi za misę soczewicy (w. 29- 34). Z kolei następują opisy pobytu Izaaka w Gerarze (26, 1—14) i przymierza Izaaka z królem Gerary Abimelechem (26, 15-34). Następnie Jakub staje się postacią naczelną, a ojciec jego Izaak schodzi coraz więcej w cień. Należą tu opisy wyłudzenia błogosławieństwa ojcowskiego przez Jakuba (27, 1-45); ucieczka Jakuba do Labana i wizja w Betel (28, 1-22); małżeństwo Jakuba z córkami Labana (29, 1-37); wzbogacenie się Jakuba u Labana (30, 1-43); ucieczka Jakuba od Labana i ich wzajemny układ (31, 1-53); spotkanie się Jakuba z Ezawem (32, 1 — 33, 17); zgwałcenie córki Jakuba Dyny (34, 1-31); powrót Jakuba do Betel i Mamre (35, 1-29); lista potomków Ezawa (36, 1-43).
Opowiadania powyższe zasługują na wiarogodność ze względu na zawarte w nich szczegóły. Wskazują na to np. Imiona, takie jak Izaak, Jakub, Ismael. Tworzone są one na sposób zachodnio - semicki w odróżnieniu od imienia Abraham, utworzonego według prawideł języka wschodnio semickiego . Wiadomo, że Abraham przybył ze Wschodu, z Ur-Kasdim. W imieniu Abram na pierwszym miejscu jako składnik znajduje się podmiot, po nim następuje orzeczenie jako drugi składnik. Natomiast w imionach zachodnio semickich na pierwszym miejscu znajduje się orzeczenie w trzeciej osobie liczby pojedynczej na -ia, tak jak w imieniu Jakub, albo na -i, jak w imionach Izaak, Ismael. W podobny sposób tworzone jest imię Józef; w staro-babilońskich dokumentach znajduje się imię Ja-su-ub-ilu. Imiona Izaak, Jakub są skrócone; odpadło końcowe ilu albo el, tj. Bóg; e zachowało się jeszcze w imieniu Isma-el, tj. ,,niech wysłucha Bóg”. Również w jednym z dokumentów, znalezionych w dzisiejszym Hagar-Bazar (nazwa starożytna nie znana) na terenie Górnej Mezopotamii, pojawia się imię tworzone analogicznie do biblijnego imienia Jakub w pełnym brzmieniu jako Ja-ah-ku-ub-el.
21Izaak modlił się do Pana za swą żonę, gdyż była ona niepłodna. Pan wysłuchał go, i Rebeka, żona Izaaka, stała się brzemienna. 22 A gdy walczyły z sobą dzieci w jej łonie, pomyślała: "Jeśli tak bywa, to czemu mnie się to przytrafia?" Poszła więc zapytać o to Pana, 23 a Pan jej powiedział:
"Dwa narody są w twym łonie,
dwa odrębne ludy wyjdą z twych wnętrzności;
jeden będzie silniejszy od drugiego,
starszy będzie sługą młodszego". (Rdz, 25, 21-23)
Wiersze te należą do tradycji J. Opisują szeroko narodzenie Jakuba i Ezawa. Przez długie dwadzieścia lat Izaak czekał, jak niegdyś Abraham, na potomka, modląc się gorąco do Jahwe. Jahwe wysłuchał jego modlitwy, gdyż Rebeka, jego żona, poczęła po długim czasie bezpłodności. Będąc w błogosławionym stanie zaniepokoiła się jednak, gdyż niemowlęta poruszyły się w jej łonie. Poszła tedy poradzić się do Jahwe. Nie wspomina autor biblijny, jak się to radzenie odbywało. W czasach sędziów i Dawida posługiwano się efodem (Sdz 17, 5; 1 Sm 14, 3; 21, 9; 23. 6. 9-13), co później zgani prorok Ozeasz jako grzeszny zabobon (3, 4). Jahwe dał wyrocznię Rebece w poetyckiej formie, jak i w poetyckiej formie jest ujęta wyrocznia Noego, dotycząca jego syna Sema (Rdz 9, 26 n).
24Kiedy nadszedł czas porodu, okazało się, że w łonie jej były bliźnięta. 25 I wyszedł pierwszy syn czerwony, cały pokryty owłosieniem, jakby płaszczem; nazwano go więc Ezaw. 26 Zaraz potem ukazał się brat jego, trzymający Ezawa za piętę; dano mu przeto imię Jakub. - Izaak miał lat sześćdziesiąt, gdy mu się oni urodzili. (Rdz, 25, 24-26)
W wyroczni tej zapowiedział Jahwe Rebece, że się stanie matką bliźniaków, którzy będą ojcami dwóch rywalizujących ze sobą narodów. Rywalizację zapoczątkowaną w łonie matki będą kontynuować i po swym narodzeniu, aż urodzony później Jakub zdobędzie supremację nad swym wcześniej urodzonym bratem Ezawem.
Walkę o tę supremację kontynuowały dwa od nich się wywodzące narody: Edomici. potomkowie Ezawa i Izraelici, potomkowie Jakuba. Edomitów wreszcie pokonał król izraelski Dawid (2 Sm 8, 13 n), a ostatecznie Joram, król judzki, w połowie IX wieku (4 Krl 8, 20-22). Proroczymi zatem były słowa końcowe w. 23, iż ,,starszy służyć będzie młodszemu”. Słowa te posłużyły św Pawłowi do zilustrowania zbawienia, że Edom musi ustąpić miejsca Jakubowi, tj. nowemu ludowi, którego Bóg sobie wybrał (Rz 9, 12).
Również i samo urodzenie się bliźniąt (w. 24 n) wiązało się z niezwykłymi zjawiskami, co było zapowiedzią przyszłości, a w szczególności nazw szczepów, jakim dadzą początek obaj bracia. Pierwsze bowiem narodzone dziecię było czerwone (hebrajskie admoni), co stanowiło aluzję do późniejszej nazwy Edom, nadawanej potomkom Ezawa.
Tę czerwoność miało dziecię dlatego, gdyż było pokryte całe jakby płaszczem z owłosienia (hebr. sear). Podaje tu autor biblijny podwójną etymologię ludową potomków Ezawa Edomitów czy mieszkańców Seiru (hebr. se’ir). Obie te nazwy Edom i Seir są i na innych miejscach uważane za nazwy synonimy (Rdz 32, 4; 36, 8; Sdz 5, 4).
Imię Jakub ma mieć swą podstawę według autora biblijnego w geście, jaki uczynił on w chwili swego narodzenia. Chwycił on mianowicie za piętę (hebr. aqeb) Ezawa, aby ten nie narodził się przed nim. Imię Jakub (Ja’á gob) pochodziłoby — zdaniem ludowej etymologii — od wyrazu aqab — chwytać za piętę, iść za kimś (por. Rdz 27, 36; Jr 9, 3; Oz 12, 4). W rzeczywistości imię Jakub jest formą skróconą Ja’aqob-el, jak skróconą formą jest imię jego ojca Izaaka. Lecz sens wyrazu aqab — chwytać za piętę, iść za kimś, nie przystoi imieniu teoforycznemu. W imieniu Jakub wyrażenie agab znaczy ,,strzec”, i to samo oznacza w języku arabskim.
Oznacza to imię atrybut Boży, iż ,,Bóg ciągle się opiekuje” człowiekiem. Imię Jakub znaleziono w tekstach z Chogar-Bazar (tj. w północnej Mezopotamii), pochodzących z w. XVIII w formie Ja-ah-qu-ub-el Jeden z napisów Tutmozisa III wśród miejscowości palestyńskich wspomina Ja qob-el. Na licznych wreszcie skarabeuszach egipskich napotkali uczeni podobne imię Ja’qob-hr.
27A gdy chłopcy urośli, Ezaw stał się zręcznym myśliwym, żyjącym w polu. Jakub zaś był człowiekiem spokojnym, mieszkającym w namiocie. 28 Izaak miłował Ezawa, bo ten przyrządzał mu ulubione potrawy z upolowanej zwierzyny; Rebeka natomiast kochała Jakuba. (Rdz, 25, 27-28)
Te wiersze, należące również do tradycji J, przedstawiają różny rodzaj zajęć obu braci, różny też ich charakter. Ezaw jako myśliwy lubi wędrówki po stepie i różne przygody, Jakub zaś jest pasterzem i ma zamiłowanie do przebywania w namiocie. Różne zajęcie i usposobienie obu bliźniaków podzieliło też miłość rodziców ku synom.
29Gdy pewnego razu Jakub gotował jakąś potrawę, nadszedł z pola Ezaw bardzo znużony 30 i rzekł do Jakuba: "Daj mi choć trochę tej czerwonej potrawy, jestem bowiem znużony". Dlatego nazwano go Edom. (Rdz, 25, 29-30)
W inny sposób wyjaśnia w końcowych wierszach redaktor Rdz, prawdopodobnie na podstawie tradycji E. nazwę Edom oraz zależność Edomitów od Izraelitów. Imię Edom nie jest tu wyjaśniane — jak poprzednio — kolorem (ademoni) czerwonym skóry Ezawa, ale czerwonym (adom) kolorem potrawy z soczewicy, którą zakupił zgłodniały i wyczerpany Ezaw od swego brata Jakuba po powrocie z polowania za zrzeczenie się uprawnień pierworodztwa.
31Jakub odpowiedział: "Odstąp mi najprzód twój przywilej pierworodztwa!" 32 Rzekł Ezaw: "Skoro niemal umieram [z głodu], cóż mi po pierworodztwie?" 33 Na to Jakub: "Zaraz mi przysięgnij!" Ezaw mu przysiągł i tak odstąpił swe pierworodztwo Jakubowi. 34 Wtedy Jakub podał Ezawowi chleb i gotowaną soczewicę. Ezaw najadł się i napił, a potem wstał i oddalił się. Tak to Ezaw zlekceważył przywilej pierworodztwa. (Rdz, 25, 31-34)
Przez tę sarkastyczną etymologię nazwy Edomitów autor biblijny chciał ukazać nierozsądek Ezawa, przodka Edomitów, który zrzekł się za misę soczewicy tak ważnego prawa. Prawo to dawało przywileje zarówno natury socjalnej, jak i religijnej. Według Pwt 21, 15-17 pierworodni synowie mieli prawo do podwójnej części spadku. Również w dokumentach asyryjskich, jak i huryckich z Nuzi, jest mowa o tym uprawnieniu pierworodnych. Co ciekawsze, w dokumentach z Nuzi są wzmianki o odstępowaniu praw pierworodztwa na korzyść obcych ludzi.
Izaak Cylkow podaje, że do prerogatyw pierworództwa należały oprócz pierwszego błogosławieństwa ojca, godność kapłańska (do czasu wzniesienia przybytku), władza patriarchalna w rodzinie 49,3 i podwójny udział w dziedzictwie Pwt 21,17 -Jeśli pierworodnym jest syn niekochanej, musi mu przyznać podwójną część wszystkiego, co posiada, gdyż on jest pierwociną jego siły. On ma prawo do pierworodztwa..
Co ciekawe Cylko też podaje, że Jakub korzysta z okazji by zaproponować bratu sprzedaż praw, chwilowo nie przedstawiających żadnej wartości, za odpowiednim wynagrodzeniem, o którym jednak nie ma wzmianki.
U Izraelitów pierworodny stawał się spadkobiercą obietnic Bożych. Ezaw pozbywając się tych swoich uprawnień, i to jeszcze pod przysięgą, okazuje się człowiekiem lekkomyślnym I nie umiejącym należycie cenić darów Bożych.
Inne tematy w dziale Kultura
