W Atenach do Pawła dołączyła Jałówka i 1 filozof-zmyślenie?!

 ²²"Mężowie ateńscy - przemówił Paweł stanąwszy w środku Areopagu widzę, że jesteście pod każdym względem bardzo religijni. ²³ Przechodząc bowiem i oglądając wasze świętości jedną po drugiej, znalazłem też ołtarz z napisem: "Nieznanemu Bogu". Ja wam głoszę to, co czcicie, nie znając. ²⁴ Bóg, który stworzył świat i wszystko na nim, On, który jest Panem nieba i ziemi, nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką ludzką ²⁵ i nie odbiera posługi z rąk ludzkich, jak gdyby czegoś potrzebował, bo sam daje wszystkim życie i oddech, i wszystko. ²⁶ On z jednego [człowieka] wyprowadził cały rodzaj ludzki, aby zamieszkiwał całą powierzchnię ziemi. Określił właściwie czasy i granice ich zamieszkania, ²⁷ aby szukali Boga, czy nie znajdą Go niejako po omacku. Bo w rzeczywistości jest On niedaleko od każdego z nas (Dz. Ap. 17, 22-27)

 

Słuchacze Pawła należeli do szkół filozoficznych, z których epikureizm miał na bogów pogląd dość swoisty, a stoicyzm w swych tendencjach monoteistycznych zidentyfikował boga ze światem (en kai pan). Zwracając się przeciwko tym poglądom w pierwszej części swej mowy, Paweł wyjaśnia istotę Boga jest on Bytem ponad światowym, a nawet Stworzycielem świata. Panem nie poszczególnych - miast i państw, jak sądziło wielu Greków, ale całego uniwersum (w 24-27). On to uczynił ze od jednego (człowieka pochodzący) cały, rodzaj ludzki zamieszkuje na całej ziemi.

Zakreślił też czasy i granice ich zamieszkania (w 26). Ustalonych linii granicznych – tas kai orotesias tes katoikias auton  - wyrażenie orotesias było dawniej nieznane. Znane było tylko w liczbie mnogiej i dlatego Blass poprawił tekst na orotesia. Por. Acta apostolorum 192. Niedawno jednakże termin ten odczytano na napisie w Priene Por.J H Moulton Milligan The vocabulary of the greek Testament 459.Ponadto wyraz orotesia znajduje się nie tylko na napisie z Priene ale również na papirusie berlińskim.

Jego dziełem jest także cały rodzaj ludzki, którego obowiązkiem jest czynić wysiłki w celu poznania Boga. Wysiłki te będą zawsze uwieńczone skutkiem, gdyż Bóg znajduje się niedaleko od każdego.

Poznanie boga było jednym z najbardziej zasadniczych dogmatów ówczesnej filozofii greckiej. Deum colit qui novit (Boga wielbi, ten kto go zna) - mówi Seneka Wyrażenie „Bo w rzeczywistości jest On niedaleko od każdego z nas”stoi w całkowitej harmonii z kierunkami filozofii greckiej za czasów Pawła Dio Chryzostom np. często posługuje się podobnymi zdaniami. Było ono zatem w obiegu w ówczesnym literackim świecie.

 

²⁸Bo w Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy, jak też powiedzieli niektórzy z waszych poetów: "Jesteśmy bowiem z Jego rodu".(Dz. Ap. 17, 28)

 

Dla większego uprzystępnienia idei bliskości Boga chętnie korzysta Paweł ze swej znajomości stoicyzmu. Powołuje się na znane stoicyzmowi adagium filozoficzne: „w nim- bowiem żyjemy, ruszamy się i jesteśmy". Niektórzy uważają to zdanie za cytat z Epimenidesa, autora na wpół mitycznego, według tego, co o nim mówi Diogenes Laertius. W starożytności przypisywano mu wiele dzieł. Epimenides był Kreteńczykiem a tekst mógłby pochodzić z któregoś z jego poematów zgodnie ze świadectwami Klemensa Aleksandryjskiego, Chryzostoma i in.

Epimenides miałby być współczesny Solonowi, a zatem nie ma mowy o wpływach stoickich. Zresztą en auto nie trzeba wcale tłumaczyć w znaczeniu panteistycznym, ale tylko „w mocy" kogoś. Pliniusz pisze np. do Trajana „tibi, in quo et res publica et nos sumus".

Paweł cytuje wiersz znajdujący się w hymnie Kleantesa do Jowisza i w Poemacie cylicyjskiego pisarza Aratusa pt. Phaenomena. Zdanie „z rodu jego jesteśmy" uważane jest ogólnie za cytatę z Phaenomena Aratusa, przyjaciela stoika Zenona. Wiele z jego dzieł zaginęło. Phaenomena były wierszowanym traktatem astronomicznym, który nawet służył za podręcznik. Cycero tłumaczył Phaenomena na łacinę. Napisano do nich także znaczną ilość komentarzy. Już Klemens Aleksandryjski, Strom. 1, 19, 9, 4,- zauważył, że tekst w „Dziejach" wzięty jest z początkowych strof poematu. Zresztą, gdyby chodziło o stosunek mowy Pawła do poematu Aratusa, to warto by zaznaczyć, że nie tylko omawiany cytat, ale np. cały wiersz 28 w wielu szczegółach bardzo przypomina pewne części poematu (w. 7-13). Nie jest również wykluczone, że Aratus posługiwał się wcześniejszym hymnem Kleantesa do Zeusa, w którym też znajduje się podobne zdanie.

 

²⁹Będąc więc z rodu Bożego, nie powinniśmy sądzić, że Bóstwo jest podobne do złota albo do srebra, albo do kamienia, wytworu rąk i myśli człowieka. ³⁰ Nie zważając na czasy nieświadomości, wzywa Bóg teraz wszędzie i wszystkich ludzi do nawrócenia, ³¹ dlatego że wyznaczył dzień, w którym sprawiedliwie będzie sądzić świat przez Człowieka, którego na to przeznaczył, po uwierzytelnieniu Go wobec wszystkich przez wskrzeszenie Go z martwych".
³² Gdy usłyszeli o zmartwychwstaniu, jedni się wyśmiewali, a inni powiedzieli: "Posłuchamy cię o tym innym razem". ³³ Tak Paweł ich opuścił. ³⁴ Niektórzy jednak przyłączyli się do niego i uwierzyli. Wśród nich Dionizy Areopagita i kobieta imieniem Damaris, a z nimi inni.(Dz. Ap. 17, 29-34)

 

Zapewne, że powołanie się na te teksty nie oznacza jeszcze, że Paweł znał osobiście dzieła, z których są one wyjęte. Mogły to być zdania używane przez wszystkich, jako rodzaj ogólnie przyjętych adagiów. Nie jest wykluczone jednakże, że św. Paweł znał dzieła stoickie i w ogóle greckie. Nie trzeba zapominać, że pochodził z Tarsu, stolicy Cylicji, miasta w pełnym znaczeniu hellenistycznego, które w pewien sposób musiało wpłynąć na jego greckie wykształcenie. Wzniosłość głoszonej przez Pawła idei Boga w sposób zasadniczy wykluczała wszelkie ograniczenie Go czasem czy przestrzenią. Dlatego św. Paweł zaznacza, że zamykanie Boga choćby w najozdobniejszych świątyniach sprzeczne jest z Jego istotą. Nie powinniśmy  sądzić, że bóstwo jest podobne do złota, srebra, kamienia, artystycznej ryciny lub wyobrażenia człowieka (w. 29).

Dwie zasadnicze idee mowy św. Pawła na Areopagu są bezpośrednim nawiązaniem do stoicyzmu:

1. Bóg, który uczynił świat i wszystko...

z rodu jego jesteśmy,

2. nie jest uczyniony w złota, srebra itd.

Słowa te przypominają to, co Dioges Laertius zawarł w swym kompendialnym ujęciu teodycei stoickiej.

Dlatego nawet w stoicyzmie był kierunek przeciwny wyobrażeniom bóstwa. Seneka w chociaż na ogół stoicyzm nie chciał występować przeciw wierze ludowej w tym względzie. Głosicielem tak pojętego Boga był - mówi dalej Paweł - „mąż” którego na to przeznaczył (Bóg) (w. 31). Powstał On z martwych i sądzić będzie kiedyś świat z grzechu.

Dopóki posługując się filozoficzną terminologią grecką mówił Paweł o Bogu i Jego do świata stosunku, słuchano go bez przeszkód i zniecierpliwienia. Gdy jednak rzucił--w tłum słowo anastasis, wyjaśniając w ten sposób bliżej zasady głoszone już na agorze zwyczajem ateńskim przerwano mu mowę, dając przez to wyraz swemu niezadowoleniu. Zmartwychwstanie umarłych nie tylko przez zwolenników Epikura, ale i przez stoików uważane było właściwie za chimerę. Słuchacze Pawła stopniowo poczęli opuszczać Areopag

Wynik mowy ateńskiej był zatem prawie całkowicie chybiony. Wobec obojętności słuchających Pawła Ateńczyków jego posiew apostolski nikłe wydał owoce Graeci sapientiam quaerunt – Grecy szukają mądrości.

       Mowa Pawła na Areopagu właściwie nie była skończona, a to ze względu na wzmiankę o zmartwychwstaniu Chrystusa, będącą kamieniem obrazy dla jego greckich słuchaczy. Toteż wynik jej był nikły. Do Pawła przyłączył się Dionizy Areopagita, niewiasta imieniem Damaris, co niektórzy uważają za zniekształcenie znanego powszechnie imienia Damalis ("Jałówka”), i kilka innych osób. Nie wiadomo, jaki był wynik nauczania w synagodze ateńskiej. Gdyby bowiem przyjąć, że pobyt Pawia w Atenach trwał przynajmniej miesiąc, to przecież w ciągu tego czasu gdzie indziej Apostoł uzyskiwał niezwykłe wyniki swej działalności. Łukasz nad rezultatami nauczania w Atenach przechodzi raczej dyskretnie do porządku, a w Listach Pawłowych nie da się słyszeć żaden odzew tego pobytu w najsławniejszym mieście starożytności. Wymowną zresztą jest okoliczność, że wśród czternastu Listów Apostoła znajduje się wprawdzie List Ad Romanos, ale brak jest Listu Ad Athenienses.

      A jednak mowa na Areopagu znamionuje epokę w dziejach chrześcijaństwa jak mówi Curtius Podstawowe dogmaty nowej wiary zostały w niej zaakcentowane z niezwykłą mocą i to wobec przedstawicieli największej kultury, jaką kiedykolwiek znał świat starożytny.

LIT

Ricciotti G. Dawne dzieje Izraela Pax W-wa 1956

Messori V.: Opinie o Jezusie Wyd. M 2004 Kraków

Giuseppe Ricciotti „Życie Jezusa Chrystusa” „Dawne Dzieje Izraela” PAX

Messori V., Umęczon pod ponckim Piłatem? Wyd M Kraków 1996

Messori V., „Mówią, że zmartwychwstał” Wyd M Kraków 2004

Rops D.: Dzieje Chrystusa Pax Warszawa 1987

Flawiusz J.: Dzieje wojny żydowskiej przeciwko Rzymianom Armoryka Sandomierz 2008

Forstner D. OSP.: Świat symboliki chrześcijańskiej Pax Warszawa 1990

Messori V.: Opinie o Jezusie Wyd. M Kraków 1994

Ks. Filipiak M. : Jak rozumieć Pismo Święte, KUL, Lublin, 1982

Ks. Dąbrowski E.,: Pismo Święte Nowego Testamentu w 12 tomach, wstęp przekład z oryginału, komentarz, Pallotinum, W-wa, 1977, tom 2, 3, 4, 5

Nowy Testament - Najnowszy przekłąd z języków oryginalnych z komentarzem, Edycja św Pawła

Ks. Dąbrowski E., „Proces Chrystusa w świetle historyczno-krytycznym”, Ksiegarnia św. Wojciecha 1964

Ks. Dąbrowski E., Dzieje Pawła z Tarsu, PAX, W-wa, 1953

Giuseppe Ricciotti Paolo Apostolo BIOGRAFIA CON INTRODUZIONE CRITICA