Jezus uznany za Boga w 36r-nie ma racjonalnego wyjaśnienia!!

 ⁸Szczepan pełen łaski i mocy działał cuda i znaki wielkie wśród ludu. ⁹ Niektórzy zaś z synagogi, zwanej [synagogą] Libertynów i Cyrenejczyków, i Aleksandryjczyków, i tych, którzy pochodzili z Cylicji i z Azji, wystąpili do rozprawy ze Szczepanem (Dz. Ap 7, 8-9)

 

Synagoga Cyrenejczyków – od 1 z 4 prowincji rzymskich w Afryce. Liczni Żydzi od czasu Ptolomeuszów, cesarz August interweniował by mogli przesyłać podatek świątynny do Jerozolimy. Z Cyreny pochodził Jazon, historyk wojen machabejskich (2 Mach, 2, 24) no i Szymon, który niósł krzyż z Jezusem. Lucjusz z Cyreny jeden z najwybitniejszych członków kościoła antiocheńskiego (Dz 13,1).

Synagoga aleksandryjczyków – reprezentowała potężną synagogę z Egiptu

Synagoga Żydów z Cylicji – Seleucydzi zaludnili wiernymi sobie Grekami i Żydami w miejsce skłonnej do buntów ludności miejscowej. Paweł, jako pochodzący z Tarsu rozprawiał ze Szczepanem w tej właśnie Synagodze.

Synagoga w Azji – chodzi o rzymską prowincję Asia proconsularis ze stolicą w Efezie.

Wreszcie Synagoga Libertynów – to potomkowie Żydów z Rzymu, których Pompejusz w 63 r p.n.e, jako jeńców wojennych, zabrał do Rzymu i sprzedał w niewolę. Wyzwalani przez panów utworzyli potężny ośrodek nawet politycznego oddziaływania. Ale parę razy skazywano ich na banicję i dlatego wielu wyzwolonych wróciło do Jerozolimy i założyło własną synagogę Wyzwoleńców. Położona była koło grobów królewskich w Jerozolimie.

 

¹⁰Nie mogli jednak sprostać mądrości i Duchowi, z którego [natchnienia] przemawiał. (Dz. Ap 7, 10)

 

Określenie, że nie mogli sprostać Szczepanowi w otwartej dyskusji ma semickie zabarwienie.

 

¹¹Podstawili więc ludzi, którzy zeznali: "Słyszeliśmy, jak on mówił bluźnierstwa przeciwko Mojżeszowi i Bogu". ¹² W ten sposób podburzyli lud, starszych i uczonych w Piśmie. Przybiegli, porwali go i zaprowadzili przed Sanhedryn. ¹³ Tam postawili fałszywych świadków, którzy zeznali: "Ten człowiek nie przestaje mówić przeciwko temu świętemu miejscu i przeciwko Prawu. (Dz. Ap 7, 11-13)

 

Oskarżyli go o wystąpienie przeciw Bogu, Mojżeszowi, Prawu i świątyni – eis Mousen, kai ton Theon, kata tou topou, tou agiou, kai tou nomon. Za wszelką cenę chciano uzyskać wyrok skazujący, wniesiono formalne oskarżenie poparte zeznaniami świadków

 

¹⁴Bo słyszeliśmy, jak mówił, że Jezus Nazarejczyk zburzy to miejsce i pozmienia zwyczaje, które nam Mojżesz przekazał". ¹⁵ A wszyscy, którzy zasiadali w Sanhedrynie, przyglądali się mu uważnie i zobaczyli twarz jego podobną do oblicza anioła.¹"Czy to prawda?" - zapytał arcykapłan. (Dz. Ap 7, 14-15, 8,1)

 

Mowa obronna Szczepana w określony sposób odpowiada na zarzuty skierowane przed Sanhedrynem przeciw Szczepanowi co do dwóch głównych punktów oskarżenia: świątyni oraz Prawa mozaistycznego łącznie z osobą Mojżesza.

Ale Szczepan nie odpowiada wprost, tylko wykazuje na szerokim tle dziejów własnego narodu, że zarówno świątynia, jak Prawo Mojżeszowe mają znaczenie wtórne, wyznaczone im przez Boga na drodze do pełnej realizacji proroctw mesjanistycznych skupiających się w Osobie Chrystusa. Nazwał Go ,,Sprawiedliwym" (W.52), ale zrozumiano go jednoznacznie i przerwano dalszy wywód.

 

²A on odpowiedział: "Słuchajcie, bracia i ojcowie:(Dz. Ap 8, 2)

 

Mowę swoja Szczepan rozpoczyna od uroczystego zwrotu o zabarwieniu hebrajskim: „Andres adelfoi kai pateres” by przejść bezpośrednio do tematu.

Bóg chwały ukazał się ojcu naszemu, Abrahamowi, gdy żył w Mezopotamii, zanim zamieszkał w Charanie.

„Deos tes doxes” – Bóg Chwały – wyraźne semickie określenie, którego odpowiednik występował w Ps 28, 29 (3), co podobnie jak inne semityzmy poniżej ma olbrzymie znaczenie odnośnie do autentyczności mowy.

Ujęcia Szczepana różnią się i od Wulgaty, ulegając wyraźnie wpływom Filona Aleksandryjskiego, Józefa Flawiusza oraz tradycji rabinistycznych. Doprowadziło to do pewnych różnic w niektórych szczegółach dotyczących historii biblijnej.

I tak np. Zdaniem Szczepana Bóg ukazał się Abrahamowi, ,,gdy był w Mezopotamii, zanim zamieszkał w Haranie" (w. 2). Otóż z Księgi Rodzaju (12, 1-5) wynikałoby raczej, że miało to miejsce w czasie jego pobytu w Haranie. Jednakże kontekst i następstwo wydarzeń w oparciu właśnie o Księgę Rodzaju dowodzi w sposób wykluczający wszelką wątpliwość, że już w Ur otrzymał Abraham nakaz opuszczenia swej ojczyzny i domu (Rodz 15, 7). Ukazanie się w Haranie byłoby zatem już drugim z kolei, na co i następstwo wydarzeń i dalszy ciąg opisu wskazuje. Dokładnie tak samo Księgę Rodzaju interpretował Filon Aleksandryjski oraz Józef Flawiusz z tradycją rabinistyczną włącznie.

 

³I powiedział do niego: Opuść ziemię swoją i rodzinę swoją, a idź do ziemi, którą ci wskażę. ⁴ Wtedy wyszedł z ziemi chaldejskiej i zamieszkał w Charanie. A stąd po śmierci ojca przesiedlił go [Bóg] do tego kraju, który wy teraz zamieszkujecie. (Dz. Ap 8, 3-4)

Według Szczepana Abraham opuścił Haran po śmierci ojca swego (w. 4), podczas gdy z Księgi Rodzaju jeśli brać pod uwagę podawane przez nią lata Tarego w chwili narodzenia Abrahama (11. 26), wiek Abrahama, gdy opuszczał Haran (12, 4), oraz wiek Tarego w chwili śmierci (11, 32) — wynika, że Tare żył jeszcze przez długie lata przynajmniej przez lat 60. Jak zawodne jest jednak poleganie na cyfrowym obliczaniu Księgi Rodzaju i jego przekazie historycznym, wie o tym każdy egzegeta. Ten sceptycyzm jest aż nadto usprawiedliwiony faktem, że cyfry oznaczano literami, które łatwo było nawet przez nieuwagę zamienić powodując przez to znaczne różnice w obliczeniach. Do jakiego stopnia ta uwaga ogólna odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy, świadczy Pentateuch Samarytański, według którego Tare żył lat 145, co odpowiadałoby właśnie poglądowi Szczepana na niekorzyść dzisiejszego tekstu masoreckiego, zawierającego liczbę 205.

 

⁵Nie dał mu jednak w posiadanie ani piędzi tej ziemi. Obiecał tylko, że da ją w posiadanie jemu, a po nim jego potomstwu, chociaż nie miał jeszcze wtedy syna. ⁶ Powiedział Bóg tak: Potomkowie twoi będą wygnańcami na obczyźnie i przez czterysta lat ujarzmią ich jako niewolników, i będą ich krzywdzić. ⁷ Lecz naród, którego będą niewolnikami, Ja sam sądzić będę, - mówi Pan. Potem wyjdą i będą Mi służyli na tym miejscu. ⁸ I zawarł z nim przymierze obrzezania. Tak urodził mu się Izaak, którego obrzezał dnia ósmego, a Izaakowi - Jakub, a Jakubowi - dwunastu patriarchów.

A więc Bóg Chwały i Boża obecność nie jest uwarunkowana żadnym miejscem a tym bardziej świątynią wzniesioną ludzkimi rękami. Wpływał on na losy patriarchów – wers 8 pierwszy raz w literaturze chrześcijańskiej tak określa synów Jakubowych – i śpieszył im z pomocą na długo przedtem zanim pomyślano o wzniesieniu mu świątyni.

Czas trwania niewoli egipskiej Szczepan obliczał na 400 lat (w. 6), podczas gdy tekst hebrajski i Wulgata zawierają liczbę 430 lat (Wyjśc 12,40). Ten drobny szczegół niczego nie dowodzi choćby dlatego, że wcale nie świadczy o tym, jakoby Szczepan nie posłużył się liczbą okrągłą.

⁹Patriarchowie sprzedali Józefa do Egiptu, przez zazdrość, ale Bóg był z nim. ¹⁰ I uwolnił go od wszystkich ucisków, i dał łaskę i mądrość w oczach faraona, króla Egiptu. A ten ustanowił go przełożonym nad Egiptem i nad całym swym domem. ¹¹ Nastał wtedy głód w całym Egipcie i Kanaanie i wielka bieda, i ojcowie nasi nie mieli co jeść. ¹² Gdy Jakub dowiedział się, że w Egipcie jest zboże, wysłał ojców naszych pierwszy raz, ¹³ a za drugim razem Józef dał się poznać swoim braciom, a faraon dowiedział się o jego rodzie. ¹⁴ Posłał Józefa po Jakuba i sprowadził ojca swego i całą rodzinę w liczbie siedemdziesięciu pięciu osób.(Dz. Ap 8, 5-14)

 

Liczbę osób sprowadzonych przez Józefa do Egiptu Szczepan obliczył na 75 (w. 14), podczas gdy tekst hebrajski i Wulgata wymieniają jedynie 70 (Rodz 46, 27). Należy podkreślić, że w LXX również o 75 osobach jest mowa i nie trudno się domyślić, że różnica powstała z doliczenia pięciu wnuków Józefa (dwóch synów Manassesa i trzech synów Efraima).

 

¹⁵Jakub przybył do Egiptu i umarł on sam i nasi ojcowie. ¹⁶ Przeniesiono ich do Sychem i złożono w grobie, który Abraham kupił za srebro od synów Chamora w Sychem. ¹⁷ W miarę, jak zbliżał się czas obietnicy, którą Bóg dał Abrahamowi, rozrastał się lud i rozmnażał w Egipcie, ¹⁸ aż doszedł do władzy inny król w Egipcie, który nic nie wiedział o Józefie. ¹⁹ Działał on podstępnie przeciwko naszemu narodowi i przymuszał ojców naszych do wyrzucania niemowląt, aby nie zostawały przy życiu.²⁰ Wówczas właśnie narodził się Mojżesz. Był on miły Bogu. Przez trzy miesiące karmiono go w domu ojca. ²¹ A gdy go wyrzucono, zabrała go córka faraona i przybrała go sobie za syna. ²² Mojżesza wykształcono we wszystkich naukach egipskich, i potężny był w słowie i czynie. ²³ Gdy skończył lat czterdzieści, przyszło mu na myśl odwiedzić swych braci, synów Izraela.(Dz. Ap 8, 15-23)

 

Podobnie było z Mojżeszem, który sprawował tylko zleconą mu misję jako ,,miły Bogu”. Jest to wyrażenie typowo hebrajskie jako rodzaj semickiego superlatywu. Semityzmami, przysłowiowymi wyrażeniami o orientalnym zabarwieniu są również takie frazy w wersetach następnych, jak na przykład  (w. 22) oraz (w. 23). Ten ostatni hebraizm występuje bardzo często w Starym Testamencie, a później u Hermasa.

 

²⁴I zobaczył jednego, któremu wyrządzono krzywdę. Stanął w jego obronie i zabiwszy Egipcjanina pomścił skrzywdzonego. ²⁵ Sądził, że bracia jego zrozumieją iż Bóg przez jego ręce daje im wybawienie, lecz oni nie zrozumieli. ²⁶ Następnego dnia zjawił się wśród nich, kiedy bili się między sobą, i usiłował ich pogodzić. "Ludzie, braćmi jesteście - zawołał - czemuż krzywdzicie jeden drugiego?" ²⁷ Ten jednak, który krzywdził bliźniego, odepchnął go. "Któż ciebie ustanowił panem i sędzią nad nami? - zawołał - ²⁸ czy chcesz mnie zabić, tak jak wczoraj zabiłeś Egipcjanina?" ²⁹ Na te słowa Mojżesz uciekł i żył jako cudzoziemiec w ziemi Madian, gdzie urodziło mu się dwóch synów. ³⁰ Po czterdziestu latach ukazał mu się na pustyni góry Synaj anioł Pański w płomieniu ognistego krzaka. ³¹ Zobaczywszy [go] Mojżesz podziwiał ten widok, lecz kiedy podszedł bliżej, aby się przyjrzeć, rozległ się głos Pana: ³² "Jam jest Bóg twoich przodków, Bóg Abrahama i Izaaka, i Jakuba". Przeraził się Mojżesz i nie śmiał patrzeć. ³³ "Zdejm sandały z nóg - powiedział do niego Pan - bo miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą. ³⁴ Długo patrzyłem na ucisk ludu mego w Egipcie i wysłuchałem jego westchnień, i zstąpiłem, aby ich wyzwolić. Przyjdź, poślę cię teraz do Egiptu". ³⁵ Tego właśnie Mojżesza, którego zaparli się mówiąc: "Któż ciebie ustanowił panem i sędzią?" - tego właśnie Bóg wysłał jako wodza i wybawcę pod opieką anioła, który się mu ukazał w krzaku. ³⁶ On wyprowadził ich, czyniąc znaki i cuda w ziemi egipskiej nad Morzem Czerwonym i na pustyni przez lat czterdzieści. ³⁷ Ten właśnie Mojżesz powiedział do potomków Izraela: "Proroka jak ja wzbudzi wam Bóg spośród braci waszych". ³⁸ On to w społeczności na pustyni pośredniczył między aniołem, który mówił do niego na górze Synaj, a naszymi ojcami. On otrzymał słowa życia, ażeby wam je przekazać.(Dz. Ap 8, 24-38)

 

Charakterystyce Mojżesza poświęca Szczepan wiele uwagi ujmując kompendialnie jego dzieje, znane głównie z Księgi Wyjścia, i to w formie niemal rytmicznej.

Szczepan chcąc mocno podkreślić podobieństwa pomiędzy Mojżeszem a zapowiadanym przezeń Prorokiem (czyli Mesjaszem, Powt. Pr 18. 15 -¹⁵ Pan, Bóg twój, wzbudzi ci proroka spośród braci twoich, podobnego do mnie. Jego będziesz słuchał.) ,,wypunktowuje” niejako cechy Mojżesza przez sześciokrotne powtórzenie zaimka outos. Ten zabieg stylistyczny jest bardzo prosty, może się nawet wydawać prymitywny, ale nadaje on całemu fragmentowi szczególny rytm (wersy 35-40).

W wierszu 38:  ,,On to przebywając na pustyni z ojcami naszymi i z Aniołem...’ Określenie meta , „między”  jest tutaj odpowiednikiem (bardzo niezręcznym z punktu widzenia greki klasycznej) hebrajskiego ben pomiędzy. Mojżesz więc byłby pośrednikiem między Aniołem a ludem, jak to tłumaczą E. Haenchen i A. Wikenhauser. Potwierdzałoby to wspomniana już opinię Duponta że wyrażeń "Jahwe” i ,,Anioł Jahwe” używano zamiennie (Ks Wyjśc rozdziały 3, 4, 19: Dz 7, 30-34) oraz że w późniejszym judaizmie wobec silnie zaakcentowanej transcendencji Boga postać Anioła jako pośrednika między Jahwe a ludźmi wysunięto na plan pierwszy (Gal 3, 19; Hebr 2, 2). Dowodzi to również zależności Łukasza od źródła semickiego, co się tak często w mowie tej spotyka (por. w w. 42 oraz w w. 48 jako określenie Boga zaczerpnięte z LXX, w której tym właśnie przymiotnikiem przetłumaczono częste w ST Elijon

Sposób, w jaki Szczepan mówi o Mojżeszu, pozwała przypuszczać, że patrzył on na niego jako na typ Mesjasza (Chrystusa), a losy jego i działalność pojmował paralelnie do losu i działalności Chrystusa:

1)   Mojżesz ,,był dzielny w słowach i w czynach” (w. 22), podobnie jak czytamy o Chrystusie: ,,potężny w czynie i w mowie (Łk 24, 19);

2)   Bóg przez ręce jego dał Żydom wybawienie (W. 25), co jest tylko nie doskonałą zapowiedzią wybawienia dokonanego przez Chrystusa;

3)    Mojżesz stał się dla Żydów ,,panem i wybawicielem” (w. 35), co przypomina zdanie uczniów z Emaus w Ewangelii Łukasza (24, 21)

4)   Mojżesz czynił »cuda i znaki” (w. 36) w Egipcie, co z takim naciskiem podkreślał Piotr odnośnie do Chrystusa w swej mowie w dniu zesłania Ducha Świętego: ,,cuda, dziwy i znaki (Dz 2, 22);

5)   Mojżeszowi sprzeciwiali się jego współcześni (w. 39), a Chrystusa ,,wydali i zaparli się przed Piłatem” (Dz 3, 13) skazując Go na śmierć.

Wszystkie te rysy razem wzięte tworzą wymowny paralelizm zamierzony przez Szczepana I uwypuklony z całym naciskiem. Jego stosunek do Prawa Mojżeszowego, stanowiący przecież punkt oskarżenia, najlepiej charakteryzuje zdanie: ,,na górze Synaj otrzymał [on] wobec zgromadzonych słowa żywota, aby je wam przekazać” (w. 38).

 

³⁹Nie chcieli go słuchać nasi ojcowie, ale odepchnęli go i zwrócili serca ku Egiptowi. ⁴⁰ "Zrób nam bogów - powiedzieli do Aarona - którzy będą szli przed nami, bo nie wiemy, co się stało z tym Mojżeszem, który wyprowadził nas z ziemi egipskiej". ⁴¹Wówczas to zrobili sobie cielca i złożyli ofiarę bałwanowi, i cieszyli się dziełem swoich rąk. ⁴² Ale Bóg odwrócił się od nich i dozwolił, że czcili wojsko niebieskie, jak napisano w księdze proroków:
Czy składaliście Mi ofiary i dary na pustyni
przez lat czterdzieści, domu Izraela?
⁴³ Obnosiliście raczej namiot Molocha
i gwiazdę bożka Remfana,
wyobrażenia, które zrobiliście, aby im cześć oddawać.
Przesiedlę was za to poza Babilon.

⁴⁴Nasi ojcowie mieli na pustyni Namiot Świadectwa. Ten bowiem, który rozmawiał z Mojżeszem, rozkazał zbudować go według wzoru, który [Mojżesz] ujrzał. ⁴⁵ Przyjęli go nasi ojcowie i pod wodzą Jozuego wnieśli do ziemi pogan, których Bóg wypędził przed ojcami naszymi, aż do czasów Dawida. ⁴⁶ On znalazł łaskę przed Panem i prosił, aby mógł wznieść przybytek dla Boga Jakuba. ⁴⁷ Ale dopiero Salomon wybudował Mu dom. ⁴⁸ Najwyższy jednak nie mieszka w dziełach rąk ludzkich, jak mówi Prorok:
⁴⁹ Niebo jest moją stolicą,
a ziemia podnóżkiem stóp moich.
Jakiż dom zbudujecie Mi, mówi Pan,
albo gdzież miejsce odpoczynku mego?
⁵⁰ Czyż tego wszystkiego nie stworzyła moja ręka?(Dz. Ap 8, 39-50)

 

Pobudowanie świątyni było działem ludzi, wprawdzie nie bez zgody Boga, ale i nie na Jego rozkaz.

Stąd płynie jej charakter czasowy i znaczenie względne. Proroctwo Izajasza (66, 1-2) dało Szczepanowi okazję do podkreślenia wszechobecności Bożej wyniesionej ponad wszystkie dzieła rąk ludzkich (w. 44-50).  Stosunek Szczepana do świątyni był głównym punktem oskarżenia.

 

 

⁵¹Twardego karku i opornych serc i uszu! Wy zawsze sprzeciwiacie się Duchowi Świętemu. Jak ojcowie wasi, tak i wy. ⁵² Któregoż z proroków nie prześladowali wasi ojcowie? Pozabijali nawet tych, którzy przepowiadali przyjście Sprawiedliwego. A wyście zdradzili Go teraz i zamordowali. ⁵³ Wy, którzy otrzymaliście Prawo za pośrednictwem aniołów, lecz nie przestrzegaliście go".(Dz. Ap 8, 51-53)

 

„Twardego karku”, „nieobrzezanych serc i uszu” – twarda inwektywa, hapax legomenon ST, zabijaliście proroków, teraz zabiliście Jezusa (Sprawiedliwego – znowu hebraizm), a otrzymawszy Prawo bez przerwy je przekraczacie.

Cała mowa to obrazu Szczepana z jego poglądami i teologią. Jest to teologia może prymitywna: porównanie Mojżesza z Chrystusem nie przemawia dzisiaj do chrześcijan, podobnie jak nie przemawiało do wczesnego chrześcijaństwa, jeśli nie zostało właściwie przez nikogo podjęte, i jest ciekawym rysem poglądów Szczepana.

Podobnie z tytułem ,,Syn Człowieczy”. Nie są to na pewno cechy Łukaszowe (autora Dziejów), ale wyłaniający się spoza jego opracowania obraz dawniejszy, a przez to ciekawy i wiele mówiący badaczowi chrześcijaństwa. To samo należałoby powiedzieć o nieubłaganej postawie wobec świątyni. Jest to postawa skrajna, charakterystyczna dla okresu walki. Wnikliwy historyk dostrzeże w tym sygnał zrywania przez chrześcijaństwo więzów ze świątynią, a cóż bardziej naturalnego, że sygnał ten rzucili nie chrześcijanie jerozolimscy, ale helleniści, wykształceni na innych wzorach i nawet w sprawach religii posługujący się własnym językiem. Informacji Łukaszowi mógł udzielić np. diakon Filip, albo i sam Paweł.

 

⁵⁴Gdy to usłyszeli, zawrzały gniewem ich serca i zgrzytali zębami na niego. ⁵⁵ A on pełen Ducha Świętego patrzył w niebo i ujrzał chwałę Bożą i Jezusa, stojącego po prawicy Boga. ⁵⁶ I rzekł: "Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga".(Dz. Ap 8, 54-56)

 

To przypomnienie proroctwa Daniela 7, 13 i nazwanie Chrystusa ,,Synem Człowieczym" jest uderzające bo jest to jedyny wypadek posłużenia się tą nazwą poza Ewangeliami. Scena ta żywo przypomina zapowiedź Chrystusa o przyjściu Syna Człowieczego uczynioną przed Sanhedrynem, a więc w sytuacji analogicznej i również w końcowej fazie procesu (Mt 26, 84; Mk 14, 62; Łk 22,69).

 

⁵⁷A oni podnieśli wielki krzyk, zatkali sobie uszy i rzucili się na niego wszyscy razem. ⁵⁸ Wyrzucili go poza miasto i kamienowali, a świadkowie złożyli swe szaty u stóp młodzieńca, zwanego Szawłem. ⁵⁹ Tak kamienowali Szczepana, który modlił się: "Panie Jezu, przyjmij ducha mego!" ⁶⁰ A gdy osunął się na kolana, zawołał głośno: "Panie, nie poczytaj im tego grzechu!" Po tych słowach skonał. (Dz. Ap 8, 57-60)

 

W jerozolimskiej mowie ze schodów wiodących do Antonii powie Paweł: ,,A gdy lała się krew Szczepana, świadka twego, ja sam przy tym byłem, pochwalałem i strzegłem szat morderców” (Dz 22, 20). Chyba każdy rozsądny egzegeta zgodzić się musi, wobec zażyłego stosunku Łukasza z Pawłem, że w opisie działalności, mowy i śmierci Szczepana Łukasz wiele zawdzięczał Pawłowi. A to opisowi temu nadaje wartość szczególną i autentyczność mowy Szczepana gwarantuje w stopniu, jakim rzadko który dokument starożytności pochlubić się może.

Żydzi przed bluźnierstwem bronili się w sposób przewidziany przez prawo: zatykając sobie uszy (traktat Sanhedrin 7,5), inaczej powinni rozedrzeć na piersiach tunikę na znak oburzenia.

Wywleczono Szczepana za bramę północną (damaśceńską) i tam kamieniowano poza murami miasta na znak odrzucenia przez wspólnotę, albo z obawy przed interwencja Rzymian z Antonii.

Wg prawa żydowskiego świadkowie zeznający przeciw oskarżonemu rozpoczynali kamienowanie (Powt Pr 17,7), i by móc to uczynić swobodniej składali swoje płaszcze.

W czasie kamienowania Szczepan polecał swego ducha nie Bogu, jak winien był się wyrazić, używając słów psalmu 30, 6, ale — rzecz godna podkreślenia już na tym etapie rozwoju chrześcijaństwa — Jezusowi: ,,Panie Jezu, przyjmij ducha mego” (w. 59). Świadczy to niewątpliwie, jak daleko w jego świadomości sięgnęła chrystologia, skoro w chwili śmierci mógł się posłużyć podobną formułą.

Wyznaniowy mechanizm rozpętał się przeciw Jezusowi, który został ujęty i wysłany na śmierć krzyżową. Wybuchnął po raz drugi przeciw pierwszemu uczniowi, który ośmielił się publicznie głosić, że jakiś człowiek może być zrównany z Bogiem.

Jak wytłumaczyć, że ubóstwienie Jezusa wbrew potężnym instytucjom urzędowego judaizmu, nastąpiło natychmiast i to niby w oparciu o krążące pogłoski po pogrzebie mistrza, opartych na przywidzeniach histerycznych niewiast lub na fakcie usunięcia zwłok przez jakiegoś ogrodnika. To niemożliwe.

Cała scena miała miejsce w 36 r, gdy piłat został zdjęty z namiestnictwa przez Witeliusza, a Marcellus jeszcze nie objął rządów w Palestynie!!!