1 Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba,
który miał klucz od Czeluści (Ap 20,1)
„Czeluść” (abussos) w odróżnieniu od Otchłani (ades) — krainy zmarłych, odpowiada jako tłumaczenie hebr. wyrazowi tehóm. Oznacza on w Piśmie św. i tradycji judaizmu głębie morskie, pierwotny ocean spowijający ziemię dokoła (Rodz 1, 2; 7, 11; Ps 103 [104], 6), personifikowany tylko w księgach poetyckich (np. Hiob 28, 14; Hab 3, 10), miejsce przebywania potworów Lewiatana i Rahaba (Ps 73 174], 13 n; 88 189], 10), symbol potęg ujarzmionych przez Jahwe. Tehóm może też oznaczać głębie ziemi (Ps 70 [71], 21); stąd niekiedy utożsamiany jest z szeolem (Hiob 41, 22 n). W apokaliptyce staje się już ciemnym podziemnym miejscem przebywania i kary złych duchów, wzorowanym na Iz 24, 21 W Nowym Testamencie abussos zarówno u Łk 8, 31, jak i 7 razy w Apokalipsie, oznacza tylko jeden aspekt piekła —miejsca przebywania złych duchów, skąd mogą wychodzić na świat (por. 2 P 2, 4; Jud 6). Miejscem kary ostatecznej będzie „jezioro siarki i ognia” (19, 20, 20, 10-14 n; 21, 8).
Zatem tu „Czeluść” (abussos), znów pojęta jest jako jedynie czasowe więzienie, nie zaś jako miejsce kary ostatecznej.
i wielki łańcuch w ręce(Ap 20,1).
„Łańcuch wielki” — odpowiedni do siły więźnia. Pismo św. zna bowiem więzy zbyt słabe: Sędz 16, 9 -14 -9 Oni tymczasem uczynili na niego zasadzkę w pokoju, a ona krzyknęła: "Samsonie, Filistyni są nad tobą!" On jednak pozrywał liny, tak jak rwie się nitka zgrzebna, nadpalona przez ogień. Nie poznano więc, w czym tkwi jego siła. 10 Po jakimś czasie rzekła Dalila do Samsona: "Oszukałeś mnie, skłamałeś przede mną. Teraz powiedz mi, proszę cię, czym by cię można związać?" 11 Odpowiedział jej: "Gdyby mnie mocno związano nowymi powrozami, takimi, jakich jeszcze nie używano, wówczas osłabnę i stanę się zwykłym człowiekiem". 12 Wzięła więc Dalila świeże powrozy, jeszcze nie używane, a gdy go nimi związała, rzekła do niego: "Filistyni nad tobą, Samsonie!" A uczynili na niego zasadzkę w pokoju, ale on pozrywał je na swoich barkach jak nici. 13 Wówczas rzekła Dalila do Samsona: "Aż dotąd oszukiwałeś mnie i kłamałeś przede mną? Powiedzże mi wreszcie, czym cię można związać?" Odpowiedział jej: "Gdybyś związała siedem splotów mojej głowy z motkiem nici, a wpleciony w nić palik wbiła w ziemię, <osłabnę i stanę się zwykłym człowiekiem>"; Mk 5, 4 -Często bowiem wiązano go w pęta i łańcuchy; ale łańcuchy kruszył, a pęta rozrywał, i nikt nie zdołał go poskromić..
2 I pochwycił Smoka,
Węża starodawnego,
którym jest diabeł i szatan (Ap 20,2),
„Pochwycił — Mocą daną przez Chrystusa, jedynego triumfatora, podobnie jak w 12, 9 n (zob. kom.). Jak tamta scena, tak i ta odnosi się do skutków dzieła Odkupienia już widocznych (Łk 10, 18 -Wtedy rzekł do nich: "Widziałem szatana, spadającego z nieba jak błyskawica.; J 12, 31 -Teraz odbywa się sąd nad tym światem. Teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony.; Kol 2, 15 -Po rozbrojeniu Zwierzchności i Władz, jawnie wystawił [je] na widowisko, powiódłszy je dzięki Niemu w triumfie.; Hebr 2, 14 -Czyż nie są oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posłanymi na
pomoc tym, którzy mają posiąść zbawienie?).
„Strącony” — czasownik eblede ma tu odcień prawniczy: oznacza karne usunięcie, potępienie. Tego samego faktu dotyczą dwie wypowiedzi Chrystusowe w Ewangelii św. Łukasza i św. Jana: strącenie Szatana pozostaje tam w związku z działalnością ziemską Chrystusa, z dokonanym przez Niego dziełem Odkupienia.
„Wielki Smok” — po oczyszczeniu z reminiscencji mitologicznych to symbol potęg zbuntowanych przeciw Bogu.
„Wąż starodawny” to kusiciel Ewy ze sceny rajskiej. „Diabeł i Szatan” nie oznaczają dokładnie tego samego: diabolos = ,,oszczerca”, ,,oskarżyciel", a haśśatan — ,,przeciwnik”. Zresztą mógł już w owym czasie stanowić rodzaj imienia własnego. Już Mądr 2, 24 utożsamia Kusiciela Ewy z Diabłem. Tu identyfikacje są bogatsze. Okazuje się bowiem, iż jest jedną i tą samą osobą ów duch spośród ,,synów Bożych” wystawiający na próbę Joba, Przeciwnik oskarżający arcykapłana, przedstawiciela teokracji Izraela, w wizji Zachariasza i sprawca złej sugestii podsuniętej Dawidowi (według uściślającej poprawki autora Ksiąg Kronik, dokonanej względem tekstu 2 Król 24, 1).
i związał go na tysiąc lat(Ap 20,2).
„Związał go". Uwięzienie to ma paralelę, gdy idzie o sam obraz, w Iz 24, 22. We wrogach tych judaizm z czasem dostrzeże wyraźnie złe duchy, a obraz sam znacznie wzbogaci. Zwycięstwo Chrystusa-Odkupiciela nad Szatanem zawiera w Nowym Testamencie również element "związania go” lub ,,uwięzienia. Spełnienie logionu Chrystusowego o mocarzu związanym dostrzegł tu Augustyn.
„Tysiąc lat” — liczba niewątpliwie symboliczna, z czego wbrew chiliastom zdawała sobie sprawę Tradycja (Augustyn: ,ipsa temporis plenitudo - pełnia czasów”; podobnie Andrzej z Cezarei, Beatus). Oznacza ona trwanie bardzo długie, pełne trwanie w przestrzeni i czasie. Odnosi się do trwania Kościoła aż po paruzję (Hieronim, Augustyn).
3I wtrącił go do Czeluści,
i zamknął, i pieczęć nad nim położył(Ap 20,3),
„Pieczęć” — gwarancja ta ma paralele biblijne (Dan 6, 17; 14, 11; Mt 27, 66) i pozakanoniczne.
by już nie zwodził narodów(Ap 20,3),
„By już nie zwodził narodów" — jest to aluzja do głównej funkcji Szatana na świecie, ,,kłamcy i ojca kłamstwa’ (J 8, 44). Skoro czynność symboliczna uwięzienia Szatana odnosi się do skutków zwycięstwa Chrystusa-Odkupiciela i ma charakter nieostateczny, należy ją rozumieć jako ograniczenie wpływów Szatana, a nie pozbawienie go ich zupełne, podobnie jak w 1 J 5, 18 -Wiemy, że każdy, kto się narodził z Boga, nie grzeszy, lecz Narodzony z Boga strzeże go, a Zły go nie dotyka., przez uzdolnienie chrześcijan do skutecznego oparcia się jego atakom (Ef 6, 11-Obleczcie pełną zbroję Bożą, byście mogli się ostać wobec podstępnych zakusów diabła. 12 Nie toczymy bowiem walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła na wyżynach niebieskich., a w konsekwencji — do życia bez grzechu (1 J 3, 6. 9).
„Narody” zatem trzeba tu rozumieć nie w pejoratywnym znaczeniu pogan, lecz jako wyraz powszechności Kościoła, do którego mogą one odtąd wejść i znaleźć w nim bezpieczne schronienie, gdzie pieczęć Boża (7, 3;zob. kom.) będzie je bronić.
aż tysiąc lat się dopełni.
A potem ma być na krótki czas uwolniony (Ap 20,3).
„Ma być” — konieczność ta to jedna z tajemnic Bożej ekonomii zbawienia, do której aluzją jest Łk 22, 31-Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał się, żeby was przesiać jak pszenicę;; cała sytuacja ma paralelę w 2 Tes 2, 8-12 -Albowiem już działa tajemnica bezbożności. Niech tylko ten, co teraz powstrzymuje, ustąpi miejsca, 8 wówczas ukaże się Niegodziwiec, którego Pan Jezus zgładzi tchnieniem swoich ust i wniwecz obróci [samym] objawieniem swego przyjścia. 9 Pojawieniu się jego towarzyszyć będzie działanie szatana, z całą mocą, wśród znaków i fałszywych cudów, 10 [działanie] z wszelkim zwodzeniem ku nieprawości tych, którzy giną, ponieważ nie przyjęli miłości prawdy, aby dostąpić zbawienia.
„Na krótki czas” — oczywiście w znaczeniu względnym według miary Bożej (por. J 7, 33; 12, 35). Trafne jest utożsamienie go z symboliczną liczbą ,,trzech i pół lat", wraz z jej odpowiednikami, oznaczającą szczególny aspekt doczesności — bezskuteczne ataki na Kościół.
4 I ujrzałem trony -
a na nich zasiedli [sędziowie],
i dano im władzę sądzenia –
i ujrzałem dusze ściętych dla świadectwa Jezusa i dla Słowa Bożego,
i tych, którzy pokłonu nie oddali Bestii ani jej obrazowi
i nie wzięli sobie znamienia na czoło ani na rękę.
Ożyli oni
i tysiąc lat królowali z Chrystusem.
5 A nie ożyli inni ze zmarłych, aż tysiąc lat się skończyło.
To jest pierwsze zmartwychwstanie(Ap 20,4-5).
Sens całości zapewne jest taki: jedni i ci sami zmartwychwstają i wraz z Chrystusem mają udział we władzy sądzenia i w Jego rządach królewskich. Za Andrzejem z Cezarei słusznie powołują się dzisiejsi egzegeci raczej na Mt 19, 28 -Jezus zaś rzekł do nich: "Zaprawdę, powiadam wam: Przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na swym tronie chwały, wy, którzy poszliście za Mną, zasiądziecie również na dwunastu tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela.; Łk 22, 30 -abyście w królestwie moim jedli i pili przy moim stole oraz żebyście zasiadali na tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela.jako na paralelę. Zaszczyceni więc są tym przywilejem przede wszystkim męczennicy. Zatem spełnia się zapowiedź 19, 2.
Ale jest tu jeszcze słowo kai, które tu wprowadza wyraźnie drugą kategorię nagrodzonych. To ujęcie już znała starożytność (Cyprian). Ta druga kategoria przy tym, co ciekawsze, nie rekrutuje się spośród zmarłych: wyraz psychai występujący przy męczennikach, w tym miejscu się nie powtarza. Zauważył to już Augustyn (De civ. Dei, 20. 3). Określenie więc ,,żyć poczęli" nie odnosi się do zmartwychwstania ich ciał, udziału w życiu Bożym. Jest ono jednoznaczne z łaską w okresie trwania doczesnego, która stanowi jednocześnie zadatek zmartwychwstania cielesnego do życia w wieczności. A zatem ,,pierwsze zmartwychwstanie”, jak gdyby spełnienie wizji Ez 37, dotyczy życia łaski, jak sądzi większość dzisiejszych egzegetów, opierając się na wielu paralelach (Ewangelia Jana 5, 25 -Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam, że nadchodzi godzina, nawet już jest, kiedy to umarli usłyszą głos Syna Bożego, i ci, którzy usłyszą, żyć będą.; L. do Filipian 3, 20 -Nasza bowiem ojczyzna jest w niebie. Stamtąd też jako Zbawcy wyczekujemy Pana naszego Jezusa Chrystusa,; List do Kolosan 3,1-Jeśliście więc razem z Chrystusem powstali z martwych, szukajcie tego, co w górze, gdzie przebywa Chrystus zasiadając po prawicy Boga, 2 Dążcie do tego, co w górze, nie do tego, co na ziemi. 3 Umarliście bowiem i wasze życie jest ukryte z Chrystusem w Bogu. 4 Gdy się ukaże Chrystus, nasze życie, wtedy i wy razem z Nim ukażecie się w chwale.). Trony i królowanie można odnieść do rządów hierarchicznych w doczesności (De civ. Dei, 9, 4).
Boismard modyfikuje sens duchowy pierwszego zmartwychwstania: jest ono odżyciem Kościoła po okresie rzymskich prześladowań. Łączność z Bestią i obrazem potwierdza to przypuszczenie, ale chyba słuszniej jest w tych okolicznościach upatrywać jedynie typ każdego zwycięstwa ducha wiary nad doczesnością.
„Inni ze zmarłych” — tj. ci, którzy zeszli ze świata bez odrodzenia się na duchu. Z uwagi na wielopiętrowość symbolów w Apokalipsie można by tu zaliczyć wszystkich umarłych na duchu, tzn. nawet żyjących grzeszników.
6Błogosławiony i święty, kto ma udział w pierwszym zmartwychwstaniu:
nad tymi nie ma władzy śmierć druga,
lecz będą kapłanami Boga i Chrystusa
i będą z Nim królować tysiąc lat(Ap 20,6).
Piąte błogosławieństwo Apokalipsy różni się od poprzednich dodaniem przymiotnika ,,święty”. Uzasadnienie jest podane: pierwsze zmartwychwstanie chroni od niebezpieczeństwa ,,wtórej śmierci". Wielkości te więc muszą sobie jakoś odpowiadać: życie łaski zabezpiecza od śmierci wiecznej (Wiktoryn), Sakramentalny aspekt tej łaski — udział w godności kapłańskiej i królewskiej Chrystusa szczególnie jest podkreślony, co jest typowe dla pism św. Jana (1,6 -Zapytywali Go zebrani: "Panie, czy w tym czasie przywrócisz królestwo Izraela?" 7 Odpowiedział im: "Nie wasza to rzecz znać czasy i chwile, które Ojciec ustalił swoją władzą, 8 ale gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi"). Bóstwo Chrystusa ubocznie jest potwierdzone skoro wierni są także Jego kapłanami. ,,Ten który służy, jest królem” (Grzegorz Wielki) — jest trafnym wnioskiem z tego wiersza.
7A gdy się skończy tysiąc lat,
z więzienia swego szatan zostanie zwolniony(Ap 20,7).
Symbolicznie wyrażona zapowiedź jakiegoś rozluźnienia tych ograniczeń wpływu Szatana, jakie wiązały się z millennium. Zwrot ,,gdy się skończy "lat tysiąc" jest sprawę tylko szczególnej perspektywy Wizjonera, a scena cała jest ostatnim ,,podsumowaniem” i tym samym "falą” o najszerszym zasięgu, dotyczącą triumfu Chrystusa. Triumf ten stanowi zarazem rozpoczęcie wiekuistego szczęścia.
8 I wyjdzie, by omamić narody
z czterech narożników ziemi,
Goga i Magoga,
by ich zgromadzić na bój,
a liczba ich jak piasek morski (Ap 20,8).
„Goga i Magoga” — jest to "klisza” zapożyczona od Ezechiela, ale z pewną zmianą. Tamwystępuje ,,Gog w ziemi Magog, król główny (lub: król Rosz), Meszek i Tubal”, krain leżących na południe od Morza Czarnego lub w okolicach Morza Kaspijskiego. Samo ,,Magog”, które może oznaczać „ziemię Goga” występuje też w tabeli ludów jako imię własne drugiego syna Jafeta (Rodz 10, 2; 1 Kron 1, 5). Judaizm dokonał połączenia obu tych imion, oznaczających dotąd dwa narody, w jedno pojęcie nie tyle historycznej postaci, ile symbolu. Jest to apokaliptyczny wódz potęg wrogich Izraelowi, które z dopustu Bożego napadną wprawdzie na Ziemię Świętą, ale napaść ta zakończy się ich własną klęską, a napadniętym zapewni wiekuisty pokój.
„Zgromadzić na bój” — trzecia walka eschatologiczna po Har Magedonie i koalicji ,,królów”. W następstwie tego, obraz ten jest w porównaniu z poprzednimi jeszcze ogólniejszy: już nie jest to symbol organizacji politycznej, filozoficznej czy religijnej, występującej przeciw Kościołowi, bo ta organizacja nie jest powszechna, lecz symbol instynktów grabieży i mordu — pierwiastka bestialskiego i demonicznego, tkwiącego w ludzkości.
9 Wyszli oni na powierzchnię ziemi (Ap 20,9)
,,Wyszli na szerokość ziemi” — obydwa użyte wyrażenia (anabainein platos) sugerują, że scena wizji rozgrywa się w Palestynie: atak na Jerozolimę idzie w górę od strony płaszczyzny Ezdrelon. Geografia to jednak równie symboliczna, jak w 14, 1 –
Potem ujrzałem:
A oto Baranek stojący na górze Syjon,
a z Nim sto czterdzieści cztery tysiące,
mające imię Jego i imię Jego Ojca wypisane na czołach.
i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane (Ap 20,9);
„Miasto umiłowane” — jest to termin biblijny na oznaczenie Jerozolimy; „miasto” tworzy amalgamat z ,,umiłowaną” przez Boga górą Syjon, równoznaczny z »miastem Boga żywego” z Hebr 12, 22 -Wy natomiast przystąpiliście do góry Syjon, do miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, do niezliczonej liczby aniołów, na uroczyste zebranie,. Jest to oczywiście Jerozolima i Syjon w sensie duchowym — a więc Kościół walczący rozsiany po całym świecie (Prymazjusz). Nawiązanie do Jerozolimy stanowi zapowiedź wizji ostatecznego kształtu Kościoła, jakim będzie „Nowe Jeruzalem” — temat ostatniej części Apokalipsy. Atak eschatologiczny na Jerozolimę i rozprawa sądowa na Syjonie należą do obrazów znanych apokaliptyce judaizmu
a zstąpił ogień od Boga z nieba
i pochłonął ich (Ap 20,9).
„Zstąpił ogień...” Walki orężnej znów nie widać, a wierni Chrystusa, jak zawsze dotąd, są nietykalni i niezwyciężeni. Boża interwencja, opisana terminami biblijnymi, kładzie kres niebezpieczeństwu. Zwrot ten dobrze sobie zapamiętał Jan, »syn gromu”, od chwili swej namiętnej propozycji ukarania w ten sposób niegościnnej wioski samarytańskiej (Łk 9, 54). Ogień ten symbolizuje doszczętną zagładę wrogów.
10A diabła, który ich zwodzi,
wrzucono do jeziora ognia i siarki,
tam gdzie są Bestia i Fałszywy Prorok.
I będą cierpieć katusze we dnie i w nocy na wieki wieków (Ap 20,10).
Szatan zostaje skazany na wieczną karę piekła (por. Mt 25, 41 -Wtedy odezwie się i do tych po lewej stronie: "Idźcie precz ode Mnie, przeklęci, w ogień wieczny, przygotowany diabłu i jego aniołom!), symbolizowanego przez „jezioro ognia i siarki” zob. kom. do 19, 20 - ,,Jezioro ogniste gorejące siarką” —ogień i siarka, stały element katuszy, występują parokrotnie w Apokalipsie jako symbol karzącej sprawiedliwości Bożej. Prototypem jest tu Sodoma i Gomora, może cała depresja Morza Martwego i dolina Ge-Hinnom. Paralelami biblijnymi są
ze Starego Testamentu: Ekli 7, 16 n (LXX); Iz 66, 24; Jer 7, 31 n; 19, 4-6. 11; z Nowego Testamentu gehenna ognia” (Mt 5, 22. 29 n; 18, 9 i par.; Jak 3, 6).
Wobec braku orzeczenia w zdaniu pobocznym o Bestii i Fałszywym Proroku nie można nic powiedzieć o stosunku czasowym obydwu wyroków potępienia.
11Potem ujrzałem wielki biały tron
i na nim Zasiadającego (Ap 20,11) ,
„Tron” — jest już tylko jeden, a nie ma innych dwudziestu czterech (por. 4, 4), bo Sędzia jest jeden, i to dla wszystkich (Hebr 12, 23; Jak 4, 12).
„Biały” — barwa nieba w Apokalipsie. Można by też widzieć w tej barwie symbol miłosierdzia, podobnie jak w chmurze z 14, 14, ale w obydwóch scenach nic więcej nie wskazuje na to miłosierdzie, którego symbolem biblijnym jest raczej tęcza. Inni podkreślają w barwie tej absolutną bezstronność tego Trybunału uwzględniając paralelę.
„Siedzący’ to nie nazwany Bóg Ojciec jako Sędzia Najwyższy, co bynajmniej nie przeczy innym niewątpliwym danym Nowego Testamentu o sądzie przekazanym Synowi (J 5, 22. 27), bo ostateczną racją przypisywania sądu promiscue Ojcu i Synowi (np. Dz 17. 31; Rz 14, 10; 2 Kor 5, 10; 2 Tym 4, 1) jest jedność natury Bożej.
od którego oblicza uciekła ziemia i niebo, (Ap 20,11)
„Uciekła ziemia...” — ucieczka bądź znikanie, znany szczegół teofanii Starego Testamentu, w apokaliptyce judaizmu należy do objawów końca świata (zob. kom. do 16, 20), oznaczając mianowicie nie tyle unicestwienie, ile raczej przemianę obecnego świata materialnego.
a miejsca dla nich nie znaleziono (Ap 20,11).
Miejsca dla nich nie znaleziono - tak trzeba dosłownie przetłumaczyć ten urywek przytoczony z Księgi Daniela według brzmienia przekładu Teodocjana. Wulgata natomiast interpretuje go ogólniej: ,,nic z nich nie zostało”
12 I ujrzałem umarłych -
wielkich i małych –
Wielki i mały – czyli wszyscy
stojących przed tronem,
a otwarto księgi (Ap 20,12).
"Otwarto księgi" — zdanie, zapożyczone ze sceny sądu w Księdze Daniela, mówi o podstawie wydania wyroku; ,,księgi” zawierają czyny ludzkie, jak sugeruje kontekst.
I inną księgę otwarto,
która jest księgą życia.
I osądzono zmarłych z tego, co w księgach zapisano,
według ich czynów(Ap 20,12).
Los wieczny człowieka Zależy więc od dwóch czynników wyboru ze strony Boga i od własnych czynów.
13 I morze wydało zmarłych, co w nim byli,
i Śmierć, i Otchłań wydały zmarłych, co w nich byli,
i każdy został osądzony według swoich czynów (Ap 20,13).
Wiersze 13 i 15 pochodzą z tekstu I, stąd w dzisiejszym zestawieniu paradoks, iż najpierw Jan widzi zmarłych, a potem ich wydają ,,morze, Śmierć i Otchłań. Dziwne rozczłonkowanie miejsc, skąd zmarli powstają do życia, tłumaczy się poglądami starożytnych na niejednakowy los ludzi zmarłych na morzu i tych. którzy doczekali się upamiętniającego nagrobka, albo idzie tu po prostu o wyliczenie wszystkich części kosmosu antycznego. Obraz więc znaczy tyle: wskrzeszenie dotyczy wszystkich bez wyjątku zmarłych.
14 A Śmierć i Otchłań wrzucono do jeziora ognia (Ap 20,14).
Personifikacje te (śmierć-otchłań) mają widać w sobie coś demonicznego, skoro podlegają wspólnej karze z Szatanem. Wystarczy przyjąć, że śmierć, "nieprzyjaciółka" ludzkości, zawsze dotąd zwycięska (1 Kor 15, 26. 55), po prostu zostanie pozbawiona władzy — zniknie, jak zapowiadał Iz 25, 8. Wraz ze Śmiercią przestaje istnieć jej kraina — Otchłań. Łączność zaś śmierci z Szatanem jako jej sprawcą zna już Mądr 2, 24. Tekst więc można wytłumaczyć przy pomocy samych danych biblijnych. Sens ogólny jest taki: odkupionej ludzkości zostanie przyznana sprawiedliwość, skoro zginie wszystko, co ją nękało. Por. 4 Ezdr 7, 31,
To jest śmierć druga - jezioro ognia.
15 Jeśli się ktoś nie znalazł zapisany w księdze życia,
został wrzucony do jeziora ognia (Ap 20,15).
„Śmierć wtóra” — jest potępieniem wiecznym, zgodnie z biblijnym językiem przenośnym, według którego „umarły" jest synonimem grzesznika (Mt 8, 22; J 5, 24; Jud 12; Apok 3, 1). Rzuca to pośrednio światło na doniosłość odpowiednika ,,zmartwychwstanie pierwsze” z 20, 6. 15. Potępienie jest też udziałem ,,niezapisanych, tj. zupełnie pozbawionych łaski. Z zestawienia z w. 12 o sądzie według czynów wynika, że nie jest to jakaś reprobato antecedens, lecz ich następstwo. Wyrazisty obraz ,,jeziora ognia" nie pozwala go oceniać jako tylko jakiegoś pogrążenia w nicość. Wyraźnie o wiecznych katuszach mówił 20, 10. Mowa tu na razie tylko o potępionych, gdyż zbawionymi znacznie szerzej zajmą się ostatnie dwa rozdziały.
Inne tematy w dziale Kultura
