Trzecim aktem Wielkiego Dnia gniewu jest stały element literatury apokaliptycznej — ostateczna walka orężna, zakończona zupełną klęską wrogów Boga. Następuje tu ona po upadku Wielkiego Babilonu: wasale zostaną ukarani po Stolicy. Bez opisu walki, nie ma kwiecistego stylu, emfazy, patosu – w sumie dającego się akurat w tym miejscu wytłumaczyć. Jest tylko zwykłe „i pochwycono” oraz podany jest sam wynik: ,,Bóg nie potrzebuje walczyć”.
11Potem ujrzałem niebo otwarte:(Ap 19, 11)
„Niebo otwarte’ — odpowiednio do doniosłości sprawy zostaje zwiększona skala wizji w porównaniu z poprzednimi, gdzie otwierały się w niebie bądź drzwi (4, 1), bądź Świątynia (11, 19; 15, 5).
a oto - biały koń, (Ap 19, 11)
,,Biay koń" — barwa głosi triumf.
I ujrzałem:
gdy Baranek otworzył pierwszą z siedmiu pieczęci,
usłyszałem pierwsze z czterech Zwierząt
mówiące jakby głosem gromu:
"Przyjdź!"
2 I ujrzałem:
oto biały koń,
a siedzący na nim miał łuk.
I dano mu wieniec,
i wyruszył jako zwycięzca, by [jeszcze] zwyciężać.
Interpretacja, mająca za sobą większość Tradycji (Ireneusz, Wiktoryn, Andrzej z Cezarei. Prymazjusz, Beda, Albert Wielki, na podstawie analogii do 19, 11-16 tłumaczy ten symbol jako radosny: zwycięstwo Chrystusa-Słowa, a więc apostolskie zdobycze ewangelii. Biorąc nadto pod uwagę: a) analogię do mesjańskiego Ps 44 [453, 4-6; b) optymistyczny nastrój Zach 1, 17; c) główny temat Apokalipsy, jakim jest triumf Chrystusa; d) emblematy triumfu niebiańskiego: barwę białą, wieniec i różnice dzielące od pozostałych; e) głos gromu; f) brak ukazania klęski; g) brak analogii w wizji trąb i czasz — należy przychylić się raczej do tłumaczenia chrystologicznego.
Trzecim aktem Wielkiego Dniu gniewu jest stały element literatury apokaliptycznej — ostateczna walka orężna, zakończona zupełną, w ogóle bezdyskusyjną klęską wrogów Boga. Następuje tu ona po upadku Wielkiego Babilonu: wasale zostaną ukarani po Stolicy, później.
a Ten, co na nim siedzi, zwany Wiernym i Prawdziwym, (Ap 19, 11)
,,Wierny i Prawdziwy — przydomki Chrystusa z pierwszej części Apokalipsy, użyte tu ze względu na obecne spełnienie danych wcześniej obietnic, na które prześladowani czekali z niecierpliwością (6, 9-11 –
A gdy otworzył pieczęć piątą,
ujrzałem pod ołtarzem dusze zabitych dla Słowa Bożego
i dla świadectwa, jakie mieli.
10 I głosem donośnym tak zawołały:
"Dokądże, Władco święty i prawdziwy,
nie będziesz sądził i wymierzał za krew naszą kary tym, co mieszkają na ziemi?"
11 I dano każdemu z nich białą szatę
i powiedziano im, by jeszcze krótki czas odpoczęli,
aż pełną liczbę osiągną także ich współsłudzy oraz bracia,
którzy, jak i oni, mają być zabici).
oto sprawiedliwie sądzi i walczy. (Ap 19, 11)
,,Sądzi i walczy” — użycie czasu teraźniejszego sugeruje, że czynności te spełnia Chrystus niedostrzegalnie już przed paruzją, skoro eon eschatologiczny już trwa (por. J 3, 19 -A sąd polega na tym, że światło przyszło na świat, lecz ludzie bardziej umiłowali ciemność aniżeli światło: bo złe były ich uczynki.; 12, 31 -Teraz odbywa się sąd nad tym światem. Teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony,16, 7-11 7 Jednakże mówię wam prawdę: Pożyteczne jest dla was moje odejście. Bo jeżeli nie odejdę, Pocieszyciel nie przyjdzie do was. A jeżeli odejdę, poślę Go do was. 8 On zaś, gdy przyjdzie, przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie. 9 O grzechu - bo nie wierzą we Mnie; 10 o sprawiedliwości zaś - bo idę do Ojca i już Mnie nie ujrzycie; 11 wreszcie o sądzie - bo władca tego świata został osądzony.
Pierwsza czynność jest znamienna dla wyczekiwanego Mesjasza nie tylko u Izajasza, ale i w apokaliptyce judaizmu. Druga czynność — walka niszcząca wrogów ma swoje precedensy biblijne w dwóch rysach Mesjasza u Iz 11, 4
(,,tchnienie” ,,słowo”
raczej rozsądzi biednych sprawiedliwie
i pokornym w kraju wyda słuszny wyrok.
Rózgą swoich ust uderzy gwałtownika,
tchnieniem swoich warg uśmierci bezbożnego.) i 63, 1-6 oraz w Logosie-Niszczycielu z Mądr 18, 15, które rozwiną dalsze wiersze. W Nowym Testamencie mowa o tej czynności mówi 1 List do Kor 15, 25-24 Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże królowanie Bogu i Ojcu i gdy pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc. 25 Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. 26 Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. 27
12 Oczy Jego jak płomień ognia, (Ap 19, 12)
Oczy...” płoną gniewem, rozświetlają tajniki serc — rys już znany, tu wyraźnie zastosowany do odbywającego się sądu (por. 1, 14 - ,,Oczy... Jak płomień” — to symbol wszechwiedzy, która nagradza lub karze, bo ,,oświecają świętych, spalają grzeszników” (Andrzej z Cezarei).
a wiele diademów na Jego głowie (Ap 19, 12).
,,Wiele diademów” — co trudno jest sobie wyobrazić (może jak na tiarze), lecz łatwo zrozumieć: tak przystoi ,,Królowi królów” (19, 16 -A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię: KRÓL KRÓLÓW I PAN PANÓW.), do którego należy wszelka władza (Mt 28, 18 -Wtedy Jezus podszedł do nich i przemówił tymi słowami: "Dana Mi jest wszelka władza w niebie i na ziemi.), nabyta krwią (Apok 5,9 -I taką nową pieśń śpiewają:
"Godzien jesteś wziąć księgę i jej pieczęcie otworzyć,
bo zostałeś zabity
i nabyłeś Bogu krwią twoją [ludzi] z każdego pokolenia, języka, ludu i narodu,).
W starożytności mnożono diademy w miarę wzrostu władzy (1 Mach 11, 13 -Ptolemeusz zaś uroczyście wjechał do Antiochii i włożył sobie na głowę diadem Azji. Tak więc na swojej głowie miał dwa diademy: Egiptu i Azji.). Diademy Chrystusa kontrastują z diademami uzurpatorów: Smoka
(12, 3 –I inny znak się ukazał na niebie:
Oto wielki Smok barwy ognia,
mający siedem głów i dziesięć rogów
- a na głowach jego siedem diademów.) i pierwszej Bestii:
(13, 1 -I ujrzałem Bestię wychodzącą z morza,
mającą dziesięć rogów i siedem głów,
a na rogach jej dziesięć diademów,
a na jej głowach imiona bluźniercze.).
Ma wypisane imię, którego nikt nie zna prócz Niego. (Ap 19, 12)
„Wypisane imię” — na czole czy na którymś diademie, nie wiadomo. Nie jest to więc żaden ze znanych przydomków Chrystusa, lecz swoiste ,,imię nieudzielne” (Mądr. 14, 21 – o bałwochwalstwu:
I dla żyjących sidłem stało się to,
że ludzie, ulegając nieszczęściu lub władzy,
nadali nieprzekazywalne Imię kamieniom i drewnom.; por. Rodz 32, 29 -Powiedział:"Odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś".; Sędz 13, 18 -Odpowiedział mu Anioł: "Dlaczego pytasz się o moje imię: ono jest tajemnicze"), wyrażające, zgodnie z zapatrywaniem starożytnych, istotę noszącego je — tu transcendencję Osoby Słowa. Wszystkie nasze określenia teologiczne nie wyczerpują głębi tajemnic Bożych czy Chrystusowych.
13 Odziany jest w szatę we krwi skąpaną, (Ap 19, 13)
Uwzględniając elastyczność symbolów u św. Jana i jego skłonność do tajemnicy Odkupienia przez krew Chrystusa należy uznać ten sens ,,szaty zbroczonej krwią” za możliwy.
a imię Jego nazwano: Słowo Boga (Ap 19, 13).
Jeśli imię »Sowo Boga” pokrywa się z imieniem z wiersza poprzedniego, wówczas należy interpretować je jako wprawdzie objawione, ale mimo objawienia niezgłębione.
14 A wojska, które są w niebie, towarzyszyły Mu na białych koniach -
wszyscy odziani w biały, czysty bisior (Ap 19, 14).
,,Wojska - należy w nich widzieć nie tylko aniołów, jak w 12, 7 –
I nastąpiła walka na niebie:
Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem.
I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie,
8 ale nie przemógł,
i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło.
9 I został strącony wielki Smok,,
zastępy niebieskich sług i obrońców, o których mówi Chrystus (Mt 13, 41 -Syn Człowieczy pośle aniołów swoich: ci zbiorą z Jego królestwa wszystkie zgorszenia i tych, którzy dopuszczają się nieprawości,; 24, 31Pośle On swoich aniołów z trąbą o głosie potężnym, i zgromadzą Jego wybranych z czterech stron świata, od jednego krańca nieba aż do drugiego.; 26, 53 -Czy myślisz, że nie mógłbym poprosić Ojca mojego, a zaraz wystawiłby Mi więcej niż dwanaście zastępów aniołów?) i Paweł (2 Tes 1.7 -a wam, uciśnionym, dać ulgę wraz z nami, gdy z nieba objawi się Pan Jezus z aniołami swojej potęgi), lecz również i świętych, i to wszystkich, zgodnie z 17, 14
Ci będą walczyć z Barankiem,
a Baranek ich zwycięży,
bo Panem jest panów
i Królem królów -
a także ci, co z Nim są:
powołani, wybrani i wierni",
nie zacieśniając go tylko do męczenników. Biel koni i szat z bisioru jest barwą triumfu i niebian.
15A z Jego ust wychodzi ostry miecz,
by nim uderzyć narody:
On paść je będzie rózgą żelazną
i On wyciska tłocznię wina zapalczywego gniewu Wszechmogącego Boga.(Ap 19, 15)
„Miecz” — dotąd oznaczał zawsze oręż ducha — słowo Chrystusa (por. J 12, 48; 2 Tes 2, 8; Hebr 4, 12). Czynność nim wykonywana przypomina mesjańską zapowiedź z Izajasza — idzie więc o wyroki na pogan, tj. wrogów Boga. Rozumieć je można szeroko .”uderzać słowem, ... uwalniać, potępiać, osądzać, ratować, zbawiać (Apryngiusz). Inne dwa szczegóły: ,,laska żelazna” z mesjańskiego Ps 2, symbol absolutnej władzy, i znana już ,,prasa” winna z Księgi Izajasza dopełniają obrazu gniewu Chrystusa Sędziego (14, 19 n) Podobnie ujmował judaizm. Mesjanizm dotąd wyglądał na przepołowiony (Lagrange’a), gdyż Chrystus podczas ziemskiej działalności urzeczywistnił tylko przepowiednie dotyczące Nauczyciela i Cierpiącego Sługi. Dopiero od paruzji ukaże On zrealizowaną drugą połowę zapowiedzi mesjańskich, których jednak nie trzeba brać dosłownie, gdyż w Apokalipsie obrazy te są przenośniami, co najlepiej widać po mieczu-słowie.
16 A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię:
KRÓL KRÓLÓW I PAN PANÓW. (Ap 19, 16)
„Na biodrze” posagów starożytnych wprawdzie bywały napisy (Cicero), ale tu zapewne jest on na pendencie od miecza, który jest na wierzchu szaty okrywającej biodro. Zamiast ,,biodro” (aram. rglh) C. C. Torrey proponuje "sztandar” (aram.: dglh).
17 I ujrzałem innego anioła stojącego w słońcu:
I zawołał on głosem donośnym
do wszystkich ptaków lecących środkiem nieba:
"Pójdźcie, zgromadźcie się na wielką ucztę Boga,
18 aby pożreć trupy królów, trupy wodzów i trupy mocarzy,
trupy koni i tych, co ich dosiadają,
trupy wszystkich -
wolnych i niewolników,
małych i wielkich!" (Ap 19, 17-18)
Przewidywany scenariusz tego żerowiska dla ptaków jako ,,wielkiej uczty Boga’ zaczerpnięty jest z proroctwa Ezechiela o Gogu i Magogu. Zagłada wrogów jak na pobojowisku należy do "klisz” prorockich (Ps 2, 9; 109 [110], 6; Iz 24, 1-6; 66, 24; Jer 25 [32), 31-38; Zach 14. 12-15). Anioł zapraszający ptaki na ucztę z góry jest pewien zwycięstwa.
Niemniej ,,kliszy” tej też nic można brać dosłownie, skoro oręż walki jest duchowy (por. Ef 6, 17). Sens więc pozostaje taki: wrogów Chrystusa bez względu na stanowisko czeka zupełna klęska. Walka ta nawraca kilku falami ,,rekapitulacji” (14, 19 n; 16, 14. 18; 17, 14; 20, 8n). Ze względu na duchowy jej charakter zwycięstwo Chrystusa nie ogranicza się do pokonania wrogów, ale niesie ze sobą podbój pogan pod posłuch dla wiary (por. Rz 15, 18; 2 Kor 10, 4 n), a zatem »urzeczywistnia się w każdym ruchu prowadzącym do nawróceń na wielką skalę”. Zwycięstwo Chrystusa powtarza się wciąż w całym eonie eschatologicznym.
„W słońcu” — a więc tak, by był widoczny dla ptaków.
„Wielka uczta Boga” — jest przeciwieństwem ,,uczty Baranka" (19, 9). W Księdze Ezechiela jest to uczta ofiarna: wrogowie stanowią żertwę dla sprawiedliwości Boga. To miejsce Apokalipsy jako rozwinięcie obrazu dobrze oświetla nie dość w kontekście zrozumiale jedno zdanie u Synoptyków: Mt 24, 28 -Jeśli więc wam powiedzą: "Oto jest na pustyni", nie chodźcie tam!; "Oto wewnątrz domu", nie wierzcie! 27 Albowiem jak błyskawica zabłyśnie na wschodzie, a świeci aż na zachodzie, tak będzie z przyjściem Syna Człowieczego. 28 Gdzie jest padlina, tam się i sępy zgromadzą.; Łk 17, 37-Powiadam wam: Tej nocy dwóch będzie na jednym posłaniu: jeden będzie wzięty, a drugi zostawiony. 35 Dwie będą mleć razem: jedna będzie wzięta, a druga zostawiona". 36 Pytali Go: "Gdzie, Panie?" 37 On im odpowiedział: "Gdzie jest padlina, tam zgromadzą się i sępy"..
19I ujrzałem Bestię
i królów ziemi,
i wojska ich
zebrane po to, by stoczyć bój z Siedzącym na koniu
i z Jego wojskiem.(Ap 19, 19)
Z piekielnej triady, która ukazała się razem z ligą sprzymierzeńców w 16, 13 11-16 –
I ujrzałem wychodzące z paszczy Smoka i z paszczy Bestii,
i z ust Fałszywego Proroka
trzy duchy nieczyste jakby ropuchy;
14 a są to duchy czyniące znaki - demony,
które wychodzą ku królom całej zamieszkanej ziemi,
by ich zgromadzić na wojnę w wielkim dniu wszechmogącego Boga.,
tu pojawiają się tylko obie Bestie (bo Fałszywy Prorok jest drugą).
20 I pochwycono Bestię,
a z nią Fałszywego Proroka,
co czynił wobec niej znaki,
którymi zwiódł tych, co wzięli znamię Bestii
i oddawali pokłon jej obrazowi (Ap 19, 20).
„Pochwycono” — tzn. że ucieczka sprzymierzeńców się nie powiodła. Wrogie Bogu państwo i jego kult zostają potępione. W dzisiejszej redakcji Apokalipsy należałoby odnieść to przede wszystkim do klęski Rzymu pogańskiego, będącej typem przyszłej klęski eschatologicznej, do której powróci 20, 7-10.
Bez opisu walki, co należy do stylu Jana, podany jest sam wynik: ,,Bóg nie potrzebuje walczyć”
Alegorii biblijnych nie brak— zwycięstwa nad potworami reprezentującymi pierwotny chaos lub mocarstwa wrogie względem ludu Bożego (por. Psalm 73 [74] -13 –
Ty ujarzmiłeś morze swą potęgą,
skruszyłeś głowy smoków na morzu. Ty zmiażdżyłeś łby Lewiatana,
wydałeś go na żer potworom morskim.;
Psalm 88 [89], 11 –
Ty podeptałeś Rahaba jak padlinę,
rozproszyłeś Twych wrogów możnym Twym ramieniem.;
Izajasz 27, 1 –
W ów dzień Pan ukarze swym mieczem
twardym, wielkim i mocnym,
Lewiatana, węża płochliwego,
Lewiatana, węża krętego;
zabije też potwora morskiego.;
Izajasz 51, 9 –
Przebudź się, przebudź! Przyoblecz się w moc,
o ramię Pańskie!
Przebudź się, jak za dni minionych,
w czasie zamierzchłych pokoleń.
Czyżeś nie Ty poćwiartowało Rahaba,
przebiło Smoka?).
Oboje żywcem wrzuceni zostali do ognistego jeziora,
gorejącego siarką.(Ap 19, 20)
,,Oboje żywcem...” (analogie biblijne por. Liczb 16, 30 -Gdy jednak Pan uczyni rzecz niesłychaną, gdy otworzy ziemia swoją paszczę i pochłonie ich razem ze wszystkim, co do nich należy, tak że żywcem wpadną do szeolu, wówczas poznacie, że ludzie ci bluźnili przeciw Panu".; Ps 54 [55] –16
Niechaj śmierć na nich spadnie,
niechaj żywcem zstąpią do Szeolu,
bo w ich mieszkaniach jest wśród nich nikczemność!; Dan 7, 11 –
Z powodu gwaru wielkich słów, jakie wypowiadał róg, patrzałem, aż zabito bestię; ciało jej uległo zniszczeniu i wydano je na spalenie.) — kontrast z trupami ludzkimi na pobojowisku wprawdzie nie przesądza o tym, że obie Bestie muszą być rzeczywistymi osobami (Sickenberger), skoro symbole personifikowane też znajdą się w »jeziorze ognistym” (20, 14 –
A Śmierć i Otchłań wrzucono do jeziora ognia.
To jest śmierć druga - jezioro ognia.),
ale uwydatnia różnicę losu pośmiertnego: obie te postacie spotyka definitywne potępienie, tu raczej zagłada niż piekło.
„Jezioro ogniste gorejące siarką" — ogień i siarka, stały element katuszy, występują parokrotnie w Apokalipsie jako symbol karzącej sprawiedliwości Bożej. Prototypem jest tu Sodoma i Gomora, może cała depresja Morza Martwego i dolina Ge-Hinnom. Paralelami biblijnymi są ze Starego Testamentu: Ekli 7, 16 n (LXX);
Izajasz 66, 24 -A gdy wyjdą, ujrzą trupy ludzi,
którzy się zbuntowali przeciwko Mnie:
bo robak ich nie zginie,
i nie zagaśnie ich ogień,
i będą oni odrazą
dla wszelkiej istoty żyjącej".;
Jeremiasz 7, 31 -I zbudowali wyżynę Tofet w dolinie Ben-Hinnom, aby palić w ogniu swoich synów i córki, czego nie nakazałem i co nie przyszło Mi nawet na myśl. 32 Dlatego przyjdą dni - wyrocznia Pana - że nie będzie się już mówić o Tofet lub dolinie Ben-Hinnom, lecz o Dolinie Mordu; w Tofet będą grzebać zmarłych z braku innego miejsca. 33 Trupy tego narodu staną się pożywieniem ptactwa drapieżnego w powietrzu i dzikich zwierząt na ziemi, których nikt nie odpędzi.
A z Nowego Testamentu ,,gehenna ognia” (Mt 5, 22. 29 -A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na swego brata, podlega sądowi. A kto by rzekł swemu bratu: Raka, podlega Wysokiej Radzie. A kto by mu rzekł: "Bezbożniku", podlega karze piekła ognistego. 27 Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! 28 A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa. 29 Jeśli więc prawe twoje oko jest ci powodem do grzechu, wyłup je i odrzuć od siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało miało być wrzucone do piekła. 30 I jeśli prawa twoja ręka jest ci powodem do grzechu, odetnij ją i odrzuć od siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało miało iść do piekła.; 18, 9; Jak 3, 6).
21A inni zostali zabici mieczem Siedzącego na koniu,
[mieczem], który wyszedł z ust Jego.
Wszystkie zaś ptaki najadły się ciał ich do syta(Ap 19, 21)
Wiersz ten zawiera dokończenie całego scenariusza zapożyczonego od Ezechiela: należy zauważyć, że scenariusz ten nie wymaga alegoryzowania szczegółów. Szereg autorów przypuszcza, że dusze poległych zstąpiły do Otchłani (ades), skąd wyjdą w 20, 14.
Inne tematy w dziale Kultura
