1Potem ujrzałem innego anioła - zstępującego z nieba
"Innego Anioła” — nie jest więc to już angelus interpres z rozdz. 17.
,,Wielką władzę” — tzn. odpowiednio do doniosłości wyroku, jaki ma ogłosić.
podanie opisu następstw tego potępienia i bardziej szczegółowe wyliczenie ukaranych przestępstw.
a ziemia od chwały jego rozbłysła.
2 I głosem potężnym tak zawołał:
"Upadł, upadł Babilon - stolica.
I stała się siedliskiem demonów
i kryjówką wszelkiego ducha nieczystego,
i kryjówką wszelkiego ptaka nieczystego i budzącego wstręt, (Ap 18,2)
„Siedliskiem demonów... — opis jest ,kliszą” zapożyczoną od proroków, u których ruiny są miejscem przebywania złych duchów, dlatego w szczegóły można nie wchodzić. Pewien retusz Apostoła jest zresztą widoczny w formie uogólnienia.
Dublet ,,demonów” i ,,duchów nieczystych” może tłumaczyć się tym, że skoro daimonia w LXX oznaczają bóstwa pogańskie, tu autor ma na myśli posągi bóstw Rzymu
3 bo winem zapalczywości swojego nierządu napoiła wszystkie narody, (Ap 18,3)
„Winem zapalczywości swojego nierządu” — ten amalgamat dwóch zwrotów, które osobno występują w 14, 10 i 17, 2, obrazuje uwodzicielski i trujący wpływ propagowanych przez stolicę kultów pogańskich (często połączonych z nierządem sakralnym) i jednocześnie ich skutek, jakim jest ,,zapalczywość tj. gniew Boży (por. Rz 1,18-32).
i królowie ziemi dopuścili się z nią nierządu, (Ap 18,3)
„Królowie ziemi — to wasale wszechświatowego mocarstwa, zależni od niego nie tylko politycznie, ale i pod względem ,,nierządu”, tzn. kultu bałwochwalczego, przez nie propagowanego.
a kupcy ziemi wzbogacili się ogromem jej przepychu".
4I usłyszałem inny głos z nieba mówiący:
"Ludu mój, wyjdźcie z niej,
byście nie mieli udziału w jej grzechach
i żadnej z jej plag nie ponieśli:(Ap 18,4)
,,Inny głos” — w zestawieniu z głosem, o którym mówi 16, 17. Skoro tamten pochodził od Boga, ten należy przypisać — z uwagi na słowa ,,Ludu mój — Chrystusowi nie zaś aniołowi.
,,Wyjdźcie...” — nakaz ucieczki Izraelitów z Babilonu to klisza prorocka szczególnie trafnie tu zastosowana, gdy mowa o ,,Wielkim Babilonie’ — Rzymie i wszelkiej innej ‚,civitas terrena”. Uzasadnienie tego nakazu jest podwójne: obawa przed udziałem w grzechach i udziałem w karze za nie. Wątek zresztą Wyjścia snuje się przez całe Objawienie biblijne od dziejów Abrahama poprzez ucieczkę Lota, Exodus Mojżeszowy, odłączenie się od buntowników Datana i Abirama i cytowane nakazy proroków aż po Nowy Testament. ,,Apokalipsa synoptyczna” zawiera podobny nakaz Chrystusa w związku przepowiedzianym zburzeniem Jerozolimy (Mt 24, 15n; Mk 13, 14, Łk 21, 20n); chrześcijanie jerozolimscy zastosowali go dosłownie: raz w roku 66 podczas wojny żydowskiej, uciekając do Pelli w Zajordanii, drugi raz prawdopodobnie za czasów powstania Szymona Bar-Kochby w roku 135 (list Szymona z groty Murabba’at). Tu jednak należy rozumieć nakaz proroczy duchowo.
5 bo grzechy jej narosły - aż do nieba,
i wspomniał Bóg na jej zbrodnie (Ap 18,5).
Jest tu porównanie ilości grzechów — przy użyciu reminiscencji z Księgi Jeremiasza — do gigantycznego stosu klejących się śmieci. Sytuacja wywołuje niejako konieczność Bożej interwencji takiej, jak w wypadku Sodomy i Gomory (Rodz 18, 20 n). Podobny obraz zna też literatura grecka (Homer, Odyss. 15. 329) i apokaliptyka judaizmu (4 Ezdr 11, 43).
6 Odpłaćcie jej tak, jak ona odpłacała,
i za jej czyny oddajcie podwójnie:
„Podwójnie — kara podwójna miała dosłowne zastosowanie w kodeksie Mojżeszowym (np. Wyjśc 22, 4. 7. 9 -6Jeśliby ktoś dał drugiemu pieniądze lub przedmioty wartościowe na przechowanie i zostałoby to skradzione w domu tego człowieka, a złodziej zostanie wykryty, winien wypłacić dwukrotne odszkodowanie. 7 Jeśliby nie wykryto złodzieja, to wówczas stawi się właściciel domu przed Bogiem [i przysięgnie], że nie wyciągnął ręki po dobro drugiego. 8 We wszelkiej sprawie poszkodowania dotyczącego wołu, osła, owcy, odzieży, jakiejkolwiek zguby, o której ktoś powie, że to jego własność, sprawa obydwu winna być przedłożona Bogu, a którego Bóg uzna winnym, ten zwróci drugiemu w podwójnej ilości.), tu jednak jest zwrotem przysłowiowym, który spotyka się nie tylko w Starym Testamencie, ale i w literaturze świeckiej (Ajschylos, Agam.537), na oznaczenie kary za grzechy, dotkliwej a nieuchronnej.
w kielichu, w którym przyrządzała wino, podwójny dział dla niej przyrządźcie! (Ap 18,6)
„W kielichu.. przyrządźcie — aluzja do sztuki mieszania różnych gatunków wina celem skuteczniejszego upijania biesiadników podczas orgii. Babilon jest kielichem upajającym narody.
7 Ile się wsławiła i osiągnęła przepychu,
tyle jej zadajcie katuszy i smutku!
Ponieważ mówi w swym sercu:
"Zasiadam jak królowa
i nie jestem wdową,
i z pewnością nie zaznam żałoby" (Ap 18,7),
Kara spotyka za pychę bez granic — a jest nią poniżenie (por. Przyp 29, 23; Iz 3, 16-24; Ez 28, 16—19;
Łk 1, 51-53; 14, 11); zapłatą za bezwstydną rozkosz — smutek i cierpienie (por. Łk 6, 25; 16, 25; Jak 4, 9)
,,Ponieważ mówi..”. — ,Wielki Babilon” powtarza przechwałki Babilonu w Księdze Izajasza, przytoczone swobodnie. Wyraźnie pod adresem Rzymu groźby wdowieństwa kierują Księgi Sybillijskie
8 dlatego w jednym dniu nadejdą jej plagi:
śmierć i smutek, i głód;
i będzie ogniem spalona,
bo mocny jest Pan Bóg, który ją osądził (Ap 18,8).
,,W jednym dniu — powiększa patos tego załamania (por. Seneka, Ep. 91).
,,Śmierć” — być może jest to ,,zaraza”, jak w 2, 23.
,,Ogniem spalona” — tradycyjne narzędzie kary Bożej (por. nadto Jer 50, 32 –
Potknie się zuchwalec i upadnie,
nie będzie miał go kto podnieść.
Podłożę ogień pod jego miasta,
tak że pochłonie całą jego okolicę".;
51, 25 –
Oto Ja na ciebie, góro zagłady
- wyrocznia Pana -
która wyniszczyłaś całą ziemię,
wyciągnę na ciebie rękę
i zepchnę cię ze skały,
czyniąc cię górą płonącą..
30 -Bohaterowie babilońscy odstąpili od walki,
przebywają w warownych twierdzach.
Wyczerpała się ich siła,
stali się jak kobiety.
Budynki jego uległy spaleniu,
wyłamane zostały jego zasuwy.
32
że przejścia są zajęte,
umocnienia spalone ogniem,
a wszyscy wojownicy porażeni strachem.
58
To mówi Pan Zastępów:
Obszerny mur Babilonu
zwali się doszczętnie.
Wysokie jego bramy
spłoną w ogniu.
Na próżno więc trudzą się narody,
i z powodu ognia wysilają się ludy.).
,,Mocny jest Pan Bóg” — nacisk położony jest tu na moc dlatego że upadek Rzymu. stojącego wówczas u szczytu potęgi, mógł się wydawać czymś nie do wiary.
9 I będą płakać i lamentować nad nią królowie ziemi,
Wykonanie wyroku Bożego na ,,Wielki Babilon” nie pojawia się w wizji bezpośredniej, lecz w postaci trenów, wzorowanych na hebrajskich qinot, znanych z Proroków. Na widok dymu unoszącego się ze zgliszcz Miasta zawodzą treny, podobnie jak w greckich tragediach. trzy chóry: sprzymierzonych królów, kupców iżeglarzy.
Treny te przypominają najbardziej opłakiwanie Tyru w Księdze Ezechiela. Nie stanowią jednak spokojnie dokonanej literackiej przeróbki, lecz z dawnych reminiscencji powstaje nowa całość.
Użyte tu wszystkie trzy czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły ożywiają opis, świadcząc o zmienności punktu obserwacji autora.
,,Królowie ziemi’ — to sprzymierzeńcy ,,Wielkiego Babilonu”, a więc przede wszystkim reges socii Rzymu, współwinni ,,nierządu’ kultów bałwochwalczych i naśladowcy jego
przepychu.
którzy nierządu z nią się dopuścili i żyli w przepychu,
kiedy zobaczą dym jej pożaru (Ap 18,9).
10 Stanąwszy z daleka ze strachu przed jej katuszami, powiedzą:
,,Z daleka ze strachu” — ironia Jana uwydatnia pośrednio moralną wartość tych sprzymierzeńców.
"Biada, biada, wielka stolico,
Chór kupców zawodzi lament raczej nad swoją stratą niż nad Miastem.
Babilonie, stolico potężna!
Bo w jednej godzinie sąd na ciebie przyszedł!" (Ap 18,10)
11 A kupcy ziemi płaczą i żalą się nad nią,
bo ich towaru nikt już nie kupuje (Ap 18,11):
12 towaru - złota i srebra,
drogiego kamienia i pereł,
bisioru i purpury,
jedwabiu i szkarłatu,
wszelkiego drewna tujowego i przedmiotów z kości słoniowej,
wszelkich przedmiotów z drogocennego drewna, spiżu, żelaza, marmuru (Ap 18,12),
13 cynamonu i wonnej maści amomum,
Lista towarów tutaj ogranicza się do artykułów raczej luksusowych, nawet importowane artykuły żywnościowe, sądząc z kontekstu bezpośredniego i z faktu, że Italia też je produkowała, są w gatunku wyborowym. Przekazy starożytne potwierdzają ogrom importu towarów do Rzymu: miał on płacić za nie wschodnim krajom rocznie co najmniej 100 milionów sesterców (Pliniusz St.). Rzym gromadził 9/10 bogactwa całego świata — stwierdza Talmud (Qidduszim).
,,Cynamonu i wonnej maści amamum” (kinnamomon kai amomon). Pierwszy — czterokrotnie wspominany w Starym Testamencie należał do składników oleju liturgicznego (Wyjśc30, 23); być może, że jest on identyczny z Cinnamon casia z południowych Chin. Obydwa są produktami dalekiego Wschodu. Według rzymskich autorów obydwu używano jako luksusowego pachnidła, zwłaszcza podczas wystawnych biesiad (Plaut; Wergiliusz; Owidiusz; Pliniusz St.).
pachnideł, olejku, kadzidła,
wina, oliwy, najczystszej mąki, pszenicy,
bydła i owiec,
koni, powozów oraz ciał i dusz ludzkich (Ap 18,13).
,,Przedniej mąki” (semidalis) która często jest wspominana w LXX (tłum. hebr. solet), a wyrabiana była z wyborowej pszenicy (Pliniusz St.).
„Powozów” – Chodzi tu o galijskie wozy czterokołowe, modne w Rzymie.
,,Ciał i dusz ludzkich’. Tak tłumaczą kłopotliwe nieco zestawienie (somaton kai psichas andropon). Większość egzegetów opierając się na paralelach biblijnych (Rodz 36, 6; Tob 10, 10; 2 Mach 8, 11) i z literatury greckiej nie attyckiej w somata widzi niewolników, a psichai również ich synonim, zastosowany jako reminiscencja z Księgi Ezechiela. Dwie zaś kategorie niewolników słusznie tłumaczy dwojakim zapotrzebowaniem Rzymu: ,,ciała" kupowano dla lupanarów i na krwawe areny amfiteatrów, ,,dusze” zaś, tj. wykształconych niewolników, nabywano w bogatych rodzinach jako pedagogów czy ekonomów. Wyliczenie towarów kończy się więc gradacją w górę.
14 Dojrzały owoc, pożądanie twej duszy, odszedł od ciebie,
a przepadły dla ciebie wszystkie rzeczy wyborne i świetne,
i już ich nie znajdą (Ap 18,14).
Porównany jest tu ,,Babilon’ do właściciela sadu, któremu owoc znika niejako sprzed ust.
,,Wyborne”(lipara) należy odnieść raczej do wykwintnych pokarmów; ,,świetne" (lampara )— do innych przejawów ,,pychy żywota”.
15 Kupcy tych [towarów], którzy wzbogacili się na niej,
staną z daleka ze strachu przed jej katuszami,
płacząc i żaląc się, w słowach: (Ap 18,15)
Postawa kupców jest równie ostrożna jak postawa królów.
16 "Biada, biada, wielka stolico,
odziana w bisior, purpurę i szkarłat, (Ap 18,16)
cała zdobna w złoto, drogi kamień i perłę,
17 bo w jednej godzinie przepadło tak wielkie bogactwo!"
Wiersz ten zawiera opis stroju Wielkiej Nierządnicy.
„Purpura i szkarłat’ — różniły się nieco odcieniem (por. Wyjśc 25, 4; 26, 1), ale w języku Nowego Testamentu używane są zamiennie (por. Mt 27, 28; Mk 15, 17. 20; J 19, 2. 5). Są one symbolami przepychu i władzy cesarskiego Rzymu. a może i zbrodni ( bo np. Juwenalis pisał o „purpurowej lwicy i potępiał wpływ purpury).
A każdy sternik i każdy żeglarz przybrzeżny,
i marynarze, i wszyscy, co pracują na morzu,
stanęli z daleka (Ap 18,17)
Dochodzi do głosu chór trzeci — ludzie morza.
„żeglarz przybrzeżny (pas o epi topon pleon) — tak tłumaczy wielu autorów na skutek analogii do Księgi Ezeehiela. Inne możliwe znaczenia: a) pasażer; b) odpowiedzialny za część okrętu; c) uprawniony do żeglugi.
„Wszyscy, którzy pracują na morzu” — dosłownie: ,,uprawiają morze’ (zwrot klasyczny). Ostatnią tę kategorię stanowią za pewne wioślarze.
„Stanęli z daleka” — tak samo jak królowie i kupcy.
18 i patrząc na dym jej pożaru, tak wołali:
"Jakież jest miasto podobne do stolicy?" (Ap 18,18)
19 I rzucali proch sobie na głowy,
i wołali płacząc i żaląc się w słowach:
"Biada, biada, bo wielka stolica,
w której się wzbogacili wszyscy, co mają okręty na morzu,
dzięki jej dostatkowi,
przepadła w jednej godzinie" (Ap 18,19).
„Proch na głowy’ — jest to gest konwencjonalny na oznaczenie smutku. Motywacja jego równie interesowna jak u kupców.
20 Wesel się nad nią, niebo, i święci, apostołowie, prorocy, bo przeciw niej
Święci, apostołowie, prorocy” — trzy kategorie w łonie Kościoła walczącego, które cierpiały prześladowanie ze strony civitatis terrenae.
Bóg rozsądził waszą sprawę". (Ap 18,20)
21 I potężny jeden anioł dźwignął kamień
jak wielki kamień młyński,
i rzucił w morze, mówiąc:
"Tak z rozmachem Babilon, wielka stolica, zostanie rzucona
i już jej nie będzie można znaleźć (Ap 18,21).
Symboliczną tę czynność, wzorowaną na Księdze Jeremiasza, należy połączyć z zapowiedziami upadku w 18, 1-3. Oznacza ona kompletną zagładę. Historyczny Babilon w czasach św. Jana już był ruiną na pustkowiu (Strabo), co dodawało wyrazu argumentacji.
22 I głosu harfiarzy, śpiewaków, fletnistów, trębaczy
już w tobie się nie usłyszy.
I żadnego mistrza jakiejkolwiek sztuki
już w tobie nie będzie można znaleźć.
I terkotu żaren
już w tobie nie będzie słychać (Ap 18,22).
23 I światło lampy
już w tobie nie rozbłyśnie.
I głosu oblubieńca i oblubienicy
już w tobie się nie usłyszy:
bo kupcy twoi byli możnowładcami na ziemi,
bo twymi czarami omamione zostały wszystkie narody - (Ap 18,23)
W dwóch wierszach widoczny jest wpływ Jeremiasza — proroka z Anatot, miłośnika zacisza wiejskiego. Ustaną więc w ukaranym Mieście wszystkie przejawy życia kulturalnego, ekonomicznego, rodzinnego... Winy wymienione są dwie: a) ,,kupcy” i ,,magnaci”, zapewne aluzja do ucisku ekonomicznego, zdzierstw i krzywd rzymskich publikanów; b) ,czary”, tzn. rozszerzane po Ziemi bałwochwalstwo, a nie tylko czarnoksięstwo. Trzecia wina jest już w wierszu następnym.
24 i w niej znalazła się krew proroków i świętych, i wszystkich zabitych na ziemi" (Ap 18,24).
Trzecia wina Wielkiego Babilonu — krwawe prześladowania chrześcijaństwa — to częsty zarzut pod adresem civitatis terrenae. Rozszerzony on tu jest ponadto na szafowanie krwią ludzką w ogóle. Przekracza się tym samym ramy pierwszej realizacji, jaką był Rzym pogański. Przy takiej szerokiej
perspektywie, którą podtrzymują oprócz tego zastosowane tu reminiscencje z Księgi Jeremiasza i Ewangelii św. Mateusza, wyraz ,,prorocy” może się odnosić do ofiar prześladowań w Starym Testamencie, a ,,święci’ mogą oznaczać męczenników chrześcijańskich.
Komentarze
Pokaż komentarze