Nawet faryzeusze uwierzyli w cud nad sadzawką Betesda

1 Potem nadeszło święto żydowskie i Jezus udał się do Jerozolimy. 2 W Jerozolimie zaś znajduje się przy [bramie] Owczej sadzawka, zwana po hebrajsku Betesda, mająca pięć krużganków. 3 W nich leżało mnóstwo chorych, niewidomych, chromych i wycieńczonych, (oczekując na poruszenie wody. f4Od czasu do czasu zstępował Anioł do sadzawki i po­ruszał wodę. Kto zaś pierwszy wszedł do sadzawki po poruszeniu wody, odzyskiwał zdrowie, niezależnie od choroby, na jaką cierpiał)

        Wiersz 1 podaje notatkę biogra­ficzną. „Potem”(netàtaOia) sta­nowi zbyt ogólne określenie, by moż­na z niego wyciągnąć jakiekolwiek wnioski o stosunku między J4 a 5: stwierdza jedynie następstwo wyda­rzeń. Pierwotny tekst zawierał wyraz-éopxr)bez rodzajnika, Ewangelista nie zamierzał więc określać, o jakie święto chodzi. Późniejsza redakcja, doda­jąc rodzajnik, zidentyfikowała to święto z Paschą; jednak w takim wy­padku działalność Jezusa obejmowa­łaby cztery okresy wielkanocne, a o działalności w roku między pierwszą Paschą (2, 13, 23 — por. 4, 45) a ewen­tualnie drugą (5, 1) Ewangelia nie mówiłaby nic. Może więc chodzi o in­ne święto (np. Zielone Święta — tak Wikenhauser i Schwank) między wy­mienioną pierwszą Paschą a drugą, w czasie której dokonał Jezus rozmno­żenia chleba w Galilei (J 6, 4). Jeżeli to przypuszczenie jest słuszne, istnie­je w dalszym opisie ścisłe następstwo świąt aż do     Paschy, podczas której Chrystus został ukrzyżowany.

        Miejsce cudu opisane jest dość, do­kładnie, choć tradycja rękopisów przechowała je w nieco różnej formie. Badania archeologiczne na tym miejscu, przedstawione przez J. Jeremiasa (bibl.), potwierdziły istnienie podwójnej sadzawki o różnej wielkości, otoczonej ze wszystkich stron krużgankiem; piąty krużganek prze­dzielał obie sadzawki, wspierając się na przedzielającym je murze. Sadzaw­ki te zostały prawdopodobnie zaopa­trzone rodzajem kanalizacji; zasilało je podziemne źródło, może także spły­wająca do doliny Cedronu woda desz­czowa. Sadzawki były dobrze znane w czasach przedchrześcijańskich; wy­mienia ich nazwę we właściwym hebr. brzmieniu miedziany zwój z Qumran, używając 1iczby podwój­nej, opisuje je Józef Flawiusz (Flav BJ II, 328. 530; V, 148 n. 246). Być może, miejsce to cieszyło się od dawna sławą z powodu okresowych poruszeń wody, a może i pewnych właściwości leczniczych. A. Duprez przypuszcza nawet istnienie przedchrześcijańskich kultów pogań­skich nad sadzawkami (Asklepiosa - Serapisa). Pozwalałoby to wniosko­wać o polemicznej intencji Ewangeli­sty; świadectwa te odnoszą się jednak" raczej do czasów późniejszych, do okresu po zburzeniu Jerozolimy (Aelia Capitolina — ok. r. 130 po Chr.).

        Etymologia nazwy Betesda nie jest jasna („dom owczy”? „dom oliwy”? ewentualnie dom miłosierdzia”? „dom wylewania” (wody ze świątyni)? W każdym razie upodobnienie nazwy do miasta Betsaida jest z pewnością drugorzędne.

        Wykopaliska potwierdziły także znaczne rozmiary sadzawek (120m/60m), także krużganki mogły pomieścić większą liczbę chorych (wers 3). Druga część w. 3 i w 4 stanowią późniejsze uzupeł­nienie, zmierzające do bliższego określenia cudownych właś­ciwości słynnego miejsca na podsta­wie w.> 7. Naturę poruszenia wody, zdarzającego się od czasu do czasu (odkrycia i krytyka współczesna nie wyjaśniła go w sposób zadowalający — por. Duprez, 159 n), tłumaczono w sposób nadprzyrodzony, uciekając się do interwencji anioła — por. różne .^funkcje spełniane przez aniołów w Zrzeszeniu qumrańskim. Często wy­rażane przez komentatorów przypu­szczenie, iż chodziło o ruch powietrza w systemie znajdujących się tam rur, jest mniej słuszne, ponieważ instalacji tych nie używano już w czasach Chrystusa. Prawdopo­dobnie chodziło o okresowe wydzie­lanie wody przez podziemne źródło, podobnie zresztą jak w Siloe.

5 Był tam zaś pewien człowiek chorujący od trzydziestu ośmiu lat. 6 Gdy Jezus zobaczył go leżącego i poznał, że już przez długi czas czekał, mówi do niego: „Chcesz być zdrowy?” 7 Chory odpowiedział Mu: „Panie, nie mam nikogo, kto by mnie wprowadził do sadzawki, gdy poruszy się wo­da. Nim ja dojdę, schodzi ktoś inny przede mną”. 8 Jezus mówi do nie­go: „Wstań, weź swoje łoże i chodź!” 9 I natychmiast człowiek ten od­zyskał zdrowie, wziął swoje łoże i chodził.

Tego dnia zaś był szabat. 10 Żydzi mówili, więc do uzdrowionego: „Jest szabat, nie wolno ci nieść swego łoża!” 11 On zaś odpowiedział: „Ten, który mnie uzdrowił, powiedział mi: «Weź swoje łoże i chodź!»”

Przeświadczenie, że tylko pierwszy ze zstępujących do sadzawki po poru­szeniu wody mógł doznać jej uzdrawiającego działania, należało zapew­ne do popularnych podań związa­nych z tym miejscem.

5-9a. Sam opis uzdrowienia wy­daje się dość stereotypowy i zbliżony do odpowiednich schematów synoptycznych (zwłaszcza do uzdrowienia sparaliżowanego — Mk 2, 1-12; Mt 9, 1-8). Podobnie brzmi rozkaz Jezusa (w.8 — por. Mk 2, 9. 11), bardzo rzadkie greckie określenie łoża, na którym le­żał chory (Krabatos), i przeświadcze­nie o chorobie, jako konsekwencji grzechu (w. 14 — por. Mk 2, 5). Na­turalnie chodzi o dwa zdarzenia róż­ne, co do miejsca i czasu (por. wpro­wadzenie chorego przez dach domu itp, u Synoptyków). Uzdrowienie na­stępuje ponadto po dialogu między Je­zusem a chorym, jednak pytanie skie­rowane pod adresem chorego (w. 6) występuje tylko w czwartej Ewange­lii. Dalszym elementem wspólnym jest natychmiastowy skutek słów Je­zusa, przy czym uzdrowiony daje do­wód dokonanego cudu. Wzmianka o trzydziestu ośmiu latach choroby nie ma żadnego znaczenia symbolicznego ani nie nawiązuje do Pwt 2, 14, lecz stanowi zwrot charakterystyczny dla Ewangelisty. Także symboliczny wykład pięciu krużganków jako pię­ciu ksiąg Mojżesza — na podstawie

aluzji J 5, 45 n; por. 5, 39 — w któ­rych Żydzi szukają źródła życia, nie można uważać za przekonujący.

        Chory rozumie pytanie Jezusa ja­ko propozycję pomocy we wprowa­dzeniu go do sadzawki, kiedy nadej­dzie chwila poruszenia wody. Za­miast rozwiania błędnego przypusz­czenia, chory otrzymuje bezpośrednio zdrowie, Słowa Chrystusa są autory­tatywne, podobnie jak słowa Ojca, przejawia się w nich moc i majestat Boży, które będą przedmiotem refleksji teologicz­nej w drugiej części rozdz.

        Druga część w, 9 wprowa­dza do opowiadania nową okoliczność o dużym znaczeniu dla kontrowersji między Jezusem a bliżej nieokreśloną grupą „Żydów”, najprawdopodobniej faryzeuszów: uzdrowienie nastąpiło w szabat, podczas gdy chory otrzymał polecenie zabrania łoża. Dźwiganie jakichkolwiek ciężarów w dzień so­botni należało do kategorii czynności surowo zakazanych. Prastare to przy­kazanie było przedmiotem troski pro­roków (por. Jr 17, 19-27 – zakaz wnoszenia ciężarów do Jerozolimy ze swych domów i w ogóle wykonywania jakiejkolwiek pracy; Iz 58, 13-14 – jeżeli powściągniesz nogi od przekraczania dnia szabatu, nie przeprowadzisz swojej woli i nie będziesz omawiał swych spraw – znajdziesz rozkosz u Boga), w czasach zaś bezpośrednio przed­chrześcijańskich ścisłej obserwacji u esseńczyków

Kazuistyka judaistyczna wymieniała trzydzieści dziewięć takich prac zakazanych (TB Szab 1,2 — obszerniej StrBill II, 454 —461). O zachowywaniu tych trady­cji wiedzą dobrze Synoptycy — Mk 2, 24nn; Mt 12, Inn; Łk 13, 14nn; 14,1-5.

12 Zapytali go:, „Kim jest ten człowiek, który ci powiedział: «Weź i chodź»?” 13 Ale uzdrowiony nie wiedział, kim jest, bo Jezus oddalił się od rzeszy, zgromadzonej w tym miejscy. 14 Potem spotkał go Jezus w świątyni i powiedział mu: „Oto wyzdrowiałeś. Już nie grzesz, żeby cię coś gor­szego nie spotkało”. 15 Poszedł ów człowiek i oznajmił Żydom, że to Jezus go uzdrowił. 16 Dlatego Żydzi prześladowali -Jezusa, ponieważ uczynił to w szabat. 17 Jezus zaś odpowiedział im: „Mój Ojciec działa aż do tej chwili, działam i Ja”. 18 Z tego powodu Żydzi starali się Go tym bardziej zabić; nie tylko, bowiem naruszał szabat, ale i Boga nazy­wał swoim Ojcem, czyniąc się równym Bogu.

        Do tak znanego miejsca jak Betesda ściągało wielu ludzi zwłaszcza w dni świąteczne, gdy w Jerozoli­mie przebywali licznie pielgrzymi. Nic więc dziwnego, że Jezus, niezna­ny cudownie uzdrowionemu, znikł w tłumie. Być może, indagacja ze stro­ny Żydów miała miejsce poza obrę­bem sadzawki. Powtórne spotkanie z Jezusem nastąpiło na terenie świąty­ni. Charakterystyczne jest w rozmo­wie z uzdrowionym stwierdzenie grze­chów, jako przyczyny długotrwałej choroby. Czy chodzi o ogólne pogrą­żenie świata w grzechu, a przy uzdro­wieniu raczej o przejaw chwały, Bo­żej, czy też o oso­biste grzechy uzdrowionego — trud­no ustalić. Porównanie z Synoptykami jak i ostrzeżenie przed „czymś gorszym” przemawia za drugim wy­jaśnieniem. Jednak w czwartej Ewan­gelii nie jest to zasada ogólna w nauczaniu Mistrza z Nazaretu (por. J 9,3) ani Jezus nie stwierdza formalnie odpuszczenia grzechów przy uzdro­wieniu, jak np. Mk- 2, 5. 9 (uzdrowie­nie paralityka). Jednocześnie 9, 3 i 11, 4 wymieniają jednoznacznie chwałę Bożą jako motyw uzdrowienia. Okre­ślenie („coś gorszego”) od­nosi się zapewne do śmierci eschato­logicznej i sądu Bożego, nie zaś do je­szcze straszniejszej choroby.

        Fakt wskazania Jezusa Żydom przez uzdrowionego nie jest denun­cjacją ani niewdzięcznością (brak zresztą zakazu rozgłaszania o cudzie, jak- często u Synoptyków), ale skon­statowaniem dalszego przebiegu wyda­rzeń. Ewangelie synoptyczne opisują dokładniej okoliczności uzdrowień, Jan tylko o tyle, o ile służy to do na­świetlenia misji lub nauczania Jezusa. Ewangeliście chodziło raczej o wprowadzenie następującej kontro­wersji z Żydami.

Uzdrowienie w szabat pociągnęło za sobą nieprzyjaźń wobec Jezusa tych kół żydowskich, które sprowa­dzały całą objawioną religię do ze­wnętrznego zachowywania Prawa.

        Prześladowanie” (w. 16)* nie oznacza formalnego dochodzenia czy przesłu­chania, ale ustawiczną obserwację przechodzącą często w otwartą kontrowersję. Celem ich było defini­tywne pozbycie się Jezusa; po raz pierwszy mowa jest w w. 18 o usiło­waniu zabójstwa, może jeszcze niezu­pełnie sprecyzowanego. Zasadnicza argumentacja Jezusa w tych sporach występuje w w. 17 i rzuca światło na teologiczne znaczenie uzdrowień.

         Kontrowersja o szabat i jego zacho­wywanie ma w czwartej Ewangelii nieco inny profil teologiczny niż u Synoptyków. Ci ostatni podkreślają ar­gument Jezusa, zmierzający do wyka­zania właściwego sensu odpoczynku sobotniego: w sytuacjach wyjątko­wych przykazanie to zachowywane formalistycznie obracałoby się na nie­korzyść człowieka. Dlatego Jezus, bę­dąc Panem szabatu, ma prawo inter­pretować to przykazanie wbrew kazuistyce rabinackiej. Jan Ewangeli­sta argumentuje podobnie (por. zwł. Mk 2, 27 i 3, 4), podkreślając jednak działanie Syna na wzór Ojca (w. 17).

        „Działanie” Ojca i Syna „aż do tej chwili” wymaga wyjaśnienia. Należy pamiętać, że idea działalności Ojca także po stworzeniu świata była pow­szechnie znana judaizmowi. Wobec stwierdzenia Rdz 2, 2-3, iż Bóg „prze­stał pracować” (wajjisebot) dnia siód­mego, zaznaczano, począwszy od II w. przed Chr., że nigdy nie przestaje On działać, jako źródło wszelkiego innego działania (Arystobul u Euzebiusza, Praep. Evang. XIII, 12, 11; Arist 210; Filon z Aleks., Leg. alleg. I, 3). Na tym założeniu, przyjmowanym rów­nież przez przeciwników Jezusa, opie­ra się Jego argumentacja. Skoro Ojciec działa nieprzerwanie, Jego Syn ma prawo i obowiązek również dzia­łać. Kamieniem obrazy i źródłem nie­nawiści Żydów było podkreślenie przez Jezusa swej godności synowskiej, jako podstawy do dysponowania dniem szabatu niezależnie od formalistyki judaizmu.