Istnieją różne teorie na temat tego, co ten symbol - ogólnie - wyraża.
Najprościej mówiąc, w różnych kulturach i w różnych epokach tęcza miała różne (i liczne) znaczenia.
W kulturze Zachodu, tęcza jest przede wszystkim (ale nie wyłącznie) symbolem Przymierza Boga z Noem (Noachem), zawartego po Potopie.
Ma więc korzenie biblijne (dokładniej: odwołuje się do opowieści ze świętej księgi Żydów - Tory):
Noe i tęcza. Joseph Anton Koch (1768–1839)
Położyłem moją tęczę na obłoku i będzie znakiem przymierza pomiędzy Mną a ziemią. Gdy umieszczę obłok nad ziemią - tęcza będzie widoczna na obłoku.(...) Gdy tęcza będzie na obłoku, to będę ją widział, by wspomnieć wieczne przymierze pomiędzy Bogiem a wszelką żywą istotą i wszelkim stworzeniem, które jest na ziemi. I powiedział Bóg do Noacha: To jest znak przymierza, które zawarłem pomiędzy Mną a wszelkim stworzeniem, które jest na ziemi (Tora, księga Bereszit 9:14,16, 17).
Współcześnie jednak tęcza jest najczęściej kojarzona z ruchem LGBT (lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych). W powszechnym odczuciu, tak było i jest rozumiane symboliczne znaczenie tęczy umieszczonej w Warszawie na placu Zbawiciela.
I tu powstaje kulturowy konflikt (podkreślam: kulturowy konflikt - przecież nikt przyzwoity nie popiera PODPALANIA czegokolwiek w przestrzeni publicznej!), bo w tym wydaniu tęcza symbolizuje opozycję wobec symbolicznego Przymierza, jakie zawarł Bóg z Noem.
Dlaczego?
Oto Siedem Przykazań Potomków Noego (Noacha), czyli Szewa Micwot Bnei Noach.
Przykazania te, ogłoszone (przypomniane) po potopie, dotyczą wszystkich ludzi, a nie tylko Żydów:
- Zakaz jedzenia części żyjącego zwierzęcia (Ewer Min ha-Chai)
- Zakaz złorzeczenia Bogu (Birkat Haszem)
- Zakaz kradzieży [rabowania] (Gezel)
- Zakaz bałwochwalstwa (Awoda zara)
- Zakaz niemoralnych stosunków seksualnych (Gilui arajot)
- Zakaz mordowania (Szefichat damim)
- Nakaz ustanowienia sądów do egzekwowania sześciu poprzednich praw (Dinim)
Do niemoralnych stosunków seksualnych, których dotyczy piąte przykazanie, zaliczany jest każdy stosunek seksualny, który nie odbywa się pomiędzy kobietą a mężczyzną.
Trzeba w tym momencie koniecznie przypomnieć, że to Tora dokonała przeobrażeń o rewolucyjnym znaczeniu w świecie ludzkiego seksualizmu. Świat ten przed tysiącami lat wyglądał zupełnie inaczej. Dowody na to znajdujemy w starożytnych mitologiach (gdzie bogowie mają notorycznie stosunki zarówno heteroseksualne-kazirodcze jak i homoseksualne a także angażują się w zoofilię) i w antycznej literaturze (np. Satyricon Petroniusza).
Marta Nusbaum, profesor filozofii na Brown University, pisze, że:
Starożytne kategorie doświadczeń seksualnych różniły się dość znacznie od naszych własnych. (..) Centralnym rozróżnieniem w moralności seksualnej było rozróżnienie pomiędzy rolą aktywną i bierną. Gender obiektu (..) sam w sobie nie był moralnie problematyczny. Chłopcy i kobiety bardzo często traktowani są wymiennie jako obiekty [męskiego] pożądania. Społecznie ważnym było, aby raczej penetrować niż być penetrowanym. Seks zasadniczo był rozumiany nie jako interakcja, ale jako robienie czegoś komuś.
Idee zawarte w Torze zmieniły tę sytuację. Uczyniły „gender obiektu" tematem moralnym, ustaliły, że nikt nie jest „wymienny" seksualnie. W efekcie ustanowiły, że seks w istocie rzeczy będzie „zasadniczo interakcją" a nie po prostu „robieniem czegoś komuś".
Rezultatem tego było między innymi podniesienie społecznej roli kobiet, które powoli przestawały być „obiektami" do męskiej penetracji (wymiennymi z dziećmi, chłopcami, zwierzętami) lub "maszynkami do dostarczania potomstwa", a stawały się systematycznie, poprzez stulecia, równorzędnymi partnerami mężczyzn. Zakaz homoseksualizmu ogłoszony przez Torę był wyzwolenie człowieka z więzów niepohamowanej seksualności oraz wyzwolenia kobiet od bycia ubocznym zjawiskiem w życiu mężczyzn.
Teolog Dennis Prager stwierdza:
Judaizm nałożył kontrolę na aktywność seksualną. Nie mogła on a dłużej dominować życia religijnego i społecznego. Miała być uświęcona, co w hebrajskim znaczy „oddzielona" — od świata i umieszczona w domu, w łożu męża i żony. Dokonane w judaizmie ograniczenie zachowania seksualnego było jednym z najbardziej zasadniczych elementów umożliwiających społeczeństwu postęp. Wraz z etycznym monoteizmem rewolucja rozpoczęta przez Torę, która wydała wojnę praktykom seksualnym świata, spowodowała najdalej idące zmiany w historii.
Autor ten posuwa się nawet dalej w swojej diagnozie: to judaizm "wynalazł" homoseksualizm, zastępując stare kryteria, poprzez które postrzegano seksualizm człowieka, nowymi - powiązanymi ściśle z płcią:
Rewolucyjna natura judaistycznego zakazu wszelkich form seksu pozamałżeńskiego nigdzie nie była bardziej radykalna, bardziej wyzywająca dla dominujących przekonań ludzkości, niż wobec homoseksualizmu. W rzeczywistości można powiedzieć, że judaizm wynalazł pojęcie homoseksualizmu, jako że w starożytnym świecie seksualność nie była podzielona na heteroseksualizm i homoseksualizm. Ten podział był dziełem Biblii. Przed Biblią świat dzielił seksualność na czynnik penetrujący (partner aktywny) i penetrowany (partner bierny).
Ocenienie konsekwencji rewolucji dokonanej w judaizmie, przez zakaz homoseksualizmu, dokładne rozdzielenie społecznych ról męskich i żeńskich (np. przykazania zakazujące przemienności ubiorów przypisanych do płci) i wymóg, aby cała seksualna interakcja odbywała się wyłącznie między kobietą i mężczyzną, nie jest możliwe bez zdania sobie sprawy z tego, jak powszechny akceptowany był homoseksualizm na całym świecie.
Jedynym trwałym wyjątkiem była cywilizacja żydowska, a tysiąc lat później - cywilizacja chrześcijańska. Poza Żydami żadna z cywilizacji archaicznych nigdy nie zabroniła homoseksualizmu jako takiego — zauważa dr David E. Greenberg w The Construction of Homosexuality - jednym z najwnikliwszych analiz historycznych homoseksualizmu, jakie kiedykolwiek napisano. Jedynie judaizm, około trzech tysięcy lat temu, ogłosił homoseksualizm rzeczą niesłuszną. Wyraził to w najmocniejszym i jednoznacznym sformułowaniu w jakim tylko mógł: "Nie będziesz obcował z mężczyzną, tak jak obcuje się z kobietą. Jest to obrzydliwością" oraz: „Jeżeli mężczyzna obcował z mężczyzną, tak jak z kobietą, obydwaj popełniali obrzydliwość" - kontynuuje Greenberg.
Jest więc paradoksem w obrębie symboli i bardzo interesującym rozwojem wydarzeń w obrębie kultury oraz idei, że tęcza - symbol ładu i twórczego ograniczenia, jakie judaizm (a za nim chrześcijaństwo) wprowadziły do ludzkiej seksualności, stała się symbolem ruchu głoszącego całkiem odwrotne hasła.
Paweł Jędrzejewski
Artykuł ukazał się 12 listopada 2013 na Forum Żydów Polskich
