Noble a Żydzi. Jak to wyjaśnić?

9 października 2013:

Martin Karplus, Michael Levitt i Arieh Warshel zostali laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. Komitet docenił "stworzenie podstaw pod potężne programy, których używamy, aby zrozumieć i przewidywać procesy chemiczne".

To Nobel za zespolenie w chemii mechaniki kwantowej cząsteczek z klasyczną mechaniką Newtona. To dokonanie jest czymś niezwykłym - powiedział przewodniczący Komitetu Noblowskiego Sven Lidin, ogłaszając laureatów z chemii.

...

Od dawna wiadomo, że można mówić o pewnej „nadreprezentacji” Żydów wśród noblistów. To są fakty.

Na przykład G. Cochran, J. Hardy, H. Harpending, w „Natural History of Ashkenazi Intelligence” stwierdzają, że Żydzi aszkenazyjscy stanowią mniej niż 2% ludności Stanów Zjednoczonych, wszyscy Żydzi około 0.25% ludności świata, a są posiadaczami aż 27% nagród Nobla w naukach ścisłych i 28% w dziedzinie medycyny.

W USA Żydzi są "nadreprezentowani" w medycynie przez ponad 230% w proporcji do ogólnej populacji Stanów, ponad 475% w psychiatrii, 299% w dentystyce, 265% w prawie i 238% w matematyce.

Amerykańscy Żydzi są dwa razy liczniej reprezentowani wśród studentów uniwersyteckich, niż pozostałe grupy etniczne. Natomiast w szkołach uznawanych za najbardziej prestiżowe (Ivy League) są obecni pięciokrotnie silniej, niż by to wynikało z udziału procentowego Żydów w ogólnej populacji.

Jak to wyjaśnić?

Istnieje powszechna zgoda, że przyczyna nie jest w żadnym stopniu wrodzona (genetyczna), ale wyłącznie kulturowa. Nawet gdy badania sugerują wyższe IQ u Żydów niż u innych grup etnicznych, to przyczyną jest wychowanie i środowisko, a nie geny. Żydzi są tacy, jakimi kształtują ich wartości zapisane w żydowskiej kulturze i tradycji a ustanowione już dawno przez ich religię – judaizm [traktat talmudyczny Pirke awot prawie dwa tysiące lat temu stwierdza: ein am haarec chasid („nieuczony nie może być pobożny”].

Nawet, gdy Żydzi nie są religijni, nawet jeśli od pokoleń, to jeżeli zostali wychowani w środowisku kulturowo żydowskim, podlegali wpływom wartości, które przez tysiąclecia pielęgnował judaizm i które uczynił podstawą żydowskiego stylu życia oraz trwale zapisał w żydowskiej kulturowej świadomości i podświadomości.

Wartości te to kult wiedzy, kult mądrości i inteligencji, umiejętności analizowania problemów, ich werbalizowania i ich rozwiązywania, dociekliwości, stawiania mądrych pytań (w starej żydowskiej anegdocie matka pyta syna wracającego ze szkoły nie "czy dawałeś dziś nauczycielowi dobre odpowiedzi?", ale "czy zadawałeś dziś nauczycielowi dobre pytania?"), logicznego myślenia i argumentacji, pracowitości i poczucia obowiązku.

Żydzi od tysięcy lat byli nazywani „Ludem Księgi”. Pokolenia żydowskich chłopców od tysięcy lat zajmowały się nauką czytania, pisania, rozumienia tekstu i jego analizowania w systemie pierwszego w historii powszechnego systemu szkolnictwa (I wiek n.e. – już wówczas talmudyczny traktat Bawa Batra [21b] wyznacza wiek rozpoczęcia nauki na 6 lub 7 lat). Księgi od zawsze otaczane są wyjątkowym szacunkiem.

W rodzinach żydowskich od pokoleń ceniono wykształcenie, mądrość i wiedzę, a mniejsze znaczenie przywiązywano do sprawności fizycznej. Wzorem żydowskim był mędrzec, który nie tylko koncentrował się na religii, ale także na wiedzy świeckiej – jak np. Majmonides, który był wielkim komentatorem Tory i Talmudu, ale także filozofem i lekarzem. Religijnym przykazaniem judaizmu było i jest okazywanie szacunku mędrcom i ludziom reprezentującym wykształcenie i wiedzę. Przed mędrcem - w zgodzie z halachą - trzeba wstawać. Poprzez specjalne traktowanie mędrców podkreśla się stale, jak wielką wartością jest mądrość.

Jeżeli Grecy wieńczyli swoich atletów, średniowieczni Europejczycy - rycerzy i świętych, a współczesny człowiek Zachodu - artystów (kultury masowej) i celebrytów, to Żydzi konsekwentnie przez tysiące lat wyróżniają ludzi intelektu, wiedzy i pracowitości.

Bo przecież jednym z głównych ideałów judaizmu był i jest tikkun olam, czyli „naprawianie, doskonalenie świata” – religijny nakaz aktywnej postawy wobec rzeczywistości, nakaz jej mądrego przekształcania tak, aby lepiej służyła człowiekowi do realizowania jego duchowych i etycznych celów oraz czyniła jego życie lepszym.

To bardzo istotna sprawa! Bowiem taka postawa kształtowała i kształtuje szacunek dla wiedzy traktowanej nie wyłącznie jako cel sam w sobie, ale jako narzędzie wynalazczości i postępu.

Jeżeli dodamy do tego charakterystyczne dla judaizmu skupienie na życiu „tu i teraz” oraz rolę, jaką w koncepcji człowieka spełnia w tej religii zagadnienie „wolnej woli” – otrzymujemy w rezultacie trwale ukształtowaną w świecie żydowskim atmosferę, która zdecydowanie sprzyja rozwojowi umysłowemu i ceni ludzi przede wszystkim za ich walory i osiągnięcia intelektualne.

To rezultatem tej właśnie atmosfery - charakterystycznej zarówno dla żydowskiej rodziny jak i szerszych żydowskich społeczności - są sukcesy odnoszone przez Żydów w dziedzinach, które od judaizmu są zdecydowanie odległe, jak np. fizyka i chemia.

Paweł Jędrzejewski