W wieku 91 lat zmarł w Moskwie Michaił Gorbaczow, były przywódca Związku Radzieckiego, którego reformy doprowadziły do nieprzewidzianego rozpadu jego własnego kraju i upadku komunizmu w całej Europie Środkowo-Wschodniej.
Celebrowany za granicą jako zbawca, który zapewnił wolność milionom obywateli Związku Radzieckiego, w kraju często obwiniano go za chaotyczne lata, które nastąpiły po tym wydarzeniu, i przeżył na tyle długo, by obserwować powrót Rosji do autokracji pod rządami Władimira Putina.
Gorbaczow, który otrzymał pokojową nagrodę Nobla w 1990 roku, zmarł po "trudnej i długotrwałej chorobie", jak podały we wtorek rosyjskie agencje informacyjne. Ostatnie doniesienia sugerowały, że cierpiał on na dolegliwości związane z nerkami.
Gorbaczow był pierwszym i ostatnim prezydentem Związku Radzieckiego. W 1985 roku, w wieku zaledwie 53 lat, został sekretarzem generalnym partii komunistycznej. Funkcję tę pełnił do czasu rozwiązania partii w 1991 roku, a wkrótce potem zniknięcia Związku Radzieckiego. Jak później twierdził, jego decyzja o nieużywaniu siły w celu zapobieżenia obaleniu muru berlińskiego mogła zapobiec trzeciej wojnie światowej.
António Guterres, sekretarz generalny ONZ, opisał Gorbaczowa jako "wielkiego przywódcę, zaangażowanego multilateralistę i niestrudzonego orędownika pokoju".
Rzecznik Putina, z którym Gorbaczow miał ponoć napięte stosunki, powiedział, że przywódca Kremla złożył "głębokie kondolencje" z powodu jego śmierci i wyśle rano telegram do rodziny. Gorbaczow zostanie pochowany na moskiewskim Cmentarzu Nowodziewiczym obok swojej żony Raisy - podały raporty.
Gorbaczow będzie kojarzony ze swoimi próbami modernizacji i ulepszenia Związku Radzieckiego, nad którym to procesem ostatecznie stracił kontrolę, co doprowadziło do upadku kraju. W 2011 roku powiedział "Guardianowi", że jednym z jego najdumniejszych osiągnięć była polityka pieriestrojki - restrukturyzacji - która miała na celu reanimację konającej gospodarki i wprowadzenie zmian. Wraz z nią pojawiła się głasnost lub otwartość, koncepcja obejmująca liberalizm i pluralizm po dekadach cenzury i oficjalnych kłamstw.
Gorbaczow, oprócz reform wewnętrznych, zapoczątkował nową erę porozumienia z Zachodem, która zakończyła się wraz z inwazją Władimira Putina na Ukrainę i powrotem Rosji do międzynarodowej izolacji. Gorbaczow prawie nie komentował wojny publicznie, poza tym, że jego fundacja wcześnie wezwała do "szybkiego zaprzestania działań wojennych i natychmiastowego rozpoczęcia negocjacji pokojowych".
W przeszłości popierał decyzję Putina o aneksji Krymu w 2014 roku, mówiąc, że zrobiłby to samo, gdyby był na miejscu rosyjskiego przywódcy. Za swoje uwagi otrzymał pięcioletni zakaz wjazdu do kraju.
Ale Aleksiej Wenediktow, przyjaciel i były szef radia Ekho Moskvy, powiedział niedawno, że prywatnie Gorbaczow był "zdenerwowany" wojną i zasugerował, że pod rządami Putina jego "dzieło życia" zostało "zniszczone".
To właśnie niechęć Gorbaczowa do rozwiązań siłowych przyniosła mu później pokojową nagrodę Nobla. Odrzucił doktrynę Breżniewa, w której Moskwa zastrzegała sobie prawo do tłumienia sprzeciwu w państwach klienckich Układu Warszawskiego.
Nawiązał też stosunki ze światowymi przywódcami, zaprzyjaźnił się z Margaret Thatcher, która o młodym, nowym premierze Moskwy powiedziała: "Możemy razem robić interesy".
Gorbaczow zaprzyjaźnił się również z Ronaldem Reaganem, z którym w 1986 roku uzgodnił redukcję pocisków nuklearnych średniego zasięgu w Europie, a który później namawiał Gorbaczowa do "zburzenia!" muru berlińskiego.
W 1988 roku Gorbaczow wycofał wojska z sowieckiej klęski w Afganistanie. A latem 1989 roku powiedział, że kraje komunistyczne mogą swobodnie decydować o swoich sprawach wewnętrznych.
Tak też się stało, w serii przeważnie pokojowych rewolucji, które przetoczyły się przez Polskę, Węgry, wschodnie Niemcy, Czechosłowację i - bardziej brutalnie - Rumunię. W kraju Gorbaczow walczył o kontrolę nad secesyjnymi roszczeniami republik wchodzących w skład jego imperium: państw bałtyckich, Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji. To była bardziej krwawa sprawa.
W latach 1990-91 chwyt partii komunistycznej zaczął się wyślizgiwać. Pozycja samego Gorbaczowa również stawała się coraz bardziej chwiejna, ponieważ twardogłowi próbowali powstrzymać rodzącą się implozję Związku Radzieckiego. W sierpniu 1991 roku grupa ultrakonserwatystów przejęła władzę w wyniku zamachu stanu, gdy Gorbaczow przebywał na wakacjach na Krymie. Ich rządy trwały trzy dni.
Człowiekiem, który położył temu kres był Borys Jelcyn, nowo wybrany prezydent Federacji Rosyjskiej. Gorbaczow pozostał na stanowisku do końca 1991 roku, przewodnicząc szybkiemu rozpadowi Związku Radzieckiego, gdy kolejne republiki, w tym Ukraina, głosowały za niepodległością. Ze sceny politycznej zszedł 27 grudnia.
Dobrowolne ustąpienie przywódcy Kremla pozostaje rzadkością. W wywiadzie dla "Guardiana" w 2011 roku wciąż wydawał się rozgoryczony wzrostem znaczenia swojego arcyrywala: "Prawdopodobnie byłem zbyt liberalny i demokratyczny, jeśli chodzi o Jelcyna. Powinienem był wysłać go jako ambasadora do Wielkiej Brytanii, a może do jakiejś byłej brytyjskiej kolonii" - powiedział.
Jednak jego decyzja o ustąpieniu pozostaje dziś wśród wielu rosyjskich liberałów aktem wyjątkowym i godnym szacunku.
Po odwiedzeniu Gorbaczowa w szpitalu 30 czerwca, liberalny ekonomista Rusłan Grinberg powiedział agencji informacyjnej Zvezda: "Dał nam wszystkim wolność - ale nie wiemy, co z nią zrobić".
Aleksiej Kudrin, liberalny polityk rosyjski, który pozostał w rządzie, powiedział, że idee Gorbaczowa "dały krajowi i całemu światu nowy oddech."
Po zakończeniu kadencji Gorbaczow założył organizację charytatywną Green Cross International, która skupiała się na toksycznej nuklearnej i środowiskowej spuściźnie zimnej wojny. Podejmował różne próby powrotu do polityki, w tym próbę powrotu w wyborach prezydenckich w 1996 roku. Wszystkie były nieudane.
Sowieccy twardziele mogli zostać pokonani, ale do 2000 roku na Kremlu rządził ich protegowany - nieokrzesany były szpieg KGB Putin. Stosunki Gorbaczowa z Putinem były mieszane. Aprobował rewizjonistyczną politykę Putina w sprawach zagranicznych, w tym wojnę Rosji w Gruzji w 2008 roku oraz aneksję ukraińskiego półwyspu Krym w 2014 roku.
Michaił Gorbaczow: podzielona postać kochana za granicą, ale znienawidzona w kraju
Gorbaczow niechętnie patrzył jednak na powolne, systematyczne likwidowanie przez Putina społeczeństwa obywatelskiego. W kilku znamiennych przemówieniach oskarżył go o przekształcenie partii Jedna Rosja w złą kopię partii komunistycznej i o jawny autorytaryzm. Gorbaczow powiedział o Putinie w 2010 roku: "On myśli, że demokracja stoi na jego drodze".
Ze swojej strony rosyjskie media państwowe stawiają Gorbaczowa w roli wroga. W różny sposób przedstawiały go jako pachołka CIA i człowieka odpowiedzialnego za upadek Związku Radzieckiego - "największą katastrofę polityczną XX wieku", jak to określił Putin. Najczęściej jednak go ignorowano.
W ostatnich latach życia, gdy po śmierci żony Raisy na raka prowadził aktywną działalność charytatywną, Gorbaczow był postacią paradoksalną. Za granicą postrzegano go jako bohatera zimnej wojny, którego działania - lub ich brak - zapoczątkowały bardziej wolny świat. W Rosji był w dużej mierze znienawidzony i niekochany, w najlepszym razie jako człowiek, a w najgorszym jako zdrajca.
CNBC, Globalnews, CBS news
Try to be Meraki, - means “to do something with soul, creativity, or love”
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
