Salon Ludzi Wolnych - S03E04 - Miłosierdzie i Wdzięczność

Maharal, słynny żydowski rabin, żyjący pod koniec XVI wieku w czeskiej Pradze, 23 lutego 1592 roku spotkał się  na audiencji ze świętym cesarzem rzymskim Rudolfem II Habsburgiem, królem Węgier, Niemiec, Czech, Chorwacji, arcyksięciem Austrii,  czyli obok papieża głową świata katolickiego. Tematem rozmowy był żydowski mistycyzm, nauki okultystyczne i studiowanie kabały.

Rudolf II znany był ze swojego zamiłowania do mistycyzmu i zapełnił swój praski dwór alchemikami, astrologami, ale też rzemieślnikami i artystami pochodzenia żydowskiego. Dzięki temu nastąpiło specyficzne zbliżenie świata katolickiego i żydowskiego pod koniec XVI wieku w czeskiej Pradze. Spotkanie Rudolfa II z Maharajem Żydzi wspomijają z wdzięcznością do dzisiaj.

Sytuacja Żydów pod koniec XVI wieku zmienila się bardzo na ich korzyść, co wiąże się z zainteresowaniami cesarza Rudolfa II.

Jego ojciec cesarz Maksymilian,  pozwolił Żydom w 1572 roku wrócić do Pragi,  a Rudolf ogłosił należne im prawa. Po tej dacie ukonstytuowała się na nowo Wiedniu gmina żydowska, a Rudolf ustanowił swój dwór w Pradze, gdzie żydowska gmina liczyła 3000 osób. Do dzisiaj ma ona ogromne znaczenie dla Żydów.

Rudolf II roztoczył opiekę nad uzdolnionymi Żydami i przekonany był, że są oni też wyjątkowo użyteczni w dzieidzinie finansów.

W Pradze funkcjonawali wtedy wybitni reprezentanci społeczności żydowskiej. Jednym z nich był Mordechaj Meisel, przywódca wspólnoty praskiej. Był filantropem i dobroczyńcą współwyznawców, a także pomagał finansowo udzielając ogromnych pożyczek austriackiemu domowi cesarskiemu,  zwłaszcza podczas wojen tureckich. Żródło jego wielkiego bogactwa nie jest znane.

Był pierwszym  oficjalnym  finansistą inicjującym pojawienie się takiej klasy w Europie. Żydowscy finansiści w bardzo krótkim czasie stali się klasą przejmującą niemal na wyłączność zarządzanie finansami niemal wszystkich krajów Europy i utrzymali swoją dominującą pozycję do dzisiaj.

Obok Meisela w czeskiej Pradze pojawili sie też inni żydowscy finansiści, jak Jacob Batsheba Bassevi von Treuenberg. Urodzony w 1570 roku  w Weronie  zmarł  2 maja 1634, w Mladá Boleslav w  Czechach.  Był czeskim Żydem dworskim i finansistą.  Prawdziwe źródła jego bogactwa nie są znane.

Na początku swojego życia specjalizował się w handlu srebrem, który był głównym składnikiem monet i walut w jego czasach. Stał się bardzo bogaty i cieszył się wielką łaską cesarzy Rudolfa II , Macieja i Ferdynanda II , którym często udzielał pomocy finansowej, szczególnie Ferdynandowi na prowadzenie wojny trzydziestoletniej (1618–1648).  W uznaniu swoich zasług został podniesiony do szlachectwa przez Ferdynanda, otrzymując tytuł von Treuenberg. 

 Ferdynand nadał mu również prawo "do prowadzenia jakiegokolwiek biznesu, w jakiejkolwiek części imperium, czy to w miastach, miasteczkach, czy na targowiskach, w Pradze i Wiedniu i innych miejscach, w których Żydzi mogą lub nie mogą mieszkać; do nabywania własności i zamieszkiwania w dowolnym miejscu, które mu się podoba. Jego własność w jakiejkolwiek formie ma być wolna od podatków, danin i opłat; może mieszkać w kwaterach cesarskich; i nie odpowiada przed żadnym trybunałem, z wyjątkiem marszałka sądu”. Przywileje zostały mu również przyznane przez Rudolfa i Macieja, wszystkie były dziedziczne. 

Miał  wpływ na sytuację Żydów w cesarstwie i we Włoszech. To dzięki jego wysiłkom, połączonym z wysiłkami innych żydowskich kapitalistów , dzielnica żydowska w Pradze była chroniona przez straż wojskową przed atakami żołnierzy po decydującej bitwie pod Białą Górą w Czechach w 1620 r.

Bassevi był serdecznym przyjacielem rabina Lipmanna Hellera i zaprzyjaźnił się z nim podczas aresztowania (5 lipca 1629) i odwołania z urzędu (14 sierpnia 1629); dokładając z własnych funduszy jedną piątą grzywny w wysokości 12 000 talarów nałożonej na Hellera. Bassevi był bardzo dobroczynny i przekazywał duże sumy na rzecz ubogich Palestyny.

Lipmann Heller był jednym  z najważniejszych XVII-wiecznych rabinów Europy Środkowo-Wschodniej, autorem ważnych komentarzy talmudycznych. W młodym wieku został sędzią sądu rabinackiego Pragi. Później pełnił funkcję naczelnego rabina Nikolsburga, a następnie Wiednia i Pragi.

Jego oponenci,  prascy kupcy żydowscy oskarżyli go w 1629 roku o rzekome bluźnierstwo przeciw religii katolickiej – w rezultacie czego  został aresztowany i wysłany do wiedeńskiego więzienia. Spędził w nim kilka tygodni, po czym został ukarany wysoką grzywną i zwolniony. Po tym incydencie opuścił monarchię Habsburgów i przeniósł się na Ukrainę, gdzie służył jako rabin w gminach Niemirów i Włodzimierz Wołyński. W 1644 roku został naczelnym rabinem Krakowa, a później także przewodniczącym krakowskiej jesziwy. W Megilat ejwa [Zwoju nienawiści] Heller opisuje swoje przeżycia z uwzględnieniem pracy w Pradze i uwięzienia w Wiedniu, a także okresu późniejszego rabinatu na Ukrainie i w Krakowie. Potomkowie Hellera byli zobowiązani do odczytywania tego zwoju w rocznicę jego wyjścia z więzienia.

Rzeczpospolita w pierwszej połwoie XVII wieku okazywała się być bezpiecznym schronieniem. Jego historia wskazuje na brak barier państwowych w przypadku społeczności żydowskiej a takze na kierunek ucieczki Żydów,  gdy zaczynały się na terenach europejskich prawdziwe dla nich kłopoty. I tym kierunkiem była  Rzeczpospolita,  czyli światowe wówczas centrum cywilizacji i tolerancji. Pojawiające się problemy Żydów w Europie na początku XVII okazały się być już ostatnimi w tamtych czasach.

Świat finansowy znalazł się w XVII wieku w czasie wielkiej prosperity i eksplozji inwestycyjnej.  Powstały kompanie handlowe:  angielska moskiewska, wschodnia, brytyjska wschodnio-indyjska, holenderska wschodnio -indyjska, duńska wschodnio-indyjska, holenderska zachodnio-indyjska, szwedzka wschodnio-indyjska. 

W coraz większym stopniu o kierunkach polityki decydowali finansiści i biznes,  nie cesarze i królowie, zwłaszcza, że na Wyspach Brytyjskich po rewolucji parlamentarnej rządził Cromwell, a król Karol I  został stracony.

Crowell otrzymał finansowanie na rewolucję i wygrał wszystkie bitwy. Bardzo szybko udowodniono monarchom europejskim, że nie są niezbędni. Był to cichy podbój przy użyciu biznesu, oświecenia  i demokracji parlamentarnej.