Polski Nobel – uczony z Gdyni na drodze do światowej sławy

W środę 7 grudnia, na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się wręczenie nagrody przyznawanej wybitnym polskim uczonym, zwanej polskim Noblem.

Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostały przyznane po raz 31… W roku 2022 laureatami zostali prof. Bartosz Grzybowski, prof. Marcin Nowotny i prof. Adam Łajtar.

„Wyróżnienia są przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata” … w tekście tego artykułu wszystkie fragmenty z komunikatu FNP są zaopatrzone w cudzysłów… FNP - to Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.

O wyróżnieniu prof. Bartosza Grzybowskiego dowiedzieliśmy się wcześniej od naszej przyjaciółki, Jolanty Grzybowskiej, mamy Bartosza, który na drogę wielkiej kariery naukowej wstąpił w USA, niemal „na naszych oczach”... Jego prace badawcze są w ostatnich latach prowadzone w UNIST w Korei Południowej i w ICHO PAN w Warszawie.

Jak podał komunikat - laudacja FNP –

„Prof. Bartosz Grzybowski otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2022 w obszarze nauk chemicznych i nauki o materiałach. FNP uhonorowała jego odkrycia w obszarze komputerowo wspomaganej syntezy organicznej oraz wykorzystania sztucznej inteligencji i nanotechnologii do przewidywania przebiegu reakcji chemicznych i odkrywania nowych związków, które mogą znaleźć zastosowanie jako leki.”

„Jego aktualne zainteresowania badawcze skupiają się wokół wspomaganej komputerowo syntezy chemicznej, sztucznej inteligencji stosowanej w chemii organicznej oraz odkrywaniu nowych reakcji i nowych leków. Jest to najprostsza i najtańsza droga do związku chemicznego.”

„Prof. Grzybowski stworzył programy Chematica oraz Allchemy oparte o teorię sieci, sztuczną inteligencję i nanotechnologię, jak również elementy chemii kwantowej. Algorytmy umożliwiają projektowanie ogromnej liczby typów reakcji chemicznych i ich powiązań, a następnie znajdują optymalne ścieżki syntezy pożądanych związków.

Dzięki dostępowi do katalogów firm produkujących przemysłowe związki chemiczne, algorytmy te m.in. wskazują drogę najprostszej syntezy konkretnego złożonego związku z tanich i łatwo dostępnych substratów. Potrafią też zaplanować syntezy bardzo skomplikowanych i nigdy przedtem nieotrzymanych związków naturalnych, a dla wcześniej syntezowanych cząsteczek, potrafią wskazać rozwiązania „obchodzące” istniejące patenty."

To, w ocenie FNP, jest prawdziwym przełomem w chemii – „metodyka opracowana przez prof. Grzybowskiego otwiera skuteczne i wydajne drogi otrzymywania cząsteczek chemicznych. Algorytmy Chematica i Allchemy to swojego rodzaju „kolektywny mózg chemiczny”, który nie tylko planuje optymalne ścieżki syntezy, ale znajduje też reakcje typu „one-pot”, czyli zachodzące w jednym naczyniu reakcyjnym. Sprzyja to dużej ekonomizacji całego procesu.”

„Prof. Bartosz Grzybowski eksperymentalnie pokazał, że można automatycznie planować syntezę związków organicznych, co jest - jak podkreślają autorzy materiału prasowego - osiągnięciem o zdecydowanie większym znaczeniu, niż tylko akademickim. Oprogramowanie stworzone przez prof. Grzybowskiego i kierowany przez niego zespół w ICHO PAN znalazło już zastosowanie w przemyśle i jest obecnie wykorzystywane w co najmniej 30 globalnych firmach chemicznych i farmaceutycznych.

Dzięki metodologii opracowanej przez profesora będzie można szukać realnych i opłacalnych dróg otrzymywania farmaceutyków. Kilka zaprojektowanych w ten sposób syntez oczekuje już na zatwierdzenie przez amerykańską Food and Drug Administration do wykorzystania w zrobotyzowanej produkcji leków na COVID-19."

Jak wyjaśnia Fundacja w opisie dokonań laureata nagrody, polski naukowiec założył kilka międzynarodowych start-upów o łącznej kapitalizacji około miliarda dolarów.

Synteza jest planowana tak, by w jak największym stopniu wykorzystać odpady z jednych procesów jako materiały do innych. Oprogramowanie wpisuje się w światowe zapotrzebowanie na „chemię zieloną” i „chemię zamkniętego obiegu”.

„Algorytmy stworzone przez laureata Nagrody FNP nie ograniczają się tylko do planowania syntez z użyciem już istniejącej wiedzy chemicznej (znanych już typów reakcji). Odpowiednio poinstruowane maszyny potrafią uczyć się tzw. kroków mechanistycznych, które odwzorowują elementarne ruchy elektronów, będące podstawą każdej reakcji chemicznej. Łącząc takie elementarne kroki, algorytm Allchemy jest w stanie odkrywać zupełnie nowe typy reakcji.”

***

„Bartosz Grzybowski urodził się w 1972 roku w Gdyni. W 1995 roku ukończył studia chemiczne na Uniwersytecie Yale w Stanach Zjednoczonych w 1996 roku, a następnie w 2000 roku doktoryzował się na Uniwersytecie Harvardzkim. Przez kolejne lata pracował w Stanach Zjednoczonych na coraz wyższych stanowiskach naukowych na Uniwersytetach Harvarda i Northwestern.

W 2014 zaproponowano mu objęcie stanowiska Distinguished Professdor w UNIST – Ulsan National Institute of Science and Technology; następnie został kierownikiem grupy badawczej w Instytucie Nauk Podstawowych (IBS, Institute for Basic Science) w Korei. Od tyego samego roku prof. Grzybowski nadzoruje również prace laboratorium badawczego w Instytucie Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.”

„Został wyróżniony m.in.: Nagrodą Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego (American Chemical Society Division of Colloid and Surface Chemistry Unilever Award); Nanoscience Kalliber Prize; Nagrodą Feynmana w kategorii nanotechnologii; Nagrodą Miękkiej Materii Królewskiego Towarzystwa Chemicznego w Londynie; Pew Fellowship, Sloan Fellowship i Nagrodą NIH ASPIRE. W 2015 roku został członkiem Brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Chemicznego.”

„Warto podkreślić że prof. Grzybowski został zaproszony i reprezentował Polskę na 23. Konferencji Solvaya w 2005 roku, jako pierwszy polski uczony od czasu Marii Skłodowskiej-Curie.”

Sądzę, że na Salonie mało się wie o The Solvay Conferences… Rozpoczęły się od historycznej Solvay Conference on Physics w 1911 roku, uważanej za punkt zwrotny w świecie fizyki; było to spotkanie wybitnych uczonych tamtych czasów; ale spotkania te trwają do dnia dzisiejszego, będąc poświęconymi rozwiązywaniu najważniejszych otwartych problemów zarówno w fizyce, jak i w chemii.

A oto najważniejsi uczestnicy Solvay Conference w roku 1911 - Walther Nernst, Hendrik Lorentz, Emil Warburg, Wilhelm Wien, Marie Curie- Skłodowska, Henri Poincaré, Robert Goldschmidt, Max Planck, Arnold Sommerfeld, Maurice de Broglie, Martin Knudsen, Ernest Rutherford, Heike Kamerlingh Onnes, Albert Einstein, Paul Langevin... zbiór naukowych sław z różnych krajów... W póżniejszych latach na Konferencje Solvay były zapraszane takie sławy jak - Paul Dirac, Arthur Compton, Max Born, Niels Bohr. Auguste Piccard, Erwin Schrödinger, Wolfgang Pauli, Werner Heisenberg…

„W 2018 prof. Bartosz Grzybowski został zaproszony do wygłoszenia wykładu plenarnego na Światowym Kongresie Chemii – IUPAC World Chemistry Congress w Paryżu.”

„Profesor Grzybowski jest autorem prawie 300 prac z dziedziny chemii, fizyki i biologii, które były cytowane ponad 32 tys. razy (indeks Hirscha 81). To jeden z największych dorobków naukowych, jakim może pochwalić się polski naukowiec”

Od siebie dodam, że profesora Grzybowskiego dobrze znam... Z Bartkiem Grzybowskim i jego rodziną utrzymujemy z Zosią kontakty od 1990 roku, kiedy to przyjechał na UConn z Polski; ze świetnie zdanym egzaminem SAT i referencjami z Ambasady Amerykańskiej w Warszawie adresowanymi do Uniwersytetów Yale, Harvard i Princeton… Duchem uczestniczyliśmy z Zosią w wyjazdach Joli z Bartkiem na te topowe uniwersytety amerykańskie…

Mama Bartka, Jola, z Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej, była wtedy na Studiach Podoktoranckich na Wydziale Chemii Uniwersytetu w Connecticut…Pracowałem wtedy na UConn w IMS jako Research Professor, a Zosia w biurze School of Education… Jesteśmy przyjaciółmi do dzisiaj.

W czasie 4 letnich studiów w Yale, Bartek uzyskał M.Sc. degree; osobno z fizyki i z chemii, z wyróżnieniem summa cum laude… Zarówno w Yale jak i później na Harwardzie, wysoki i barczysty Bartek dał się poznać jako świetny pływak, tenisista i brydżysta… Miał talent prawie do wszystkiego.

Warto nadmienić, że Bartosz Grzybowski zawsze manifestował swój polski patriotyzm i dał tego liczne dowody.

I jeszcze fragmenty z biuletynu UNIST…. w tłumaczeniu na polski;

„W 2011 roku Grzybowski i jego grupa rozwiązali prawdopodobnie najstarsze pytanie naukowe pierwotnie postawione przez Talesa z Miletu - jak i dlaczego różne materiały ładują się po kontakcie ze sobą (Science 2011, Science 2013). W 2013 roku zademonstrowali oni pułapki magnetyczne, które w przeciwieństwie do swoich optycznych odpowiedników mogą manipulować obiektami nanoskopowymi, zarówno magnetycznymi, jak i niemagnetycznymi (Nature 2013).”

Trochę więcej -

"Grzybowski is an author of over 300 articles cited close ca. 30,000 times (Web of Science). Over the years, he received several awards including NSF CAREER Award, Pew Scholar in the Biomedical Sciences, American Institute of Chemical Engineers NSEF Young Investigator Award, ACS Unilever Award, Sloan Fellowship, Dreyfus Teacher-Scholar Award, Nanoscience Prize, 2016 Feynman Prize, and 2020 UNIST's Grand Academic Award."

Ci którzy znają profesora Grzybowskiego i jego osiągnięcia trochę bliżej nie mają wątpliwości, że jest najwybitniejszym uczonym – Polakiem naszych czasów... Uzyskanie przez niego Nagrody Nobla jest tylko kwestią czasu…

Good luck, Bartek.