Jaka jest cywilizacja i kultura w Polsce – Part I. (Wstęp)

Co to jest cywilizacja?...Co znaczy być cywilizowanym?... Co to jest cywilizacja zachodnia? Co to jest cywilizacja europejska?... Jakie miejsce zajmuje Polska w cywilizacji zachodniej?... A co to jest kultura i co wspólnego z cywilizacją ma?... Czy człowiek cywilizowany to człowiek kulturalny?... Czy kultura wpływa na historię, czy odwrotnie... Czy kultura wpływa na politykę historyczną?

Odpowiedzi na te pytania wcale nie są takie proste... O treści odpowiedzi ciągle spierają się specjaliści z zakresu historii, filozofii, historiozofii, nauk społecznych i socjologii; również teologowie i matematycy...

Na pewno nie jestem w stanie wyjaśnić ich ja, zawodowiec-amator i multiinstrumentalista... Ale spróbuję, jako były belfer i notoryczny dydaktyk...

Termin cywilizacja pochodzi z z łacińskiej civilis, związanej z civis ("obywatel") i civitas ("miasto"); został potem utwierdzony przez XVI-wieczną francuską civilisé.

Na początek popularna definicja, podkreślenie moje –

„Cywilizacja, to poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki się identyfikują.”

Kontekst historyczny jest niesłychanie ważny, a o cywilizacji i historii cywilizacji na przestrzeni kilku ostatnich stuleci napisano bardzo wiele. Podaję kilka uznanych nazwisk...

* Szkocki ekonomista i myśliciel polityczny Adam Ferguson napisał w 1767 roku „An Essay on the History of Civil Society”, w którym uznał tworzenie statusu społeczeństwa obywatelskiego, jako przejście od „stanu chamstwa do cywilizacji”. Słowo chamstwo utożsamiał z barbarzyństwem.

* W swojej pracy „The Philosophy of Civilization” (1923), filozof i teolog, Albert Schweitzer wyróżnia dwa poziomy cywilizacji – materialny i etyczny, zwracając uwagę na występujące w cywilizacjach zderzeniach tych dwóch pojęć. 

* Filozof i socjolog Norbert Elias w swoim dziele „The Civilizing Process” (1939) twierdził, że cywilizacja jest nieustannym ciągiem regularnych zmian będących wynikiem niezamierzonych działań ludzkich... Według niego, „prawdziwe” państwa pojawiły się dopiero we we współczesnej cywilizacji europejskiej; za przełomowy okres podaje początek XIV wieku.

* Wysokie miejsce wśród badaczy historii filozofii zajmuje Feliks Karol Koneczny (1862-1949) – polski historyk i historiozof, bibliotekarz i publicysta, twórca oryginalnej koncepcji nauki porównawczej o cywilizacjach... Koneczny zajmował się, w szczególności, historią cywilizacji na ziemiach polskich i wpływem innych cywilizacji na jej proces...

Angielskojęzyczne tłumaczenia jego prac są ważnymi pozycjami w międzynarodowych badaniach historii cywilizacji...Historiozofia Konecznego uzyskała swój ostateczny kształt w książce "O wielości cywilizacyj" (1935) która została wydana w 1962 pod tytułem „On the Plurality of Civilisation”s, do której przedmowę napisał głośny autor Arnold Joseph Toynbee.... 

* Arnold Joseph Toynbee, jeden z najważniejszych myślicieli XX wieku (1889-1975),  był histozofem, historykiem ekonomii, dziennikarzem i dyplomatą... W swoim “A Study of History” przedstawił z złożoną (complex) teorię cyklicznych zmian rozwoju i upadku cywilizacji...Jego prace były i są szeroko cytowane i dyskutowane, co stało się przyczynkiem do wielu krytyk.

* Na początku lat 90-tych XX wieku duże zainteresowanie wywołała praca „Zderzenie cywilizacji”  („Clash of Civilizations) – politologa i konsultanta amerykańskiego Departamentu Stanu, Samuela Huntingtona. Przedstawiała ona geopolityczną teorię konfliktów pomiędzy poszczególnymi cywilizacjami. Według Huntingtona, w powojennym świecie konflikty istniały na tle sporów ideologicznych, ale zamieniły się w spory religijno-kulturowe.

Według powszechnych opinii, praca Huntingtona była przeciwstawieniem się głośnej tezie Francisa Fykuyamy o „końcu historii”, który miałby jakoby nastąpić po upadku komunizmu...

* Alvin Toffler, jest autorem głośnej książki "Creating a new civilization. The Politics of the Third Wave" (1995). twórcą tezy o nakładających się na siebie falach cywilizacyjnych w których panuje nieprzewidywalność procesów historycznych...Wszelkie przewidywania tracą sens, gdy występują nakładanie  się różnych fal= i żadna nad innymi nie góruje. W obliczu takich zmian tracą na wartości zastane podziały polityczne na prawicę, lewicę, konserwatyzm, reakcję czy awangardę.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cywilizacja jako definicja opiera się na zmianach w występowaniu środków, wymyślonych i wykreowanych przez człowieka wraz z biegiem historii. Mają one na celu przede zapobieganie negatywnym skutkom zjawisk naturalnych na życie ludzkości. .. Tak więc, pojęcie cywilizacji wiąże się z zastosowaniem procesów usprawniających życie jednostki w ujęciu technicznym i naukowym, nie związanym z rozwojem niematerialnych zdobyczy myśli ludzkiej. 

Obok pojęcia „cywilizacja” wyodrębniało się pojęcie „kultury” jako zespołu cech społeczeństw na które się składa zbiór idei, obyczajów oraz elementów materialnych i duchowych, które odróżniają je od innych kultur. ... Cywilizacja to pewien historyczny okres, a według socjologów - to poziom kulturowy, jaki osiągnęła dana grupa społeczna w danym czasie...  

Podsumowując - kultura, w rozumieniu wielu badaczy miałaby dotyczyć niematerialnych tworów ludzkich, natomiast cywilizacja – osiągnięć człowieka przede wszystkim powiązanych z nauką i techniką.

Z socjologicznego punktu widzenia, wyodrębnienie podziału na występowanie cywilizacji, rozumianej w sposób odmienny od pojęcia kultury jest możliwe. Badania nad różnicami tego podziału prowadziło wielu znamienitych znawców tematyki, co pozwoliło na różnorodne zdefiniowane pojęć...

Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli i oznaczał przekształcenie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka... Dopiero Cyceron (106-43 p.n.e. ) użył słowa cultura, na określenie filozofii...

Słowo „kultura”, które pojawiło się prawdopodobnie na początku XVI wieku, oznaczało wszystek zamierzony wysiłek w kierunku rozwinięcia jakości jakiegoś przedmiotu. Mówiło się o „kulturze uprawy roli” albo o „kulturze rzemiosł”,. W XVII wieku Voltaire użył słowa „culture” jako wyniku kształcenia i doskonalenia umysłu. 

Poniżej, kilka zapisów ściągniętych z literatury dotyczącej kultury i kultur.

„Kultura jest związana z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Kultura powstaje i rozwija się w jakiejś społeczności i dzięki stycznością społecznym. W ramach zbiorowości kultura jest przekazywana w czasie i przestrzeni. "

” W każdej strukturze zawarte są różnice kulturowe, związane ze zróżnicowanie pełnionych ról społecznych. Ponadto w każdej społeczności istnieją zróżnicowania wynikające z odmienności indywidualnych temperamentów, osobowości, życiowych doświadczeń.”

„Kultura jest zjawiskiem powtarzalnym. Do kultury mogą należeć tylko te zjawiska, które charakteryzują się powtarzalnością. Aby jakaś „zdobycz” ludzka mogła stać się elementem kultury, musi być zachowana, utrwalona i przekazana następnym pokoleniom.”

„Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych. Kultura jest przekazywana na drodze wychowywania i uczenia się. Wszystkie czynności kulturowe są wyuczone, a więc wyłączona zostaje z kultura klasa zachowań instynktowych.”

„Kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się rozciągłością w czasie ma swoją historię; rozwija się, przeżywa rozkwit lub upadek zależnie od warunków ekonomicznych i społecznych.”

„Kultura jest dorobkiem wielu pokoleń, żadne pokolenie nie tworzy kultury od nowa.”

„Kultura ma wymiar przestrzenny. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się wraz z jego przemieszczaniem się.”

„Kultura jest systemem a nie procesem. Każda kultura ma własną, wewnętrzną logikę. Jest całością, której części składowe są powiązane ze sobą. Między

Na koniec –

„Kultura jest mechanizmem adaptacyjnym człowieka. Spełnia rolę pośrednika między człowiekiem, a środowiskiem w którym on żyje.”

W jakiej jesteśmy cywilizacji?

Warto to pytanie włożyć w kontekst najnowszej historii cywilizacji i kultury w Polsce..

Czy jesteśmy narodem cywilizowanym i jednocześnie kulturalnym?... Jakie miejsce zajmujemy w kulturze europejskiej?.. Jakie znaczenie ma polska kultura na świecie?... Jakie ma to znaczenie dla przyszłych pokoleń Polaków?... Jakie ma znaczenie dla przyszłości Polski w Europie i zglobalizowanym świecie?...

To są pytania do cząstkowych odpowiedzi w Part II (Rozwinięcie).