0. Asumptem do napisania tego tekstu był dzisiejszy artykuł red. Patryka Słowika pt. „Aż 2 mln Polaków w skrajnym ubóstwie. Porażający raport”, opublikowany na portalu Wirtualna Polska. Autor omawia najnowszy raport EAPN Polska nt. zasięgu i dynamiki ubóstwa , ta z kolei organizacja powołuje się na dane statystyczne GUS i innych podmiotów, w tym międzynarodowych.
Dzisiejszy artykuł wzbudził duże zainteresowanie, oraz – sądząc po komentarzach – wiele niezdrowych, całkiem niepotrzebnych emocji. Dlaczego niepotrzebnych? – o tym poniżej.
1. Wyjdźmy od podstawowego badania GUS, na które powołuje się EAPN. Owszem, nastąpił skok zasięgu skrajnego ubóstwa z 4,2% do 5,2% gospodarstw domowych. Jednak pamiętajmy o tym, że owe 5,2% to lepszy wynik niż np. w 2018 r. i ogólnie czwarty najlepszy wynik w ciągu ostatnich 13 lat (5 najlepszych wyników odnotowano w ciągu 5 ostatnich lat).
Co więcej, jeśli spojrzymy na inne wskaźniki raportowane przez GUS, to zauważymy że ubóstwo relatywne spadło do 11,8% (najniższe badanym okresie) a ubóstwo ustawowe wynosi 9,1% (drugi najlepszy wynik w ciągu ostatnich 8 lat).
Nie ma więc powodu do histerii.
2. Spójrzmy na inne dane GUS nt. warunków życia ludności, czyli na przeciętny dochód rozporządzalny w gospodarstwach domowych. Wskaźnik ten wyniósł w 2020 r. 1919 PLN wobec 1819 PLN rok wcześniej. Co ważniejsze, udział kosztów w dochodzie rozporządzalnym wyniósł 63% - to najlepszy (najniższy) wynik w badanym okresie.
Nie ma więc powodu do histerii.
3. Jeśli spojrzymy na REALNĄ dynamikę dochodu rozporządzalnego – tj. po uwzględnieniu inflacji – w 2020 była ona dodatnia.
Nie ma więc powodu do histerii.
4. W tym momencie porzućmy dane GUS i zajmijmy się EU-SILC czyli publikowanym przez Eurostat badaniem warunków życia ludności w UE. Metodologia ta jest o tyle ważna, że na nią powołuje się ustawa o 500+, wskazując w zakresie walki z biedą 2 konkretne cele do roku 2026 : spadek zagrożenia ubóstwem wśród dzieci do 10,5% oraz wśród ogółu społeczeństwa do 13,4%.
Jeśli przeanalizujemy dane, dojdziemy do wniosku, że cele ustawowe nie zostały (jeszcze?) osiągnięte, natomiast po 2016 nastąpiła radykalna poprawa. Zagrożenie ubóstwem dla ogółu społeczeństwa wyniosło w 2020 14,8% (najlepszy - wraz z rokiem 2018 – wynik w ciągu ostatnich 16 lat), dla dzieci – 13,5% (niewielki wzrost wobec 2019 – ale to trzeci najlepszy wynik w historii badań).
Ogólnie rzecz biorąc, w ciągu ostatnich 4 lat mieliśmy wyraźnie lepsze wyniki niż wcześniej – nie ma więc powodu do histerii.
5. Jak wg EU-SILC Polska wypada na tle innych krajów? Jeśli chodzi o ogół społeczeństwa, spadek zagrożenie ubóstwem po 2015 wyniósł 2,8%. To drugi – po, co ciekawe, Grecji - najlepszy wynik w UE (zestawienie dla 24 krajów gdyż nie opublikowano jeszcze wyników EU-SILC 2020 dla Włoch, Irlandii i Łotwy). Co jeszcze ciekawsze, w ogonie tego zestawienia mamy takie kraje, jak Niemcy czy Holandia, gdzie zagrożenie ubóstwem wzrosło.
Nie ma więc powodu do histerii.
6. Gdy spojrzymy na spadek zagrożenia ubóstwem wśród dzieci, Polska po 2015 zajęła 2.-3. miejsce (wspólnie z Litwą) w UE z wynikiem 8,9%. Wyprzedziły nas tylko Węgry.
Nie ma więc powodu do histerii.
7. Na koniec ostatnia kategoria z badania EU-SILC, czyli seniorzy powyżej 64. Roku życia. No i tutaj mamy wyraźny powód do niepokoju – po 2015 odsetek zagrożenia ubóstwem wzrósł i nas o 6,1%, to jeden z gorszych wyników w Europie (19. miejsce w gronie 24 krajów, słabym pocieszeniem jest spadek wskaźnika w tylko 3 krajach).
To jest poważna kwestia której rząd nie może ignorować – i właśnie chyba w tym kontekście należy odczytywać proponowane zmiany „Polskiego Ładu”, mające na celu wyraźne wsparcie finansowe emerytów i rencistów.
8. Czy bieda w 2020 spadła czy wzrosła? To zależy jak spojrzeć na dane. Wg GUS skrajne ustawowe ubóstwo wzrosło, spadło relatywne. Ale wg tego samego GUS spadł udział kosztów w dochodzie rozporządzalnym, a sam dochód zanotował dodatnią realną dynamikę. Co więcej, wg EU-SILC ubóstwo dla ogółu społeczeństwa w 2020 roku spadło.
Ponieważ metody GUS i Eurostat, oparte na wyznaczeniu progu ubóstwa w oparciu o jakąś dynamiczną kategorię, w określonych przypadkach potrafią być zawodne (może wystąpić pewien zniekształcający dane efekt statystyczny, ale o tym innym razem), osobiście preferuję metodę bazującą na dochodzie rozporządzalnym.
REASUMUJĄC
W artykule red. Słowika na pewno mi zabrakło porównań historycznych (poza jedną małą wzmianką o pozytywnej zmianie wobec 2015 wśród dzieci, po wprowadzeniu 500+; a szkoda bo w omawianym raporcie EAPN jest kilka ciekawych wykresów w dłuższym wykresie czasowym, które można było zacytować), porównań międzynarodowych i spojrzenia na kwestię ubóstwa z trochę innej perspektywy (dochód rozporządzalny !!). Wobec tego dane wg mnie zostały nieco wyrwane z kontekstu i mogły sprawiać przygnębiające wrażenie, podkreślone krzykliwym tytułem o „porażającym raporcie”
Z drugiej strony niewątpliwie należy red. Słowika pochwalić za podjęcie ważnej, a zarazem skomplikowanej tematyki. Sam raport EAPN też jest ciekawy, dlatego linkuję go poniżej w sekcji źródła.
DEFINICJE
Dochód rozporządzalny https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/63,pojecie.html
Różne kategorie badanego ubóstwa https://www.eapn.org.pl/o-ubostwie/jak-mierzy-sie-ubostwo-w-polsce/
Dochód ekwiwalizowany (dla EU-SILC) https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Equivalised_disposable_income
ŹRÓDŁA
https://wiadomosci.wp.pl/az-2-mln-polakow-w-skrajnym-ubostwie-porazajacy-raport-tylko-w-wp-6694782360861536a
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/zasieg-ubostwa-ekonomicznego-w-polsce-w-2020-roku,14,8.html
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/sytuacja-gospodarstw-domowych-w-2020-r-w-swietle-badania-budzetow-gospodarstw-domowych,3,20.html
https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ILC_LI02__custom_1429420/default/table?lang=en
https://www.eapn.org.pl/aktualnosci/poverty-watch-2021-po-pierwszym-roku-pandemii-skrajnie-ubogich-wiecej-o-ok-378-tys-w-tym-98-tys-dzieci-i-49-tys-seniorow/
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
