Labirynt, jako łącznik gotyku ze świtem cywilizacji

Odetchnąć chciałbym historycznym powietrzem wolnym od bitewnego wrzasku i jęków umierających za postęp cywilizacyjny.

Realizując obietnicę przerzucenia przeredagowanych tekstów z bloga „RobertzJamajki”, jako pierwszy edytuję tekst z gotyckiej serii o katedrze w Chartres.

Historia świata to nie tylko bezsensowne zabijanie.

                          Labirynt w katedrze w Chartres

Labirynt, jako łącznik gotyku ze świtem cywilizacji

Tradycyjnie nazywany " Wiekiem katedry" był okres od 1130 by 1280.

Ale w 1130 rozpoczęła go nie katedra, lecz klasztor Saint-Denis we Francji. I to właśnie w Saint-Denis, na wniosek architekta Sugera, doradcy króla Ludwika VII, urodził się nowy styl, który otrzymał później trochę złośliwy przydomek "gotycki ". Brzmi to cokolwiek współcześnie: wniosek, uchwała, ale tak było. Suger wniósł do historii architektury nowe pojmowanie konstrukcji budynku, ze szczególnym uwzględnieniem konstrukcji świątyni. Zamiast dokładnie określonej i zamkniętej przestrzeni, budynek w jego koncepcji musiał przyjąć jak najwiecej światła zewnętrznego. Było to przełożenie idei, wizji idealnego związku między człowiekiem i Bogiem, który jest owym Światłem padającym na świeckich. I to jest podstawowa teza gotyku. Ta nowa technika budowlana uznana została przez współczesnych jako "artyzm z Francji". Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym jej propagowaniu było trafienie na dynastię Kapetyngów, która poparła nowy styl.
Gotyk, to w przypadku architektury system konstrukcji bryły budynku w oparciu o tzw. żebrowe sklepienia, które pojawiły się we wszystkich kościołach i katedrach na całym chrześcijańskim Zachodzie (potem i na naszych terenach) oraz w przypadku benedyktynów i cystersów w budowanych przez nich opactwach.

Jednak ja chciałbym zacząć omawianie tego strzelistego stylu dosyć przewrotnie, od płaskiej struktury architektury gotyckiej. Struktury, która istniała już od czasów prehistorycznych – od labiryntu.

Labirynt jest starożytnym symbolem, który odnosi się do całości bytu. Gdzieś tam w prehistorii połączono w nim obrazy z kręgu życia i spirali losów w meandry przyszłych zdarzeń, ze wskazaniem, że właściwa ścieżka jest tylko jedna i stanowi ona drogę do naszego centrum jaźni i prowadzi z powrotem w świat. Takie pojmowanie tej łamigłówki architektonicznej powstało już prawdopodobnie pod koniec neolitu.

Symbolika i mistyka labiryntu została zaadaptowana i wkomponowana przez budowniczych katedr gotyckich w całość przesłania dla wiernych i przez nich do Boga.
Do zainicjowania i rozkwitu gotyckiego wzoru labiryntu doszło podczas XII i XIII wieku przy okazji budowy katedry w Chartres. Wielkie labirynty z okresu wczesnego Gotyku posiadają na swych posadzkach katedry w Chartres i Amiens we Francji. W naszych czasach najbardziej znanym przykładem labiryntu z tamtego okresu jest ten wbudowany w bruk katedry w Chartres.
Średniowiecze to był to czas intensywnych pielgrzymek. Ponieważ większość ludzi nie mogła przejść pielgrzymki do Jerozolimy, uznawanej przez chrześcijan za centrum świata, a symbolizującej Królestwo Niebieskie, planowano i realizowano pielgrzymki do katedr ważnych prawie, jak Jerozolima, tj. Canterbury, Santiago de Compostella i Chartres.
Gdy Pielgrzymi kończyli na klęczkach swą drogę do centrum Labiryntu, to byli myślami przy Grobie Pańskim, a gdy powoli unosili oczy ku domniemanemu Niebu Jerozolimy, to widzieli projekcje witraży, która podnosiła ich morale, a centrum Labiryntu, emanująca ciepła energia przywracała nie tylko Ducha wątpiącym, ale i siły chorym.
Następnie powoli wstawali z klęczek, pozwalając odtworzyć krokom drogę do domu, aby odzyskać kontakt ze światem zewnętrznym.

Labirynty są od dawna stosowane, jako narzędzia medytacji.

Dla współczesnych labirynt zawiera dane niewerbalne, rzucające cień na numerologie geometryczne i stawia pytania, które tworzą wielowymiarowy hologram odpowiedzi. Te niewidzialne wzory określane były w gotyku, jako święta geometria.

Powróćmy do mroku dziejów, w stare, pogańskie czasy..

Labirynt przez greckich Pelagian dostał te nazwę od słowa labrys, które w archaicznej kultowej grece oznaczało "topór podwójny do inicjacji". Podobno istniał w zespole pałacowym w Knossos na Krecie, jednak nie potwierdzono jego istnienia znaleziskami, choć istnieje we freskach pałacowych, jako podłoże do rytualnego tańca.
Mitologia grecka wykorzystuje to pojęcie, jednak bez konkretnych potwierdzeń. Runy linearne B w Knossos podają wiadomość o "prezencie dla wszystkich słodkich bogów od słodkiej pani Labiryntu - wszyscy bogowie razem otrzymują te ambrozję Labiryntu, bo jest boskością"

Według mitologii greckiej, król Krety Minos zlecił rzemieślnikowi Dedalowi budowę Labiryntu w celu ukrycia Minotaura, pół byka, pół-człowieka, bastarda żony Minosa Pasiphae i byka. Dedal i jego syn Ikar zostali uwiezieni w Labiryncie. Konstruowali jednak skrzydła z piór i wosku i uciekli niby ptaki powyżej ściany Labiryntu. Młody Ikar z ciekawości podleciał zbyt blisko Słońca. Jego woskowe skrzydła stopiły się, wpadł w morskie odmęty i utonął.

Inny Mit związany z Labiryntem to przepiękna opowieść o Tezeuszu i Ariadnie. Tezeusz był synem Egeasza, króla Aten. W tym czasie Ateny musiały płacić haracz z siedmiu chłopców i siedem dziewcząt Krecie, do pożarcia przez Minotaura, co dziewięć lat. Tezeusz, za zgodą ojca, postanowił położyć kres temu krwawemu trybutowi i dołączył do grupy chłopców, która jak co dziewięć lat udawała się razem z siedmioma dziewczętami na Kretę. Gdy przybyła galera z Aten przez przypadek w porcie znalazła się Ariadna, jedna z córek Minosa i zakochała się od pierwszego wejrzenia w Tezeuszu, z wzajemnością. Podobno zdążyli wymienić pierwsze pocałunki i poszeptać, jak to zakochani i Ariadna dała Tezeuszowi cenne rady, jak pokonać potwornego przyrodniego brata oraz wręczyła mu kłębek nici, by mógł znaleźć wyjcie z Labiryntu, po zabiciu Minotaura. Co było dalej, to już inna bajka.
Piękna historia.
Znowu dotknę Homera. Wzór Labiryntu Krety, który był starodawnym tańcem Życia, został stworzony według poety dla Ariadny przez Minosa i został wykorzystany przez Homera w Iliadzie, gdzie Hefajstos wpisał jego wzór na tarczy Achillesa, a w nim Taniec Ziemi w Labiryncie z Knossos. Na Tarczy Achilla, gdzie chłopcy i dziewczęta tańczyli na jej powierzchni trzymając się za nadgarstki - krążyli, jak Grek Zorba przekrzywiając twarze, to w lewo to w prawo..

Solidniejszy dziejopis - Pliniusz Starszy w Historii Naturalnej wymienia cztery starożytne labirynty: Labirynt Krety, Egipski Labirynt, Lemnijski Labirynt, Etruski Labirynt.
Pliniusz o egipskim labiryncie napisał bardziej ogólnie: " ...pojecie - labirynt może być stosowane do każdego labiryntu niezwykle skomplikowanego jako struktura budowli...".
Przed nim jednak Herodot z Halikarnasu w "Dziejach", w księdze II, opisywał jako labirynt kompleks budynków w Egipcie, w pobliżu miejsca zwanego Miasto Krokodyli, z podkreśleniem, że labirynt ów prześcignął piramidy w zadziwiającej ambicji:
To ma dwanaście Stadiów - sześć w jednym rzędzie ku północy, sześć na południe - do bram jeden zakres dokładnie fronton bramy innych. Wewnątrz budynku ma dwie kondygnacje i zawiera trzy tysiące pokoi, z których połowa znajduje się pod ziemią, a druga połowa jest bezpośrednio nad nimi. I została podjęta przez pokoje w górną kondygnację, cóż powiedzieć o nich nie jest z mojej obserwacji, ale pod ziemią te mogę mówić tylko z raportu, ponieważ Egipcjanie nie pozwolił mi zobaczyć ich, ponieważ zawierają Groby Królów, którzy zbudowali Labirynt, a także groby świętych krokodyli. Górne pokoje, wręcz przeciwnie, naprawdę je zobaczyłem, i trudno uwierzyć, że są dziełem ludzi, kłopotliwe i skomplikowane przejścia z pokoju do pokoju i od dworu do dworu były niekończące się zastanawiało mnie, jak przekazywane jest cokolwiek z dziedzińca do pokoju, z pokoju do galerii, z galerii do więcej pokoi, a stamtąd do jeszcze bardziej oddalonych dziedzińców. Dach każdej komory, dziedziniec, a galeria jest, podobnie jak ściany z kamienia. Ściany pokryte są rzeźbionymi figury, a każdy sąd jest znakomicie zbudowany z białego marmuru i otoczony kolumnadą.
Lemnijski labirynt u Pliniusza istnieje w opisie w formie listu legendarnego architekta Smilisa, uważanego za współczesnego Dedalowi w połowie VI wieku p.n.e. Wynika z tego, że ów razem z rzeźbiarzami Rhoikosem i Theodorosem stworzył Labirynt Lemnijski, który jest uważany za najbardziej niezrozumiały twór greckiej rzeźby w Sammias.
Etruski labirynt - według Pliniusza, to grób znacznego Etruska w formie podziemnego labiryntu. Opis Pliniusza labiryntowatej części grobu jest tak problematyczny, że nie wydaje się jasne, o co chodzi w tej strukturze.

Powróćmy do czasów gotyckich.

Labirynt w Chartres uchodził za miejsce rzeczywistego kontaktu pielgrzymów z Bogiem, za święte doświadczenie i mistyczne przeżycie.
Wierzono i to aż do obłędu religijnego:"... jeśli po przejściu Labiryntu z pełnym poświęceniem Pielgrzyma, chcesz być przekształcony duchowo, to otrzymasz to w cudowny sposób za sprawą Labiryntu, który przenosi Cie na moment w Twoją Jerozolimę, stare twoje Ciało będzie się opierać na kamieniach Drogi, a oczyszczone stanie się nowe, gotowe do walki o nowe kierunki w podróży życia..."
Labirynt w katedrze był określonym według tego samego wzoru podstawowego dwunastoma pierścieniami, które otaczają drogę meandrami, a ta powoli prowadzi do rozety centrum. Ścieżka z 28 pętli, siedem po lewej stronie w kierunku centrum, potem siedem na prawej stronie w kierunku centrum, następnie przez siedem po lewej stronie w kierunku na zewnątrz, a wreszcie siedem na prawej stronie w kierunku na zewnątrz kończące się w krótkiej cieśninie ścieżki do rozety.
Podobnie jak wszystkie późniejsze i ten labirynt czerpie wiele z filozofii starożytnych Celtów, Bliskiego Wschodu oraz klasycznych greckich i rzymskich korzeni. Gotyccy kamieniarze wystukali młotkami przesłanie, aby włączyć ich zrozumienie architektury sakralnej do projektowania i lokalizacji labiryntów, które najczęściej są umieszczone przy wejściu na zachodnim końcu nawy, przy chrzcielnicy, u stóp kościoła. To miejsce symbolizuje pierwsze kroki na drodze duchowej.

StanKubik&RobertzJamajki