Ostatnio wiele mówi się na temat prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, które są gorzej zarządzane, aniżeli firma prywatna.
Sądzę, że jest to bardzo popul;istyczny pogląd, który nie ma żadnego pokrycia ani też odniesienia do wspólnego mianownika. Uważam, że należy najpierw zdefiniować oba te pojęcia.
Przedsiębiorstwo Państwowe – jest to przecież własność Skarbu Państwa, czyli własność ogółu społeczeństwa. Jest to własność narodu, której zarząd sprawuje Skarb Państwa poprzez właściwego ministra. Oczywiście, w tym przypadku bezpośredni zarząd sprawuje dyrektor powołany przez ministra, przedsiębiorstwo prowadzi działalność okrśloną narodowym planem gospodarczym w wymiarze wskazanym odpowiednimi wytycznymi ministra. Pracownicy przedsiębiorstwa państwowego nie ponoszą ryzyka handlowego, ale też koszty produkcji finansuje Skarb Państwa. Skarb Państwa jest też dyktatorem ceny produktu i dysponentem dochodu wytworzonego przez przedsiębiorstwo państwowe.
Spółka Kapitałowa – jest to własność nie podlegająca Skarbowi Państwa, dlatego też żaden z ministrów nie ustanawia zarządu spółki kapitałowej. Jest to firma prywatna – i tutaj mamy dwa rodzaje odpowiedzialności właściciela za zobowiązania firmy. Albo właścicielem jest grupa wspólników (prawo Kodeks Handlowy dopuszcza istnienie spółki jednoosobowej, szczególnym przypadkiem jest jednoosobowa spółka Gminy lub jednoosobowa spółka Skarbu Państwa) albo jeden wspólnik. Kodeks Handlowy szczegółowo wskazuje, kto może utworzyć jednoosobową spółkę.
Zgodnie z przepisami Kodeksu Handlowego, zadaniem Spółki Kapitałowej jest uzyskanie zysku, spółka nie może prowadzić działalności deficytowej. W przypadku, kiedy straty firmy przekraczają wielkości określone przepisami Kodeksu Handlowego, zarząd takiej firmy musi zgłosić spółkę do upadłości. Istnieje możliwość procedury naprawcej firmy, ale przepisy prawa są tutaj rygorystycznie przestrzegane.
Czym zatem różnią się przedsiębiorstwo państwowe od spółki kapitałowej ?
Przedsiębiorstwo państwowe realizuje interes państwa, to państwo decydyje o wolumenie produkcji lub świadczonych usług, to państwo reguluje ceny zbytu na produkty lub usługi przedsiębiorstwa państwowego. Poza tym państwo może realizować cele społeczne ważne ze względu na interes państwa – na przykład wprowadzić wynagrodzenie pracowników inne, aniżei wynikałoby to z wydajności zatrudnionych pracowników. W przeszłości tę zasadę stosowano dla zakładów pracy chronionej, gdzie zatrudniano pracowników z szeregiem chorób lub ułomności, gdzie wiodącą rolą było przywrócenie osób w ramach rehabilitacji przez pracę. Ba, niektóre działalności wręcz ustawowo były niedostępne dla osób nie posiadających świadectwa o inwalidztwie. Jako przykład mogę podać, że szczotkarstwo było zastrzeżone dla osób niewidomych a skup surowców wtórnych (skup opakowań szklanych czy też makulatury) także był zastrzeżony dla spółdzielczości inwalidzkiej.
Jak zatem widać, państwo brało w opiekę osoby o ograniczonej możliwości zarobkowania i w takim przypadku koszt produkcji był przez państwo wręcz dotowany – z uwagi na opiekuńczą funkcję państwa.
Tu warto zwrócić uwagę na fakt, że po zakończeniu działań wojennych wiele osób nie posiadało pełnej zdolności do pracy z uwagi na odniesione obrażenia (głównie dotyczyło to inwalidów wojskowych). Dlatego funkcja opiekuńcza państwa była jak najbardziej usprawiedliwiona, wszak ci inwalidzi utracili zdrowie w działaniu na rzecz odzyskania wolności spod panowania niemieckiego okupanta.
Oczywiście, uszczerbek na zdrowiu w wyniku udziału w wojnie nie był jedynym przypadkiem ograniczenia zdolności do pracy, często były to skutki różnych chorób, które pozostawiały poważne powikłania niemożliwe wcześniej do wykrycia bądź uleczenia.
Jeżeli chodzi o spółki kapitałowe, to z zasady mają one prowadzić działalność dochodową. Tu nie można mówić o dotowaniu produkcji przez państwo. Tu nie może być upustów od ceny poniżej kosztów produkcji, spółka kapitałowa nie może na przykład finansować badań naukowych czy doświadczalnych, ponieważ nie stanowią one uzasadnionego kosztu produkcji a mogą stanowić znaczący koszt firmy. Ten koszt może być przez firmę ponoszony z dochodu własnego firmy jako inwestycja, ale nie może stanowić kosztu produkcji.
Inny jest również zakres odpowiedzialności za zobowiązania spółki kapitałowej. Mamy dwa różne przypadki takiej odpowiedzialności. Jednym jest odpowiedzialność właściciela spółki do wysokości wniesionego kapitału – wtedy mamy do czynienia ze spółką kapitałową z ograniczoną odpowiedzialnością. Wspólnicy (lub jeden wspólnik) wnoszą udział w wysokości nie mniejszej, aniżeli wynosi kwota określona przepisami Kodeksu Handlowego. Innym przypadkiem jest spółka kapitałowa akcyjna – kiedy firma wypuszcza na rynek specjalne skrypty uprawniające do udziału w zysku. W zasadzie każdy taki skrypt zwany „akcją” posiada jednakową wartość a odpowiedzialność za zobowiązania Spółki zależą od liczby posiadanych akcji.
Akcjonariusze mają obowiązek powołać zarząd spółki akcyjnej, który działa w imieniu wszystkich akcjonariuszy. W przypadku podejmowania decyzji w sprawach spółki każdy akcjonarium ma prawo głosu, ale nie personalnie, lecz od liczby wykupionych akcji. Im więcej akcji ma ich właściciel, tym ważniejszy jest jego głos a w przypadku posiadania przez akcjonariusza więcej, niż 50% akcji taki akcjonariusz może jednoosobowo przegłosować uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
Podobnie wygląda udział w podziale zysku – jest on iloczynem posiadanych akcji i wartości dywidendy (kwoty zysku przeznaczonego do podziału, a przypadającego na jedną akcję).
Podsumowanie
Przedsiębiorstwo państwowe realizuje zadania wskazane przez interes państwa, to państwo określa wysokość wynagrodzenia i liczbę pracowników, to państwo określa cenę produktu lub usługi, to państwo określa wysokość ulg/prowizji dla odbiorców.
Spółka kapitałowa jest własnością prywatną udziałowców (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) lub akcjonariuszy )spółka akcyjna).Jedynym celem spółki kapitałowej jest uzyskanie zysku, spółka nie ma prawa dotowania kosztów działalności gospodarczej.
Firma prywatna – dla porządku należy ten artykuł uzupełnić o potoczne rozumienie firmy prywatnej, kiedy właściciel jako osoba fizyczna prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek. Jest to z reguły firma rodzinna – gdzie organem założycielskim jest osoba fizyczna. Księgowość takiej firmy zwolniona jest z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych (spółki kapitałowe) na rzecz uproszczonej księgowości dla celów podatkowych (zasady ogólne lub ryczałt). W firmie takiej właściciel odpowiada swoim majątkiem za zobowiązania firmy w pełnej wysokości a firma posiada pewne ograniczenia, np. w maksymalnej liczbie zatrudnionych pracowników, ograniczeń w dostępie do działalności koncesjonowanej, niektórych ustawowych ograniczeń w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.
Rodzinne gospodarstwo rolne – ograniczenie produkcji rolniczej do pracy z pomocą członków rodziny z ograniczeniem zatrudniania pracowników najemnych z wyjątkiem wykonania prac sezonowych (głównie zbiory owoców, niektóre uciążliwe prace pielęgnacyjne wykonywane zazwyczaj ręcznie). W tym przypadku mają odniesienie zasady jak dla działalności gospodarczej – ale ograniczonej do produkcji rolniczej bez przetwórstwa rolno-spożywczego lub hodowli zwierząt, także gospodarstwa specjalistyczne enumeratywnie wskazane w ustawach.
