Przebieg Indonezyjskiej Operacji Wojskowej w Puncak: Motywy i Los Papuaskich Uchodźców

Na przełomie kwietnia i maja 2021 roku wybuchł kryzys w regencji Puncak. Aktywność indonezyjskiej armii w tym regionie wzrosła po śmierci dwóch nauczycieli, ale dopiero śmiertelna zasadzka w jaką wpadł w wiosce Dambet 25 kwietnia szef regionalnej państwowej agencji wywiadowczej w Papui (Kabinda), Gusti Putu Danny Karya Nugraha, wywołała prawdziwy gniew indonezyjskich władz. 26 kwietnia, prezydent Indonezji Joko Widodo zapowiedział interwencję militarną i ściganie partyzantów z Armii Narodowego Wyzwolenia Papui Zachodniej (TPN-PB), a 29 kwietnia minister ds. koordynacji polityki prawa i bezpieczeństwa, Mahfud, ogłosił, że papuascy partyzanci będą teraz traktowani przez indonezyjskie państwo jako „terroryści”.

Za tymi słowami poszła relokacja przynajmniej kilkuset indonezyjskich żołnierzy w rejon prowincji Puncak. W pierwszych dniach po obwieszczeniu indonezyjskich notabli mieszkańcy wiosek Tegelobak, Misimaga, Efesus i Upaga, uciekli z domów po tym jak zostali ostrzelani przez indonezyjskich żołnierzy. Nagranie wykonane z wnętrza helikoptera zostało opatrzone napisem „eksterminujemy OPM (Ruch Wolnej Papui)”. Wykonano je zaledwie kilka dni po tym jak indonezyjski przedstawiciel wezwał rząd w Dżakarcie do nie rozmawiania o prawach człowieka dopóki nie zniszczy on papuaskich rebeliantów. Apel ten wygłoszony przez Bambanga Soesatyo przewodniczącego Ludowego Zgromadzenia Konsultacyjnego Indonezji (MPR-RI) odbił się szerokim echem. „To jest suszenie wody w stawie w celu złowienia ryb” – twierdził indonezyjski marszałek.

Rzecznik Armii Wyzwolenia Papui Zachodniej, Sebby Sambom apelował do Indonezyjskiej armii o wyznaczenie obszaru walk poza obrębem wiosek zamieszkanych przez ludność cywilną. Suriastawa, lokalny rzecznik indonezyjski armii ripostował, że walki mogą być toczone na dowolnym obszarze, gdy w grę wchodzi integralność terytorialna i suwerenność Zjednoczonej Republiki Indonezji (NKRI). Według niego uzbrojone bandy zbrojne (Kelompok Kriminal Bersenjata – KKB) zostaną prędzej czy później osądzone i pokonane. Arief Fajar Satria, rzecznik sił bezpieczeństwa wysłanych do Papui twierdził, że wspólna operacja policyjno-wojskowa składa się z 1128 pracowników, a ich strategią jest „czekanie, aż wyjdą z ukrycia” w górach.

Indonezyjskie wojsko nader często nie odróżnia jednak cywilów od działaczy niepodległościowych, a także cywilnych działaczy niepodległościowych od grup stawiających zbrojny opór indonezyjskiej obecności w Papui Zachodniej. Najgłośniejszym morderstwem cywilów z rąk indonezyjskich armii podczas tej operacji będzie te z 4 czerwca w trakcie, której zginie małżeństwo: Patianus Kogoya (45 l.) i Paitena Murib (43 l.), a także 55-letni Erialek Kogoya. Zostali oni zastrzeleni w regionie Ilaga. W tym samym wydarzeniu trzy inne osoby – w tym pięcioletnie dziecko – zostały ranne. Strona indonezyjska próbowała odciąć się od powiązań z tym wydarzeniem, ale lokalne kościoły potwierdziły jego rzeczywistość.

W wyniku operacji militarnej indonezyjskich sił bezpieczeństwa tysiące mieszkańców wiosek położonych w dystryktach Ilaga, Gome i Beoga migrowało do stolicy regencji – miasta Ilaga, lub szukało schronienia w regencjach Mimika lub Nabire. Kryzys humanitarny w regencji Puncak szybko znalazł swój oddźwięk w papuaskich środowiskach studenckich w Bogor na Jawie, bowiem jest tam spora grupa studentów z Puncak. Opiekun zrzeszenia młodzieży papuaskiej z Puncak, Pendiko Murib, żądał natychmiastowego wycofania wojska z regionu, ponieważ jego krewni i rodzina nie są w stanie przetrwać w bombardowanych wioskach. Wtórował mu inny opiekun zrzeszenia młodzieży z Puncak, Eison Wenda, podkreślając, iż wielu mieszkańców bombardowanych dystryktów ucieka do lasu, gdzie są narażeni na głód i choroby, a ponadto „nie należy zapominać, że jest tam wiele kobiet w ciąży, starców i dzieci, którzy każdego dnia są zmuszeni przemieszać się i uciekać”.

Z końcem czerwca 2021 roku lokalne służby doliczyły się 833 uchodźców pochodzących z Puncak w regencji Mimika. Yunias Kulla, szef pomocy humanitarnej w regionie poinformował, że uchodźcy pochodzą z różnych środowisk: pracują jako rolnicy, urzędnicy, nauczyciele i gospodynie domowe. Są wśród nich zarówno mężczyźni, matki i dzieci. Z rozmów przeprowadzonych z nimi wynikało, że obawiali się powrotu do swoich rodzinnych stron. Kulla zwrócił się do centralnego rządu w Dżakarcie o natychmiastowe wycofanie wszystkich oddziałów z regencji Puncak w celu rozładowania utrzymującego się napięcia. Prawnik Octavianus Tabuni stwierdził, że w rezultacie działalności sił bezpieczeństwa mieszkańcy w Puncak żyli w obozach dla uchodźców rozmieszczonych w 26 wsiach. Ci, którzy zbiegli ze swoich domostw rozstawiają prowizoryczne namioty na dziedzińcach wiejskich kościołów.

Jednocześnie w czerwcu, po dwóch miesiącach od rozgorzenia konfliktu i zarazem częściowego jego przygaśnięcia niektórzy uchodźcy zaczęli odwiedzać swoje domy. Na noc obawiali się jednak pozostać w wiosce i powracali do obozów dla uchodźców. „Na początku czerwca rząd regencji Puncak wysłał osiem samolotów pomocy żywnościowej z Timiki. Do 21 czerwca 2021 roku rozdaliśmy całą pomoc. Obecnie nie ma już pomocy dla uchodźców” – powiedział Peniel Wakerwa, szef pomocy społecznej w regencji Puncak. Braki żywnościowe zaczęły zmuszać mieszkańców do powrotu do swoich wiosek i poszukiwania żywności na polach i poletkach, których nie doglądali od dwóch miesięcy.

8 lipca 2021 roku, administracja regencji Puncak na placu „Trikora” w Iladze zorganizowała ceremonię palenia bezoaru, czyli wieprzowego kamienia żółciowego, co w lokalnej tradycji oznaczało zazwyczaj koniec wojny. Ceremonię zorganizowano na oczach setek mieszkańców miasta i uchodźców, aby zachęcić przesiedleńców z Puncak do powrotu do domu. W trakcie wydarzenia, regent Puncak, Willem Wandik ogłosił koniec wojny (czyli wim w miejscowym języku). „Wim się skończyła” – ogłosił regent. „Przez ostatnia dwa miesiące społeczność nie prowadziła żadnej działalności {z powodu wysiedlenia]. Tak więc płonący bezoar jest sposobem przywrócenia i wyprostowania percepcji obecnej sytuacji, ponieważ widzimy, że ludzie są straumatyzowani. Jesteśmy tutaj [uczestniczymy w ceremonii], aby eskortować tych ludzi z powrotem do ich domów” – oświadczył Wandik.

Zachęcając uchodźców do powrotu do własnych domów Wandik jednocześnie zupełnie szczerze przyznał, że nie jest w stanie zapewnić im bezpieczeństwa. Peniel Wakerwa uznał, że regent nakazał ludziom powrót do rodzinnych miejscowości ponieważ tak naprawdę skończyła się żywność. W jego opinii ludzi tych zachęcono do powrotu do domów bez zorganizowania mechanizmu repatriacji. Wakerwa krytykując ruch regenta podkreślał, że tylko dobrze zaplanowana koncepcja pomoże uchodźcom bezpiecznie dotrzeć do rodzinnych miejscowości, zwłaszcza, że w niektórych wioskach, jak i w lesie nadal operują indonezyjskie siły bezpieczeństwa i TPN-PB.

Operacja wojskowa w Puncak i towarzyszące jej zaognienie konfliktu w Papui Zachodniej po rządowej etykiecie „terrorystów” nadanej TPN-PB zostało skrytykowane przez środowiska kościelne, obrońców praw człowieka i działaczy humanitarnych. Katolicki ksiądz z Jayapury, John Djonga w wywiadzie udzielonym dla gazet Sydney Morning Herald i The Age powiedział, że indonezyjskie wojsko otrzymało „carte blanche” na zastrzelenia każdego po tym jak rząd określił mianem „terrorystów” „uzbrojonych separatystów”. Apel o przywrócenie pokoju i nawiązanie dialogu popłynął ze strony środowisk protestanckich. Myślenie w takiej kategorii nie mieści się jednak w optyce ministra Mahfuda, który przyznawszy, że wojna nie rozwiąże konfliktu w Papui, zaznaczył, że egzekwowanie prawa przeciwko papuaskim partyzantom jest elementem strategii przyśpieszonego dialogu z Papuasami. Instrukcje prezydenta Indonezji służące rozprawieniu się z nimi, zdaniem Mahfuda, są symptomem „podejścia opiekuńczego” i formą „płynnego dialogu” z Papuasami jako takimi, populacją większą niż grupy zbrojne.

Benny Wenda, Tymczasowy Prezydent Papui Zachodniej i przewodniczący Zjednoczonego Ruchu Wyzwolenia Papui Zachodniej (ULMWP) odnosząc się do sytuacji w Puncak napisał, że „morderstwo z zimną krwią” jest aktualnie kulturą policji i wojska w Indonezji. „Indonezja nazywa Ruch Wolnej Papui (OPM) terrorystami. OPM to wszyscy Zachodni Papuasi, którzy mają nadzieję na wolność i samostanowienie, są to wszystkie organizacje które walczą o sprawiedliwość i wyzwolenie Papui Zachodniej. Jestem OPM. ULMWP to OPM. Jeśli nazywasz OPM terrorystą, to nazywasz całą populację Papui Zachodniej terrorystami. Państwo indonezyjskie atakuje wszystkich Zachodnich Papuasów w celu wyeliminowania ich – dowody znajdują się w Ilaga, gdzie zastrzelono nieuzbrojonych cywilów” – oświadczył Benny Wenda, który uważa, że stygmatyzujące etykiety są częścią systematycznego planu Dżakarty, aby „uzasadnić swoją obecność w Papui Zachodniej jak i rozmieszczenie 21000 żołnierzy na papuaskiej ziemi”.

Markus Haluk, dyrektor wykonawczy ULMWP, podczas czerwcowego seminarium książkowego w Jayapurze wymienił dziewięć różnych powodów dla których indonezyjskie władze nazywają uzbrojonych rebeliantów terrorystami. Haluk przekonuje, że strategia podgrzewania konfliktu jest formą odpowiedzi na szeroki opór społeczny, cywilny i zbrojny z jakimi spotykają się Indonezyjczycy w Papui Zachodniej. Problemem dla administracji Indonezji są dyplomatyczne wysiłki ULMWP na forum międzynarodowym, których echo dociera do Dżakarty z krajów Pacyfiku. Problemem jest również zbiorowe odrzucenie przez społeczeństwo papuaskie nowej wersji Specjalnej Autonomii (Otsus Jilid II), wyrażające się w zawiązaniu Petycji Ludu Papui (PRP), podpisanej przez kilkaset tysięcy ludzi. „Etykieta terrorystyczna jest sposobem na wyizolowanie kwestii papuaskiej i uciszenie papuaskiej wolności słowa” – przekonywał Haluk. Dyrektor wykonawczy ULMWP zauważa, że przekonanie całego świata, iż papuascy partyzanci to „terroryści” otworzyłoby przed indonezyjskimi siłami bezpieczeństwa udział w różnych ćwiczeniach antyterrorystycznych za granicą, a także umożliwiłoby pozyskanie funduszy na walkę z terroryzmem ze Stanów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Australii i Nowej Zelandii. Etykieta terrorystyczna służy również wzmacnianiu posłuszeństwa i strachu wśród tych urzędników w Papui, którzy zgodzili się pełnić funkcje samorządowe w indonezyjskich strukturach rządowych. Zdaniem Haluka jasne wskazanie wrogów ułatwia także wysiłki państwa indonezyjskiego na rzecz zabezpieczenia inwestycji krajowych i międzynarodowych, a patrząc na Papuę Zachodnią należy pamiętać, że „indonezyjskie elity polityczne odgrywają dużą rolę w interesach inwestycyjnych, na przykład w koncesjach leśnych, sprzedaży napojów alkoholowych i górnictwie”.

Autorzy: Damian Żuchowski, Rafał Szymborski

Artykuł ukazał się także na; Free West Papua Campaign Poland oraz Krew Papuasów

ŹRÓDŁA:

Hengky Yeimo, 833 warga sipil Puncak masih mengungsi ke Mimika https://jubi.co.id/833-warga-sipil-puncak-masih-mengungsi-ke-mimika-papua/

Perang di Ilaga Papua Saat Gubernur Sakit dan Internet Putus https://www.cnnindonesia.com/nasional/20210528072311-20-647689/perang-di-ilaga-papua-saat-gubernur-sakit-dan-internet-putus?fbclid=IwAR0PFuxzdV7pFodLO9SZA5YhiGfXxfOQECrHmbIuTAHDIfGknshDYtB8GEo

Chris Barrett Karuni Rompies, Indonesian manhunt for 170 ‘terrorists’ slammed as licence to ‘shoot anyone’ https://www.smh.com.au/world/asia/indonesian-manhunt-for-170-terrorists-decried-as-excuse-to-shoot-anyone-20210603-p57xq6.html

Interim President: Another bloody massacre in occupied West Papua https://www.ulmwp.org/interim-president-another-bloody-massacre-in-occupied-west-papua

Markus You, Mahasiswa Papua di Bogor Tuntut Tarik Militer dari Kabupaten Puncak https://suarapapua.com/2021/05/23/mahasiswa-papua-di-bogor-tuntut-tarik-militer-dari-kabupaten-puncak/?fbclid=IwAR2Kx8SHRIZ8Lnom63pcLaaFH461k902OWpQgCrWr5vAl8mjJ2OkgnqI534

Yuliana Lantipo, War’ is Over: Puncak Regent Sends Dispalced People Home in „Burning Bezoar” Ceremony https://en.jubi.co.id/war-puncak-regent-displaced-people-burning-bezoar-ceremony/

Yuliana Lantipo, Meski tak bisa beri jaminan keamanan, Bupati Puncak minta pengungsi pulang https://jubi.co.id/meski-tak-bisa-beri-jaminan-keamanan-bupati-puncak-papua-minta-pengungsi-pulang/

Crackdown on TPN-PB Way to Smooth Jakarta-Papua Dialogue: Minister https://en.jubi.co.id/tpnpb-crackdown-dialogue-papua-jakarta-dialogue/

Benny Mawel, Nine reasons why Jakarta has branded Papuan armed rebels as ‘terrorists’ https://asiapacificreport.nz/2021/06/13/nine-reasons-why-jakarta-has-branded-papuan-armed-rebels-as-terrorists/