Aram Chaczaturian - Gajane - blog classical

W 1939 roku w Sowieckiej Rosji nastąpiła pełna mobilizacja całych narodów. Przygotowywano obchody 60-tej rocznicy urodzin Józefa Stalina. Ludzie kultury stanęli na pierwszej linii frontu. W małej Armenii władze stwierdziły, że republika nie posiada dotąd żadnego wielkiego dzieła, który byłby godny uczczenia ‘Ojca Narodów’. Postanowili zamówić odpowiednie dzieło. Miał to być pierwszy narodowy balet, a skomponować go miał młody kompozytor, który ukończył moskiewskie konserwatorium – Aram Chaczaturian.

Aram Chaczaturian urodził się w 1903 roku w Tbilisi, w biednej rodzinie. Od wczesnego dzieciństwa fascynował się muzyką. Gdy znikał z domu zawsze można go było znaleźć tam gdzie grała muzyka. Rodziny nie było stać na kształcenie muzyczne Arama. Był całkowitym samoukiem. Rewolucja bolszewicka odmieniła życie Chaczaturiana. Stał się entuzjastą komunizmu. W 1920 roku Armenia został republiką sowiecką. Artyści odbyli propagandowy objazd pociągiem całego kraju. W tym przedsięwzięciu brał udział i Chaczaturian.

Rok później wyjechał do Moskwy. Nie znał wcale języka rosyjskiego. Jego talent znalazł jednak jakoś uznanie u Michaiła Gniessina, który szefował Instytutowi Muzycznemu. Uczył się gry na wiolonczeli, a od 1925 roku kompozycji. Dopiero w 1929 roku dostał się do Konserwatorium Moskiewskiego, gdzie studiował u Nikołaja Miaskowskiego.

Od 1932 roku zaczął publikować swoje kompozycje. Napisał koncerty na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, trzy symfonie, a także balety. Jego utwory były dobrze przyjmowane i Chaczaturian zdobywał coraz większą sławę, szczególnie w rodzinnej Armenii. W swoich dziełach bardzo często korzystał z folkloru kaukaskiego. Był więc naturalnym kandydatem do napisania utworu sławiącego Stalina, który jednocześnie podkreśli narodowe cechy ormiańskie.

Libretto napisał historyk teatru i filolog Konstantin Dierżawin. Dzierżawin oparł swój tekst na starej romantycznej legendzie ormiańskiej. Pierwsza nazwa baletu to „Szczęście”. W trakcie tworzenia baletu została dwukrotnie zmieniona. Ostatecznie balet został nazwany

Gajane.

Było to drugie podejście. Pierwsze (czyli „Szczęście”), które Chaczaturian ukończył we wrześniu 1939 było nieudane. Premiera w Erewaniu, a potem w Moskwie zawiodła zleceniodawców. Nie wiadomo o jakie libretto była oparta ta pierwsza próba.

Chaczaturian postanowił napisać balet od nowa. Libretto Dzierżawina było całkowite różne od pierwszego. Tym razem podszedł do pracy bardzo poważnie i starannie. Przemierzył całą Armenię poszukując oryginalnych pieśni ludowych. Słuchał też lokalnych pieśniarzy.

Nowa wersja była gotowa wiosną 1941 i Chaczaturian zaczął organizować premierę.

Do premiery w Moskwie nie doszło z powodu najazdu Niemiec na ZSRR. Moskwa została zagrożona i cała ekipa Baletu Kirowa, który miał występować na premierze ewakuował się do Permu na Uralu. Chaczaturian przybył tam za nimi.

W nowej wojennej sytuacji Chaczaturian uznał, że wystawienie baletu musi mieć wydźwięk patriotyczny. Zmienił więc nieco libretto oraz w większym stopniu muzykę. Zmiany były na tyle duże, że praktycznie była to trzecia wersja baletu.

Gayane

Jesienią 1942 roku partytura została ukończona. Choreograf Nina Anisimowa pragnęła jeszcze jednego tańca. Chaczaturian dopisał Taniec Kurdów, który szybko otrzymał nazwę Tańca z Szablami. Kompozytor tak pisał w swoich pamiętnikach: „Zacząłem pisać Taniec z Szablami o 3-ej po południu. Dużo czasu spędziłem na odszukaniu właściwego rytmu. Gdy go znalazłem pracowało mi się bardzo dobrze przez całą noc. Rankiem opracowanie orkiestrowe było gotowe. Następnego dnia rozpoczęliśmy próby, a dwa dni później próby kostiumowe. Orkiestra i tancerze byli pod dużym wrażeniem, słychać było wokoło aplauz.”

Premiera Gayane odbyła się 9 grudnia 1942 w Permie. Wystąpił Kirow Balet, dziś znany jako Mariiński. Reżyserem całości była Nina Anisimowa. Był to pierwszy pełny balet, który reżyserowała i jednocześnie układała tańce. Choreografia czasu wojennego była kombinacją tańców klasycznych i ludowych, ormiański folklor świecił na tle klasycznych podstaw baletowych.

================================================================

Osoby:

Gajane - młoda kołchoźnica
Armen - brat Gajane
Giko - mąż Gajane
Aisza - młoda Kurdyjka, ukochana Armena
Kazakow - dowódca oddziału straży granicznej
Nune - przyjaciółka Gajane
Karen - ukochany Nune
kołchoźnicy, kołchoźniczki, dywersanci, żołnierze straży granicznej, pasterze kurdyjscym żołnierze rosyjscy, ukraińcy i gruzini.

Treść baletu:

Główną bohaterką jest młoda kobieta Gajane, która jest gorliwą patriotką. Jej ojciec jest dyrektorem kołchozu. Gajane kocha swojego męża Giko i jest w małżeństwie bardzo szczęśliwa. Intryga wybucha gdy okazuje się, że na terenie kołchozu działa szpieg, który usiłuje wykraść jakieś geologiczne sekrety. Armen, brat Gajane podejrzewa, że w sprawę szpiegostwa zamieszany jest Giko. Gajane jest rozdarta między wiernością ojczyźnie a miłością do męża. Patriotyzm był silniejszy. Decyduje się donieść na Giko. Wszystko dobrze się kończy gdyż okazuje się, że Giko pomagał szpiegowi nieumyślnie. Finał jest hymnem na cześć przyjaźni między narodami Związku Radzieckiego.

Premiera odbyła się na małej scenie w Permie. Był to przede wszystkim manifest samego środowiska baletowego, że istnieje. Anisimowa wykorzystała wszystkich dostępnych tancerzy. Główne role tańczyła najlepsza para z Leningradu: Natalia Dudinskaja i Konstantin Sergiejew. Sam balet i orkiestra byli bardzo zadowoleni z przedstawienia. O reakcji publiczności niewiele wiadomo.

Na widowni był obecny kompozytor Dymitr Kabalewski. Zanotował on swoje wrażenia: „Muzyka jest niesamowicie zalana światłem, wibracją i szczęściem. Świeżość, piękno i wyobraźnia, użycie różnych ormiańskich instrumentów strunowych i dętych razem z klasycznymi i porywy podniecenia klasycznej i ludowej perkusji daje w rezultacie wyjątkowo barwne przedstawienie.”

W 1943 roku, gdy Niemców odparto spod Moskwy można było tam wystawić Gajane. Odbyło się przestawienie, na którym obecny był Stalin. Generalissimusowi balet spodobał się umiarkowanie. Libretto było jednak takie jak trzeba, Chaczaturian dostał Nagrodę Stalinowską. To otwarło Gajane drogę do wszystkich miast rosyjskich.

Dzisiejszy teatr, opera i balet i Permie

Po wojnie Gajane wyruszyła na podbój świata. Proste, naiwne libretto nie dawało choreografom wiele miejsca do popisu. Próbowali oni je poprawiać, ale poprawki te nie były wiele lepsze. Większość uznała, że choreografia Anisimowej z 1942 roku była dużym osiągnięciem. Sama Anisimowa w latach 50-tych dokonała kilku własnych poprawek i ta wersja obowiązuje teatry do dzisiaj.

Chaczaturian opracował suitę zawierającą najważniejsze i najpiękniejsze tańce. Umożliwił w ten sposób przybliżenie Gajane słuchaczom orkiestr filharmonicznych. Szczególnie często odgrywany jest Taniec z Szablami, który stał się samodzielnym utworem – najsłynniejszą kompozycją Arama Chaczaturiana.

W music boxie Rosyjska Orkiestra Symfoniczna pod dyrekcją Mrawińskiego.

Aram Chaczaturian