Requiem to nazwa Mszy Świętej z formularzem przeznaczonym na okazję modlitwy za zmarłego w dniu jego pogrzebu, w kilka dni po nim, lub w kolejne rocznice jego śmierci.
Używane są również miana Missa pro defunctis oraz Missa defunctorum.
Nazwa tej mszy pochodzi od pierwszego słowa introitu:
“Requiemaeternam dona eis Domine et lux perpetua luceat eis.”
Pogrzebom znaczących osobistości towarzyszyła muzyka. W Średniowieczu były to rózne wariacje. Z czasem ustaliła się forma muzyczna oparta o dziewięć części obrządku mszy:
- Introitus (Requiem aeternam)
- Kyrie
- Graduale (Requiem aeternam)
- Tractus (Absolve Domine)
- Sequentia (Dies irae)
- Offertorium (Domine Iesu Christe)
- Sanctus
- Agnus Dei
- Communio (Lux aeterna).
Pierwsze pełne formy Requiem powstały w wieku XVII. Od następnego wieku ta forma muzyczna została uznana za jedną z ważniejszych dla kompozytorów. Wielu znakomitych mistrzów popełniło Requiem. Ta muzyczna msza, oczywiście wykonywana w czasie pogrzebów, stała się też formą samodzielną, wykonywaną na koncertach.
Myslę, że co najmniej kilka Requiem zasługuje na szerszy opis. Na pierwszy ogień wybrałem Gabriela Fauré i jego
Requiem D moll, Op. 48.
Gabriel Urbain Fauré (12 Maj 1845 – 4 Listopad 1924) urodził się w Pampers w departamencie Midi-Pyrénées.
Miał czworo starszych braci. Gabriel wykazywał muzyczny talent od wczesnych lat. Rodzice jednak mało interesowali się swoimi synami i posłali go do zwykłej szkoły. Tam jeden z nauczycieli zarekomendował go nowej szkoły Niedermeyera w Paryżu, która prowadził program nauki muzyki religijnej. Gabriel miał wtedy 9 lat. Niedermeyer zaopiekował się nim po ojcowsku widząc jego nieprzeciętne zdolności. Uczył się harmonii, solfeżu i kontrapunktu, ale najwięcej czasu poświecał na doskonalenie gry na organach i fortepianie.
W trakcie Rewolucji Francuskiej muzyka kościelna została zredukowana do takiej samej roli jak opera czy kabaret. Szkoła Niedermayera stawiała sobie za cel odwrócenie tej tendencji, kształcąc nowych organistów i chórmistrzów w starym, klasycznym stylu. Robiła to z powodzeniem. Fauré pozostał w tej szkole przez 11 lat.
Niedermeyer zmarł w 1861 roku, Na jego miejsce trafił Camille Saint-Saëns, starszy tylko o 10 lat od Fauré. Nawiązały się między nimi stosunki przyjacielskie, na długie lata.
Gabriel Fauré, wczesne lata 60
Fauré regularnie zdobywał pierwsze nagrody w szkole jako pianista i jako kompozytor. W 1865 roku opuścił szkołę, otrzymując nagrodę za najlepszy skomponowany utwór. Była to Cantique de Jean Racine. Była to piękna muzyka chóralna, dedykowana dla Césara Francka.
Fauré otrzymał posadę organisty w Rennes. Miasto wydawało mu się nudne i pozbawione elity muzycznej. Po kilku latach poprosił o pomoc Saint-Saënsa. Jednak dopiero w 1871 roku, po zakończeniu wojny z Prusami, w której Fauré brał udział jako łącznik, znalazł pracę w Paryżu. Został drugim organistą w kościele St. Suplice. Stosunkowo mało obowiązków pozwoliło mu na rozwinięcie komponowania. Powstały jego romantyczne pieśni do słów poetów: Hugo, Gautiera i Baudelaire’a. Te pieśni przyniosły mu spore grono przyjaciół i możliwość przebywania na „salonach”, bardzo wtedy ważnych w Paryżu.
W 1877 roku zwolniło się miejsce chórmistrza w Madeleine. Z pomocą Saint-Saënsa i Gounoda, Fauré uzyskał to stanowisko i pozostał na nim aż do 1896 roku. Kościół Madeleine był ważny w Paryżu, chyba następny po Notre Dame. Dawał mu prestiż, chociaż pracy było dużo, a płaca 3.000 franków rocznie nie była zbyt porywająca. Fauré był zmuszony jeździć po całym Paryżu i udzielać lekcji gry na pianinie by trochę lepiej żyć.
La Madeleine, Paryż
Niedługo po przybyciu do Madeleine zaczął pisać Requiem. Dwa lata przedtem zmarł mu ojciec, a matka w Nowy Rok 1877. Wydawało by się, że te zdarzenia wywołały potrzebę napisania tej kompozycji. Jednak tak nie było. Fauré sam powiedział: „Napisałem Requiem bez powodu … dla przyjemności, jeżeli już muszę odpowiedzieć.” W 1902 roku wyjaśnił dokładniej: „Ja tak widzę śmierć – jako radość z wybawienia, inspirację zmierzającą do szczęścia poza grobem niż do smutnego doświadczenia.” To podejście słychać w całym jego Requiem. Nie ma tam nic ponurego, ciemnego.
Fauré zawsze starał się być oryginalny, zmieniać ustalone reguły. Tak też stało się i w tym przypadku. Struktura dzieła jest nieco odmienna od tradycyjnej.
Centralnym punktem jest Pie Jesu na sopran solo, z dwoma grupami po trzy części po obu stronach. Te siedem części to:
- Introit i Kyrie
- Offertorium
- Sanctus
- Pie Jesu
- Agnus Dei
- Libera me
- In Paradisum
Fauré opuścił Dies Irae i Benedictus. Zamiast tego wprowadził dwie inne modlitwy: Libera me oraz In Paradisum.
Libera me powstała jako pierwsza, prawdopodobnie pomyślana jako samodzielny utwór. Powstała w 1877 roku. Została włączona do Requiem po ukończeniu pozostałych części w 1888 roku.
Najsławniejszą częścią jest Pie Jesu. Camille Saint-Saëns powiedział po usłyszeniu, że „tak jak tylko jedno Ave verum Corpus Mozarta, tak jest tylko jedno Pie Jesu Fauré.” Dla mnie równie piękne jest In Paradisum.
Utwór został po raz pierwszy wykonany w styczniu 1888 roku w Madeleine, na pogrzebie znanego paryskiego architekta Josepha La Soufache, chociaż nie był jeszcze kompletny. Było to tzw. Małe Requiem. Partię solową zaśpiewał Louis Aubert, młody chłopiec. W tamtej epoce kobietom nie wolno było śpiewać w kościelnych chórach.
Natychmiast po ceremonii Fauré został wezwany do wikariusza do zakrystii. Odbyła się rozmowa, podczas której padły takie słowa:
„Co to była za msza żałobna, którą dyrygowałeś ?
To było Requiem mojej własnej kompozycji.
Monsieur Fauré, my nie potrzebujemy tych nowości; repertuar Madeleine jest wystarczająco bogaty, proszę się tym zadowolić.”
Premiera nie była zatem specjalnie udana.
Pełna wersja utworu, na orkiestrę kameralną, została zaprezentowana dopiero w styczniu 1893 roku, również w Madeleine. Tym razem nikt nie wnosił pretensji, a wręcz odwrotnie – kompozycja została zauważona i chwalona. Była też coraz częściej wykonywana.
W latach 1899 – 1900 powstała partytura na całą orkiestrę. Są wątpliwości czy była autorstwa samego Fauré, czy jego ucznia. Ta orkiestrowa, koncertowa wersja miała premierę 6 kwietnia 1900 roku. Dyrygował Eugène Ysaÿe. To Requiem było wykonane na pogrzebie Fauré w 1924 roku.
Fauré i Pani Patrick Campbel, szkic Johna Sargenta
Orkiestrowa wersja została zrewidowana przez Johna Ruttera, angielskiego kompozytora i dyrygenta. W 1980 roku Rutter odkrył manuskrypt wersji na orkiestrę kameralną i na jego podstawie opracował nową partyturę na pełną orkiestrę. Ta wersja jest do dzisiaj uznawana za obowiązującą.
Dorobek Fauré jest dosyć pokaźny. Requiem jest spośród tych wielu jego kompozycji najbardziej znana i lubiana. Do tego stopnia, że dla większości jest to jedyny utwór tego kompozytora, który potrafią wymienić. Być może jest to efektem wykorzystywania Requiem bardzo intensywnie w filmach i programach TV oraz przez współczesnych kompozytorów różnych gatunków muzyki.
W music boxie Academy of St Martin in the Fields. Dyryguje Harry Christophers. Elin Manahan Thomas – sopran.
Requiem, tekst Gabriela Fauré
INTROITUS
Requiem aeternam dona eis, Domine,
et lux perpetua luceat eis.
Te decet hymnus, Deus, in Sion,
et tibi reddetur votum in Jerusalem.
Exaudi orationem meam;
ad te omnis caro veniet.
KYRIE
Kyrie eleison.
Christe eleison.
Kyrie eleison.
OFFERTORIUM
Domine Jesu Christe, Rex gloriae,
libera animas defunctorum
de poenis inferni,
et de profundo lacu.
Libera eas de ore leonis,
ne absorbeat eas tartarus,
ne cadant in obscurum.
Hostias et preces tibi,
Domine, laudis offerimus.
Tu suscipe pro animabus illis
quarum hodie memoriam facimus.
Fac eas, Domine,
de morte transire ad vitam,
quam olim Abrahae promisisti,
et semini eius.
SANCTUS
Sanctus, sanctus, sanctus,
Dominus Deus Sabaoth.
Pleni sunt coeli et terra
gloria tua.
Hosanna in excelsis.
PIE JESU
Pie Jesu Domine,
dona eis requiem,
requiem sempiternam.
AGNUS DEI
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi,
dona eis requiem,
requiem sempiternam.
LUX AETERNA
Lux aeterna luceat eis, Domine,
cum sanctis tuis in aeternum,
quia pius es.
Requiem aeternam, dona eis, Domine,
et lux perpetua luceat eis.
LIBERA ME
Libera me, Domine,
de morte aeterna,
in die illa tremenda
quando coeli movendi sunt et terra,
dum veneris judicare
saeculum per ignem
Tremens factus sum ego, et timeo
dum discussio venerit,
atque ventura ira.
Dies illa, dies irae,
calamitatis et miseriae,
dies magna et amara valde.
Requiem aeternam, dona eis, Domine,
et lux perpetua luceat eis.
IN PARADISUM
In paradisum deducant te angeli,
in tuo adventu
suscipiant te martyres,
et perducant te
in civitatem sanctam Jerusalem.
Chorus angelorum te suscipiat,
et cum Lazaro quondam paupere
aeternam habeas requiem.
Inne tematy w dziale Kultura
