Ave Maria

Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą,

błogosławionaś Ty między niewiastami,

i błogosławiony owoc żywota Twojego, Jezus.

Święta Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi,

teraz i w godzinę śmierci naszej. Amen.

 

 

Z tą chrześcijańską modlitwą katolicy przebywają od dziecka. Jest to modlitwa najczęściej odmawiana w kościele. Wynika to z tego, że na każdą jedną część Różańca Św., z którym modli się przecież bardzo wielu chrześcijan, przypada ponad pięćdziesiąt "Zdrowasiek".

 

Poza kościołem katolickim Zdrowaś Maryjo uznawana jest przez Cerkiew Prawosławną i mniejsze kościoły katolickie. Nie uznają jej protestanci, którzy zgodnie z zasadą Solus Christus odrzucają kult maryjny.

 

Fra Angelico - Zwiastowanie (1450)

 

Ta modlitwa nosi również nazwę"Pozdrowienia anielskiego". Składa się z trzech części.

Część pierwsza, czyli adoracyjna, zwana inaczej biblijną, jest zaczerpnięta z ewangelii św. Łukasza, dokładniej: z opisu zwiastowania narodzin Syna Bożego i - przynajmniej ostatni fragment - także z Łukaszowej relacji o nawiedzeniu św. Elżbiety przez Marię. W upowszechnionej na całym świecie postaci "Pozdrowienia anielskiego" tak zwana część biblijna stanowi tylko pierwsze zdanie dialogu, jaki anioł Gabriel przeprowadził z Marią przy okazji zwiastowania Jej woli Bożej, że ma się stać Matką Mesjasza. Są to, dokładnie mówiąc, słowa samego pozdrowienia Marii przez anioła, wzbogacone o dodatek pochodzący  z pozdrowienia Marii przez Elżbietę.

 

Łukasz 1

W.28. Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą,

W.42. błogosławiona jesteś między niewiastami i 

          błogosławiony jest owoc Twojego łona

 

Zasadnicza różnica polega na tym, że w tekście ewangelii nie ma imienia Jezusa ani Marii. Obydwa imiona zostały wprowadzone do tekstu modlitwy, jak należy przypuszczać, dla większej przejrzystości. Kiedy pojawiło się imię Marii nie wiadomo. W połowie XIII wieku w komentarzu do modlitwy Św. Tomasza z Akwinu imię Marii już występuje.

Imię Jezusa zaczęło się prawdopodobnie pojawiać również od XIII wieku. Wprowadził je do liturgii Papież Urban IV w r. 1440.

 

El Greco

 

O wiele trudniej ustalić zarówno źródła literackie, jak i pierwotną postać drugiej części "Pozdrowienia anielskiego", inaczej mówiąc, części niebiblijnej albo modlitewno-błagalnej. Wiele przemawia za tym, że stanowi ona rozwinięcie jednego z wezwań pojawiających się w Litaniach do Wszystkich Świętych na początku VII w. Chodzi o wezwanie do Matki Bożej, umieszczanie bezpośrednio po trzech osobach Trójcy Świętej. Brzmiało to wezwanie: Sancta Maria, ora pro nobis - Święta Mario módl się za nami.

 

  Jan van Eyck

 

Jednakże dopiero w XV wieku pojawiają się po raz pierwszy formuły wzbogacone wzmianką o grzesznikach: módl się za nami grzesznymi. Ostatni fragment części niebiblijnej "Pozdrowienia anielskiego" spotyka się w brewiarzach franciszkańskich na początku XVI wieku. Najprawdopodobniej był pokłosiem epidemii dżumy, która pustoszyła Europę wcześniej. W słowach modlitwy pozostał ślad grozy tamtych dni: teraz i w godzinę śmierci. Papież Pius V kazał w 1568 roku umieścić dodatkowe słowa modlitwy w brewiarzu rzymskim, przez co uczynił ją oficjalną modlitwą Kościoła.

 

Polski tekst został przetłumaczony z łacińskiego:

 

Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum;

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Iesus.

Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae. Amen.

 

 

Zwiastowanie Marii przez anioła Gabriela stało się jednym z ulubionych motywów w malarstwie, począwszy od wczesnego średniowiecza. Stało się też tematem wielu utworów muzycznych, które nazywane są od pierwszych słów wersji łacińskiej

 

Ave Maria .

 

Pierwsze znane pieśni są anonimowe. Nie wszystkie korzystały z tekstu modlitwy, stąd pojawiło się wiele wariacji wezwania do Marii, Matki Jezusa. Z czasem jednak Ave Maria stało się pewną formą muzyczną związaną ściśle z łacińskimi słowami modlitwy. Wielu kompozytorów ma w swoim dorobku utwór pod taką nazwą.

 

Robert Campion (1420 - 40)

 

Najsławniejsze są dwa dzieła: Gounoda i Schuberta.

 

Charles-François Gounod napisał Ave Maria w 1859 roku. Mimo, że jego dorobek muzyczny nie jest mały i zawiera dzieła bardzo dobre (np. opery Faust i Romeo i Julia), Gounod jest znany przede wszystkim z Ave Maria.

Gounod otrzymał od Fanny Mendelssohn (siostry Feliksa) zbiór utworów Jana Sebastiana Bacha, wśród nich Das Wohltemperirte Clavier. Gounod szczegółowo studiował to dzieło, a jego stosunek do Bacha stał się uwielbiający.

 

Gounod we wczesnych latach zajmował się muzyką religijną. Potem zajął się głównie komponowaniem oper, do muzyki religijnej wrócił dopiero w późniejszych latach. Często improwizował melodię do preludiów Bacha. Jedna z tych improwizacji do Preludium Nr 1 C-dur (BWV 846), oparta o harmonię i teksturę tego preludium zaowocowała melodią, dostosowaną do tekstu Ave Maria. Stąd, ten utwór przypisywany jest dwóm autorom Gounodowi i Bachowi, a czasem występuje jako dzieło samego Bacha.

 

To Ave Maria stało się sławne wkrótce po opublikowaniu i pozostaje takim do dziś. Doczekało się wielu wersji instrumentalnych. Najbardziej znane są transkrypcje na: skrzypce, gitarę, kwartet skrzypcowy oraz na fortepian.

 

Leonardo da Vinci, 1472 - 75

 

Franz Schubert skomponował Ave Maria w 1825 roku. Miał wtedy 28 lat i był to okres pełnego oddania się Matce Bożej. Utwór napisany został na głos solowy i fortepian, jako część zbioru pieśni "Liederzyklus vom Fräulein vom See" wydanego w 1826 roku, (D.839, Op. 52 nr 6). Może to być zaskakujące, ale Schubert nie napisał Ave Maria, tzn. nie wykorzystał tekstu modlitwy. Ta pieśń nazywała się Ellens Gesang III (Trzecia pieśń Ellen).

 

Była to modlitwa do Marii Dziewicy, wzywająca ją na pomoc. Tekst pochodził z wiersza Waltera Scotta pod tytułem "The Lady of the Lake”. Jeziorem Scotta było Loch Kathrine z szkockiego Highlands. Schubert skorzystał z niemieckiego tłumaczenia dokonanego przez Adama Storcka.

 

 

Hymn to the Virginby Sir Walter Scott 

Ave Maria! maiden mild!
Listen to a maiden's prayer!
Thou canst hear though from the wild,
Thou canst save amid despair.
Safe may we sleep beneath thy care,
Though banish'd, outcast and reviled -
Maiden! hear a maiden's prayer;
Mother, hear a suppliant child!
Ave Maria!

Ave Maria! undefiled!
The flinty couch we now must share
Shall seem this down of eider piled,
If thy protection hover there.
The murky cavern's heavy air
Shall breathe of balm if thou hast smiled;
Then, Maiden! hear a maiden's prayer;
Mother, list a suppliant child!
Ave Maria!

Ave Maria! stainless styled!
Foul demons of the earth and air,
From this their wonted haunt exiled,
Shall flee before thy presence fair.
We bow us to our lot of care,
Beneath thy guidance reconciled;
Hear for a maid a maiden's prayer,
And for a father hear a child!
Ave Maria!

 

 

Tłumaczenie Adama Storcka

Ave Maria! Jungfrau mild,
Erhöre einer Jungfrau Flehen,
Aus diesem Felsen starr und wild
Soll mein Gebet zu dir hinwehen.
Wir schlafen sicher bis zum Morgen,
Ob Menschen noch so grausam sind.
O Jungfrau, sieh der Jungfrau Sorgen,
O Mutter, hör ein bittend Kind!
Ave Maria!

Ave Maria! Unbefleckt!
Wenn wir auf diesen Fels hinsinken
Zum Schlaf, und uns dein Schutz bedeckt
Wird weich der harte Fels uns dünken.
Du lächelst, Rosendüfte wehen
In dieser dumpfen Felsenkluft,
O Mutter, höre Kindes Flehen,
O Jungfrau, eine Jungfrau ruft!
Ave Maria!

Ave Maria! Reine Magd!
Der Erde und der Luft Dämonen,
Von deines Auges Huld verjagt,
Sie können hier nicht bei uns wohnen,
Wir woll'n uns still dem Schicksal beugen,
Da uns dein heil'ger Trost anweht;
Der Jungfrau wolle hold dich neigen,
Dem Kind, das für den Vater fleht.
Ave Maria!

 

Hymn został po raz pierwszy wykonany na dworze księżnej Sophie Weissenwolff, w małym austriackim miasteczku Steyregg. Był przez Schuberta dedykowany tej księżnej. Od tego czasu Sophie Wesissenwolff była nazywana Lady of The Lake.

Schubert pisał do ojca tymi słowy: „Moje nowe pieśni ze zbioru Scotta Lady of the Lake odniosły szczególnie dużo sukcesów. One również cudownie zwiększają moją pobożność, którą wyraziłem w hymnie do Świętej Dziewicy i który, jak się okazuje, chwyta każdą duszę i wzmacnia jej wiarę.”

 

Oryginalne słowa Scotta rozpoczynały się od Ave Maria. W oczywisty sposób musiały się kojarzyć z modlitwą. Nic dziwnego, że pojawił się tekst, który w bezpośredni sposób odnosił się do Zdrowaś Maryja. Autor pozostaje nieznany, najprawdopodobniej tekst ulegał przekształceniom, aż do postaci:

 

Ave Maria Gratia plena
Maria Gratia plena
Maria Gratia plena
Ave, ave dominus
Dominus tecum

Benedicta tu in mulieribus
Et benedictus
Et benedictus fructus ventris
Ventris tui Jesus

Ave Maria
Ave Maria Mater dei
Ora pro nobis pecatoribus
Ora, ora pro nobis
Ora ora pro nobis pecatoribus

Nunc et in hora mortis
In hora mortis, mortis nostrae
In hora mortis nostrae
Ave Maria!

 

 

 

 

Melodia jest tak piękna, że musi się podobać każdemu i wszędzie. Podobnie jak z wersją Gounoda/Bacha została opracowana na wiele instrumentów i zespołów. Sławnej transkrypcji dokonał Leopold Stokowski, na potrzeby filmu Disneya Fantasta, na sopran, chór mieszany i sekcja smyczkowa. Wykonywała Orkiestra Filadelfijska.

 

 

Tycjan, 1559 - 64

 

Trzecią sławną wersją Ave Maria jest kompozycja przypisywana Giulio Caccini’emu. Caccini (1551 – 1618) był kompozytorem z przełomu renesansu i baroku. Miał duże zasługi w rozwoju gatunku operowego. Ave Maria, które miał podobno napisać jest całkowicie różne od wszystkich innych jego zachowanych utworów. Nic dziwnego skoro Caccini nigdy tego nie napisał. Prawdziwym autorem jest Władimir Wawiłow (1925 -1973).

 

Wawiłow był rosyjskim gitarzystą, lutnistą i kompozytorem. Studiował na uczelni im. Rimskiego-Korsakowa w Petersburgu grę na gitarze u P. Isakowa oraz kompozycję u I. Admoni. Był mocno zainteresowany muzyką dawną. Stał się wirtuozem instrumentów strunowych z czasów renesansu i baroku. W ZSRR był ważną postacią w przywróceniu na sale koncertowe wczesnej muzyki.

 

Wawiłow napisał sporo utworów, które wydawał anonimowo. Dlaczego tak robił nie wiadomo. Być może z powodu stylizacji swoich kompozycji na muzykę dawną. W każdym razie kilka jego utworów zyskało spore uznanie. Wszystkie zostały przypisane kompozytorom z epoki. Trudno wyjaśnić w jaki sposób to przebiegało. Tak też było z Ave Maria – skąd się wzięło autorstwo Cacciniego nie sposób dojść.

Tym niemniej ten utwór jest obecnie chętnie wykonywany przez największe śpiewaczki i śpiewaków, jak np. Andrea Bocelli, Sumi Jo, Charlotte Church czy Cecilia Bartoli. Zasługuje na to gdyż jest naprawdę piękny.

 

 

Spośród innych autorów, którzy napisali swoje Ave Maria należało by jeszcze wymienić takie:

 

• Giuseppe Verdi umieścił Ave Maria jako jedną z arii opery Otello. Opera ta jest często wystawiana, więc można ją usłyszeć na scenach całego świata.

 

• Franz Biebl (1906 – 2001) napisał Ave Maria w 1964 roku. Biebl pochodził z Bawarii, tam też studiował muzykę. Komponował w zdecydowanej większości na zespoły chóralne. W 1970 roku w Niemczech koncertował amerykański chór z Cornell University Glee Club. Wtedy dyrygent chóru Thomas A. Sokol otrzymał od Biebla kilka partytur. Po powrocie do USA Ave Maria szybko nabierała w Ameryce popularności. Szczególnie upodobał sobie ten utwór najlepszy chyba amerykański chór Chanticleer.

 

• Mniej znane, rzadziej wykonywane kompozycje Ave Maria napisali również tacy kompozytorzy jak: Boccherini, Brahms, Byrd, de Victoria, Dworzak, Elgar, Liszt (na fortepian), Mascagni, Rossini, Saint-Saens.

 

Fabrizio Boschi, XVII wiek

 

 

 

W music boxie bardzo dużo utworów. Trzy foldery dla: Schuberta, Gounoda i Cacciniego. Poza nimi różne wersje Ave Maria - anonimowe z dawnych wieków oraz inne mniej lub bardziej  znanych kompozytorów. Kilka jest wersji hiszpańskich, gdzie Ave Maria cieszyło się i cieszy się nadal szczególną estymą.

Nawet nie wiedziałem, że mam tyle różnych wykonań Ave Maria.