"Ma Vlast" Bedrzicha Smetany

 Po Gabrielim, który pisał muzykę religijną, w większości wykonywaną w Bazylice Św. Marka w Wenecji, dzisiaj muzyka całkowicie odmienna.

 

W XIX wieku mocno objawiła się muzyka narodowa, patriotyczna. W dużej mierze był to wynik wojen napoleońskich, które w wielu miejscach Europy obudziły świadomość narodową i wywołały ruchy niepodległościowe. Była to jednak tendencja ogólnoświatowa. Muzykę narodowa pisali i kompozytorzy z krajów istniejących, niepodległych, np. Isaac Albéniz „Iberia” czy Paul Simon "America",

 

W tym patriotycznym nurcie trzeba wysoko umieścić, bliskiego nam kulturowo, Bedrzicha Smetanę.

Bedrzich Smetana urodził się w 1824 roku w Litomyślu. W 1856 roku wyjechał do Szwecji, gdzie prowadził w Goeteborgu szkołę muzyczną, orkiestrę i dawał koncerty kameralne. Czuł się tam jak na prowincji i choć nieźle zarabiał tęsknił za ojczyzną. Wreszcie w 1863 roku z pomocą Franciszka Liszta powrócił do Pragi.

 

Z dużym wsparciem finansowym Liszta otworzył szkołę muzyczną, gdzie miała być propagowana głównie muzyka czeska. W Pradze otwarto nowy Teatr Narodowy. W całej Europie podnosiły się nastroje nacjonalistyczne. W nowym teatrze szczególnie miło były widziane opery narodowe. Smetana z wielką ochotą włączył się w odbudowę czeskiej kultury. Frantisek Bartos (1837-1906), językoznawca i etnograf, w opracowanej przez siebie kompilacji listów Smetany tak opisał jego credo: „Jeśli zostaliśmy obdarzeni talentem, jest naszym obowiązkiem pracować dla chwały swojej ojczyzny”.

 

Opery Smetany Brandenburczycy w Czechach (1863), Sprzedana narzeczona (1863-1866, ostateczna wersja 1870) i Libuše (1869-1872) przyniosły mu sławę wśród Czechów. Stał się symbolem czeskiej sztuki. Druga z tych oper zrobiła karierę w całej Europie, która odkryła nową dla siebie muzykę opartą o folklor czeski.

Smetana nie chciał poprzestawać na operach. W 1872 roku zaczął myśleć o większej kompozycji symfonicznej. Ostatecznie zdecydował się na serię poematów symfonicznych, które opiszą minione dni Czech, historię, mity i ludzi po to by pokazać wizję niepodległego kraju.

Bedrzich Smetana

Smetana był bardzo zdeterminowany do pracy, którą rozpoczął w 1874 roku. W ciągu roku ukończył cztery poematy. Każdy z nich był samodzielnym utworem, były jednak zorganizowane wokół pewnego planu, który pozwalał wykonywać je jako wieloczęściową całość. Otrzymała nazwę

 

Ma Vlast. ( Moja Ojczyzna).

 

W latach 1878 – 79 Smetana stworzył jeszcze dwa poematy, całość liczy więc sobie części sześć.

 

Wszyscy wiedzą o głuchocie Beethovena. Chyba mało kto natomiast wie, że taka sama choroba dotknęła Smetanę. Powodem głuchoty był syfilis. Choroba rozwinęła się nagle i była dużym zaskoczeniem. W lipcu 1874 roku Smetana wybrał się na polowanie na kaczki. Na tym polowaniu przestał słyszeć na prawe ucho. Lekarze byli bezsilni. W późniejszych wspomnieniach napisał: „pewnego wieczoru wróciłem do domu z Opery, przez godzinę improwizowałem na fortepianie, poszedłem spać i obudziłem się następnego ranka całkowicie głuchy, nigdy więcej nie usłyszałem żadnego realnego dźwięku.”  Nie dość tego, był torturowany nieustannym szumem „jak potężny wodospad” oraz strasznym dysonansem w głowie, jakby „dziką kakofonią i wrzaskami demonów w furii”.

Wszystkie poematy napisał będąc głuchym. Był więc tak samo bohaterski jak Beethoven.

 

Pierwszym z cyklu był Vysehrad(Wyszogród).Został ukończony w listopadzie 1874 roku i publicznie wykonany już dwa miesiące później. Nazwa została zapożyczona od wielkiej skalnej cytadeli nad Wełtawą, miejscu gdzie powstawała pierwsza Praga. Według legendy miała tu znajdować się siedziba legendarnego czeskiego władcy Kroka, którego córka Libusza wyśniła, że musi odszukać w lesie człowieka ciosającego próg do chaty. W tym miejscu miało powstać nowe miasto. Tak się stało, a miasto otrzymało nazwę „Próg” czyli Praha.

Muzyka jest uroczysta, ceremonialna. Według F. Bartosa „miała opisać zasłużoną historyczną sławę zamku, przywrócić pamięć chwały, dźwięk harfy króla Lumira,  złote korony, siedzibę króla Przemysła. Na zamku rycerze słuchali trąbek i cymbałów zapowiadających turnieje, przygotowywali się do boju, czyścili zbroje, które lśniły w słońcu. Vysehrad ruszał przy dźwiękach pieśni i modlitw do zwycięstwa.”

 

Wyszogród z poziomu Wełtawy

 

Drugi z kolei poemat stał się najsłynniejszy. Vltava (Wełtawa)od nazwy największej czeskiej rzeki została słowami opisana przez samego kompozytora w 1879 roku: „przedstawia bieg rzeki od początku, gdzie dwa potoki, jeden zimny a drugi gorący, łączą się w strumień; biegnie on przez lasy i łąki, przez kochane krajobrazy gdzie słychać celebracje wesel i zabaw, przez światło księżyca i tańce wodnych nimf , w pobliżu klifowych wysokich zamków i wyniosłych ruin; Wełtawa wiruje na bystrzy Św. Jana, płynie szerokim strumieniem do Pragi, mija Wyszogród i w dużej odległości łączy się z Łabą.”

 

Ten poemat jest bardzo znany nie tylko w Czechach. Ma stałe miejsce w repertuarze orkiestr symfonicznych na całym świecie.

Główny temat z Wełtawy znany jest już wszystkim czeskim dzieciom. Został bowiem wykorzystany do pieśni ludowej opowiadającej o kocie, który wchodzi do domu przez dziurę w ścianie podczas gdy pies wskakuje przez okno. Tekst taki został opublikowany w kolekcji piosenek ludowych jeszcze za życia Smetany.

 Główny temat "Wełtawy"

 

Podobno motyw ten występuje również w hymnie Izraela. Trudno mi powiedzieć, bo hymnu tego nie znam.

 

Trzecim z serii jest poemat symfoniczny Sarka. Został ukończony w lutym 1875 roku, a premierowe wykonanie odbyło się w marcu 1877. Sarka to legenda o dziewczynie wojowniczce z przeszłych wieków. Mit dotyczy okresu przemijania matriarchatu. Miasto na jednej stronie rzeki było w rękach Amazonek pod wodzą Vlasty. Drugi brzeg był zajęty przez dużą grupę mężczyzn.Vlasta posłała piękną Sarkę by pokonała najlepszego wojownika Ctirada. Sarka spotkała się z nim w dolinie opodal Pragi. Gdy Ctirad zasnął zabiła go. Rozpoczęła się wojna, która ostatecznie zakończył się zwycięstwem mężczyzn. Sarka popełniła samobójstwo skacząc ze skały w przepaść.

Sam Smetana tak opisał swoją pracę: „Ten poemat nie opowiada o krajobrazie lecz o dziewczynie. Początek to portret jej gniewnej przysięgi zemsty na mężczyznach, za zdradę jej kochanka. Ten słyszy z daleka jej płacz. Widząc ją przybywającą do lasu dołącza do niej z grupą towarzyszy pragnąc ją pocieszyć. Sarka przygotowała toksyczny napitek i poczęstowała Ctirada i pozostałych. Gdy zasnęli zadęła w róg. Wtedy inne wojowniczki wyszły z ukrycia za skałami. W podnieceniu urządziły rzeź. Krwawy horror, furia i pasja zemsty Sarki kończy tę kompozycję.”

 

 

 

 

 

 

 

Rezerwat "Dzika Sarka"

 

 

 

Czwarty poemat powstał w październiku 1875 roku. Otrzymał nazwę Z Czeskich Lasów i Łąk. Opis słowny został opublikowany łącznie z partyturą – „Pewnego pięknego letniego dnia byliśmy na czeskich polach, gdzie na scenie z kwiatów i powiewów wiatru czuliśmy inspirację. Od obfitości miłych odgłosów natury do szczęśliwych, radosnych nut tej krainy. Z dala od gorączki ludzkiej my poszliśmy do zacienionego, cichego gaju. Ucieszeni lekką bryzą, szmerem liści, śpiewem w koronach drzew czuliśmy pełną harmonię z przyrodą. W tym Hymnie Natury pobrzmiewały echa rogów z oddali. Nagły poryw wiatru przerwał ten uroczysty nastrój i przyniósł festiwal dźwięków z wiejskiego wesela. Odbywało się blisko i nagle znaleźliśmy się w środku zabawy, między wieśniakami, którzy bawili się muzyką i tańcem, wyglądając na bardzo ukontentowanych z życia. Ta radość jest słyszalna w pieśniach ludowych w całych Czechach.”

 

Piąta część cyklu Tabor nazwana jest od miasteczka założonego w 1420 roku przez reformatora Jana Husa. Smetana powiedział, że muzyka opisuje dzielność, odwagę i charakter husytów. Główny temat całej części pochodzi z melodii hymnu husytów „Wy, którzy jesteście wojownikami Boga i postępujecie zgodnie z jego prawami, módlcie się o pomoc Bożą i pokładajcie w nim wiarę, a będziecie zwycięzcami.” Linia melodyczna hymnu jest powtarzana, przetwarzana i rozwijana.

Tabor został ukończony w grudniu 1878 roku, a po raz pierwszy wykonany w styczniu 1880 z okazji złotego jubileuszu Smetany jako kompozytora.

 

 

 

Ostatni, szósty poemat cyklu Ma Vlast  nazywa się Blanik. Według kompozytora zaczyna się tam, gdzie poprzedni się kończy. „Po przegranej żołnierze husyccy wycofali się na górę Blanik. To jest przyczyna, dla której hymn pojawia się ponownie. Ta melodia podniesie Czechów do minionej chwały. Ta część i cały cykl kończy się hymnem zwycięstwa, w formie marsza. Zawiera też krótkie kontrastujące interludium, które gra mały pasterz na fujarce.”  Fragment hymnu husytów, którą Smetana użył posiada mocne słowa „Z Bogiem, my ostatecznie będziemy zwycięzcami”. Jakby wieńcząc cały cykl, Smetana kończąc Blanika przywołuje dwa tematy z pierwszego poematu Vysehrad. Blanik został ukończony w marcu 1879 roku.

Góra Blanik

 

Ma Vlast to najbardziej celowa kompozycja Bedrzicha Smetany. Każdy poemat symfoniczny jest programowy. Po kolei wchodzą głęboko w historię Czech i prorokują lepszą przyszłość. Poematy pomyślane od początku jako całość kontrastują w wykorzystaniu instrumentacji. Każda część pod tym względem jest inna. Najbardziej kolorowa jest Vltava , gdzie harfa i dęte drewniane malują wręcz graficzny obraz wielkiej rzeki.

W całym tym symfonicznym cyklu Smetana wykorzystał: pikolo, 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, 4 rogi, 2 trąbki, 3 puzony, tubę, harfę, kotły i smyczki.