Cyrulik Sewilski

Rossini - Il Barbiere di Siviglia.

(Cyrulika Sewilskiego można posłuchać tutaj: theblues-thatjazz.com/en/box/6432-rossini--il-barbiere-di-siviglia.html )

Zacznijmy od premiery. Na scenie działy się przedziwne rzeczy, jakby jakieś fatum zawisło na operą: pękają struny gitary, między aktorami biega kot, jeden z śpiewaków wywala się jak długi, różne inne śmieszne przypadki przytrafiają się w całym przedstawieniu. Tak mówi legenda o pierwszym wystawieniu Cyrulika Sewilskiego w Rzymie. Premiera była klęską, jakich niewiele zdarzyło się w całej historii opery. Gioacchino Rossini był niezwykle zaskoczony, podobnie zresztą jak i wykonawcy.

Gioacchino Rossini, ok. 1815

Le Barbier de Seville, czyli Cyrulik Sewilski jest sztuką napisaną przez Beaumarchais.To pierwsza część trylogii, wzorowanej na komedii del’arte, o przygodach Figara. Drugą częścią było „Wesele Figara”,które wcześniej przeniósł na scenę operową W.A. Mozart. (Pisałem o tej operze tutaj:"Wesele Figara" Wolfganga Mozarta)

Beaumarchais miał wiernego, bogatego przyjaciela, Josepha Pâris-Duverney’a, który zaproponował mu wspólne prowadzenie interesów. Te ‘interesy ‘ były tego rodzaju, że Pâris-Duverney sporo dokładał do bardzo utalentowanego w dziedzinie sztuki przyjaciela. W każdym razie w 1764 roku Beaumarchais wyjechał w interesach na 10 miesięcy do Hiszpanii, chociaż sam wyjazd spowodowany był kłopotami jego siostry. Najprawdopodobniej podczas pobytu w Hiszpanii zobaczył komedię Tirso de Moliny „El Burlador de Sewilla”. w której zobaczył prototyp Figara. W 1765 roku napisał ‘Le Sacristan’,gdzie po raz pierwszy umieścił postacie Figara i Almavivy. Sztuka wzorowana na manierze hiszpańskiej nie przyniosła sukcesu. Beaumarchais nie chciał jednak rezygnować z Figara.

W 1772 roku Beuamarchais zwrócił się do paryskiejComédie Italienne z ofertą wystawienia opery lub sztuki komicznej. Oferta nie została przyjęta. Mimo to Beaumarchais w 1773 roku napisał Cyrulika Sewilskiego. Wystawiono ją dopiero w 1775 roku w Comédie Française,w Tuileries. Ta zwłoka wzięła się stąd, że Beaumarchais uwikłany był w procesy. Były one skutkiem śmierci Pâris-Duverney’a, który w testamencie anulował mu poważne długi, a nawet zapisał legat w postaci niezłej sumki w gotówce. Syn Pâris-Duverney’a, książę de la Blache nie chciał uznać testamentu. Procesy zakończyły się ostatecznie wygraną Beaumarchais, jej pokłosiem było powstanie Wesela Figara. Ta sztuka była obrazoburcza. Cyrulik Sewilskito przede wszystkim komedia bez pretensji do ideologii.

Pierre Augustin Caron de Beaumarchais

Premiera z 1775 roku była dużym sukcesem. Sztuka nie była operą chociaż niektórym scenom towarzyszyła muzyka opracowana przez Antoine-Laurent Baudrona. Żywa akcja i błyskotliwy humor zapraszały kompozytorów do napisania opery buffa, opery komicznej.

Wróćmy jeszcze do rzymskiej premiery Rossiniego. Początkowo przedstawienie przebiegało spokojnie. Burza wybuchła dopiero wówczas, gdy wykonujący rolę hrabiego Almavivy, tenor Manuel Garcia, wyszedł na scenę rozstrojoną gitarą, by wykonać skomponowaną przez siebie arię. W tamtych czasach nie było niczym niezwykłym, że śpiewacy wykonywali własne arie. Widownia zareagowała wybuchem śmiechu. Garcia musiał na scenie nastroić gitarę. Zdeprymowany zaśpiewał słabo. Dalszy ciąg przedstawienia przebiegał przy wtórze śmiechu, wulgarnych okrzyków i gwizdów. Siedzący przy klawesynie Rossini nie doczekał do końca spektaklu i w trakcie II aktu opuścił teatr. To zachowanie publiczności nie było spontaniczne. Najprawdopodobniej było inspirowane przez zwolenników innego kompozytora Giovanniego Paisiello.

Giovanni Paisiello był znanym kompozytorem epoki klasycznej. Jego utwory były wykonywane w całej Europie. Cieszył się względami dworów królewskich. W 1776 roku zaprosiła go do Rosji caryca Katarzyna II. Paisiello przebywał tam osiem lat. Napisałam wtedy wiele swoich dzieł, w tym i Cyrulika Sewilskiego. Premiera odbyła się w 1782 roku w St. Petersburgu, a następnie w teatrach w całej Europie. Osiągnęła spore powodzenie. Nic dziwnego, że przyjaciele Paisiello nie byli zachwyceni tym, że powstała nowa wersja opery i to napisana przez sławnego kompozytora, jakim był już Rossini.

Przed Rossinim jeszcze jeden kompozytor wziął na swój warsztat sztukę Beaumarchais. Był nim Nicolas Isouard.Pochodził z Malty. Po przyjeździe do Paryża został kompozytorem piszącym regularnie do Théâtre de l'Opéra-Comique, dla potrzeb którego napisał ponad 30 prac. Jego opery buffa były regularnie wystawiane. Isouard w 1796 roku napisał również Cyrulika Sewilskiego. Ten Cyruliknie należał do najbardziej udanych. Wystawiany był rzadko.

Dla Rossiniego libretto opracował pisarz Cesare Sterbini. Było to bardzo dobre libretto. Rossini był znany z tego, że tworzył swoje opery w niesłychanie szybkim tempie. Według relacji jednego z przyjaciół Rossini napisał Cyrulika Sewilskiego w osiem dni.Sam Rossini, pytany o to, jak szybko skomponował „Cyrulika”odpowiadał, że w dwanaście albo w trzynaście dni. Można pisać błyskawicznie jednak są pewne ograniczenia. Partytura liczy sobie około 600 stron, a w tamtych czasach nie było komputerów. W rzeczywistości, trwało to prawdopodobnie około dwa razy dłużej. Lecz i tak napisanie takiego, choćby tylko rozmiarami, dzieła w ciągu 25 dni było z pewnością wyczynem.

Gioacchino Rossini, 1920

Choć premiera „Cyrulika Sewilskiego” została przygotowana w tempie iście ekspresowym, to jej obsada zastała dobrana nadzwyczaj starannie. Co prawda tempo pracy było wymuszone - kompozytor otrzymał zamówienie na półtora miesiąca przed projektowanym terminem premiery.

Role:

Rosina (Rozyna), podopieczna Bartola – sopran lub mezzosopran
Dr Bartolo, opiekun Rosiny – bas, (basso buffo)
Hrabia Almaviva – tenor, (tenore di grazia)
Figaro, cyrulik sewilski – baryton
Fiorello, sługa Almavivy – bas
Don Brasilio, nauczyciel muzyki – bas
Berta (Marcellina), służąca Bartola – sopran.

Na premierze wystąpili w powyższej kolejności: Gertrude Righetti, Bartolomeo Botticelli, Manuel Garcia, Ligi Zamboni, Paolo Biagelli, Zenobio Vitarelli, Elisabetta Loiselet.

Akcja:

Rzecz dzieje się w Sewilli, w siedemnastym wieku.

Akt I

Odsłona 1

Rankiem przed domem doktora Bartola pojawiają się muzykanci oraz hrabia Almaviva, który śpiewa serenadę dla wychowanicy doktora, Rozyny. Nadchodzi cyrulik Figaro i Almaviva rozpoznaje w nim swojego dawnego sługę. Za jego radą hrabia, który przybrał imię Lindor, dalej śpiewa. Rozyna ukazuje się w oknie i upuszcza liścik. Ostrzega w nim Lindora, że stary Bartolo chce ją poślubić. Figaro radzi, by hrabia udając żołnierza starał się o kwaterę u doktora.

Odsłona 2

Rozyna zakochuje się w Lindorze i chce go poznać. Pisze do niego list, a Figaro, który jako cyrulik ma wolny wstęp do domu doktora, doręcza go. Zapewnia też Rozynę o miłości Lindora. Bartolo coś podejrzewa. Wie, że Almaviva jest w Sewilli i że Rozyna wpadła mu w oko. Prosi o radę Don Bazylia, przekupnego intryganta, który przekonuje, że najlepszym środkiem na intruza jest plotka i obmowa. Pojawia się Almaviva jako kawalerzysta i żąda kwatery. Udając pijanego, lekceważy zaświadczenie doktora zwalniające go od obowiązku jej udzielania. Straszy, że gotów jest użyć siły. Kłótnia ściąga tłum gapiów i wojskowy patrol. Wtedy Almaviva wyjawia po cichu dowodzącemu oficerowi swoje nazwisko i tytuł. Żołnierze wycofują się.

Akt II

Almavivie nie udało się zamieszkać u doktora. Próbuje ponownie, udając Alonza, ucznia Don Bazylia. Ma zamiast chorego mistrza udzielić Rozynie lekcji śpiewu. Podstęp udaje się. Młodzi zamieniają czułe słowa, gdy zjawia się sam Don Bazylio. Sytuację ratuje Figaro. Cyrulik wmawia mu, że jest ciężko chory i powinien leżeć w łóżku. Bazylio wychodzi, a Figaro zaczyna golić Bartola. Rozyna i rzekomy Alonzo wracają do przerwanej lekcji. Gdy zapominają o ostrożności, Bartolo orientuje się w sytuacji. Wygania Almavivę i cyrulika, zamyka Rozynę, a sam śpieszy po notariusza, by natychmiast wziąć ślub. Zaczyna padać. W potokach deszczu Figaro i Almaviva wchodzą po drabinie do domu Bartola, by uprowadzić Rozynę. Ta wzbrania się, bo Bartolo ostrzegał ją, że Lindor jej nie kocha i jest tylko sługą Almavivy. Gdy wszystko się wyjaśnia, cała trójka decyduje się uciekać. Niestety, Bartolo zabrał drabinę. Do domu wkracza Don Bazylio z notariuszem. Obrotny Figaro każe notariuszowi połączyć węzłem małżeńskim Rozynę z Almavivą. Przekupiony Don Bazylio składa obok Figara swój podpis jako świadek. Doktor Bartolo przybywa, gdy kontrakt ślubny jest już podpisany.

(Streszczenie libretta według "Przewodnika operowego" J. Kańskiego)

Następnego dnia po premierze miało się odbyć kolejne przedstawienie Cyrulika Sewilskiego. Rozbity Rossini nie przybył do teatru, symulując chorobę. Musiał być więc naprawdę zdumiony, gdy późnym wieczorem zobaczył przed swoim domem wiwatujące na jego cześć tłumy. Okazało się, że drugie przedstawienie zupełnie zmieniło sądy i odczucia publiczności. Wysłuchana w spokoju opera odniosła olbrzymi sukces.

Nie ma się czemu dziwić. Jest to jedna z najzabawniejszych oper komicznych. Dosyć prosta i banalna intryga jest pretekstem do wprowadzenia niesamowitej ilości muzycznego humoru. Słuchając Cyrulika ma się wrażenie, iż muzyka bez przerwy jak nie chichocze, to śmieje się w głos, jak nie ironizuje to szydzi z głupców. Cała partytura skrzy się dowcipem. Sam Rossini był człowiekiem pogodnym i lubiącym żarty, a często swoją pracę uważał za dobrą zabawę. Igraszka o nazwie Cyrulik sewilski udała mu się znakomicie. Szturmem zdobyła sceny całego świata i dziś nie ma szanującego się teatru bez tej opery w repertuarze.

Najsłynniejsze, najbardziej lubiane arie to Largo al factotum, Una voce poco fa i La calunnia, czyli aria o plotce. Wspaniałym dziełem jest uwertura. Jest to tak dobra kompozycja, że stała się samodzielnym utworem granym na koncertach filharmonicznych.

Jednak w tej operze trudno nawet wyszukać najlepsze fragmenty, gdyż każda strona partytury jest prawdziwym klejnotem kompozytorskiego mistrzostwa i muzycznego dowcipu.

Walory dzieła zainteresowały filmowców, o co ciekawe, przede wszystkim animowanych. W 1944 roku powstał The Barber of Sewille, w którym główną rolę odgrywałWoody Woodpecker. Film wyprodukowałWalter Lantz Productions. Był to pierwszy film rysunkowy, którego ścieżka dźwiękowa składała się z klasycznego dzieła sławnego kompozytora. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać o wielkiej promocji muzyki u najmłodszych, ale i nie tylko u nich. Woody Woodpecker odniósł jako Cyrulik Sewilski duży sukces.

Woody Woodpecker and his captive client in a scene from The Barber of Seville.

Woody Woodpecker jako Figaro

W jego ślady poszedł zatem i Warner Bros. W 1949 roku wyprodukowali inną parodię opery, pod nazwą Rabbit of Sewillez Bugs Bunny w roli głównej.

Królik Sewilski

Obie te produkcje zaliczane są do 50 Najlepszych Filmów Animowanych Wszechczasów.

Uwertura została wykorzystana do hymnu programu radiowej Trójki – 60 minut na godzinę. Słuchało go mnóstwo ludzi, ale nie wszyscy wiedzieli, że to melodia Gioacchino Rossiniego.

W music boxie londyńska Philharmonia Orchestra & Chorus pod kierunkiem Alceo Galliery. Występują: Maria Callas, Luigi Alva, Gabriela Carturan, Tito Gobi, Fritz Ollendorf, Mario Carlin.