Beethoven - Symfonia nr 6 Pastoralna

„Kocham drzewa bardziej niż ludzi”.

Beethoven kiedy tylko mógł wyrwać się z miasta wybierał się na wieś, gdzie odbywał długie spacery wśród drzew i pól. Jak sam pisał do przyjaciela: „Jaki ja jestem zadowolony gdy przebywam między drzewami i krzakami, między drzewami, kwiatami i skałami. Nikt tak nie kocha natury jak ja … mój zły słuch nie sprawia mi żadnych kłopotów. Na wsi każde drzewo wydaje się mówić do mnie ‘Święty, Święty’. W lesie panuje taki nastrój, w którym czuję wszystkie rzeczy.”

 

W 1798 roku Beethoven zaczął głuchnąć. Wszelkie próby leczenia, liczne konsultacje nic nie dały. Ostateczny wniosek – choroba będzie postępować. Jeden z lekarzy radził przebywać jak najwięcej na wsi. Beethoven miał małą siedzibę niedaleko Wiednia, w Heiligenstadt. Obecnie to dzielnica Wiednia, ale w czasach Beethovena to była prawdziwa wieś.

 

W Heiligenstadt Beethoven miał prosty miernik postępu choroby, mianowicie dzwon kościelny. Pilnie go słuchał o określonych godzinach i bardzo się martwił gdy zauważał, że słyszy gorzej.

 

Ukochanie przyrody słychać w różnych utworach Beethovena, jednak nigdzie tak mocno i wyraźnie jak w 6. Symfonii Pastoralnej, (op. 68). Pierwotny tytuł był dłuższy:

"Pastoral Symphony, or Recollections of Country Life."

Oczywiście nie jest to pierwszy przypadek opisu natury w muzyce. W baroku pojawiały się tematy myśliwskie i głosy ptaków. W oratorium Haydna Pory Roku, datowanym na 1801 rok występuje kilka scen z życia wiejskiego.

 

W 1784 roku wydawca Bossler opublikował zbiór trio fortepianowych Beethovena. W tym samym czasie opublikował też utwór Justina Heinricha Knechta, pięcioczęściową symfonię zatytułowaną „A Musical Portrait of Nature”. Każda część miała swoją nazwę określającą jej zawartość. Knecht, jako kompozytor jest obecnie całkowicie zapomniany. Znamy go tylko dlatego, że z jego pomysłu skorzystał Beethoven.

 

6 Symfonia Pastoralna składa się z pięciu części, każda ma swoją osobną nazwę, tak jak u Knechta. Beethoven nigdy nie ukrywał, że wziął to od niego.

Ta symfonia jest jedną z dwóch, które posiadają nazwę, drugą jest Eroica.

 

Beethoven twierdził, że pierwsze szkice tej symfonii powstały w 1802 roku. Przez kilka lat nie rozwijał jednak tego zarysu. Potrzebował odpowiedniego klimatu. Ten nadarzył się w okresie od lata 1807 roku do lata 1808 roku. Te miesiące Beethoven spędził w Heiligenstadt. To był bardzo twórczy okres – powstały tam dwie symfonie: omawiana 6. Pastoralna i 5. oraz Sonata na wiolonczelę A-dur i dwa trio fortepianowe op.70.

Nie jest jasne, która symfonia była ukończona pierwsza. Początkowo katalogowano Pastoralną jako piątą, a symfonię c-moll jako szóstą. Dopiero przy wydaniu nutowym numery symfonii uległy zamianie.

Po powrocie do Wiednia jesienią 1808 roku, Beethoven zaczął przygotowywać galowy koncert z nową swoją muzyką. Ten sławny koncert odbył się 22 grudnia 1808 roku w Theater an der Wien. Program był następujący:

1. Symfonia nr 6 Pastoralna,
2. Aria koncertowa "Ah, perfido",
3. Dwie części Mszy C-dur,
4. 4. Koncert Fortepianowy,
5. Symfonia nr 5,
6. Chorał Fantazja.

To był prawdziwy maraton. Cztery godziny muzyki i to muzyki nowej dla słuchaczy. Teatr był niedogrzany, orkiestra miała za mało prób, a sopran był mocno stremowany. W efekcie obie symfonie nie wzbudziły entuzjazmu. Jak się wyraził jeden z obecnych – „ktoś ma zbyt dużo dobrych rzeczy – słychać coraz więcej krzyku.”

 

Tytuł każdej części 6. Symfonii daje jasny obraz tego, co kompozytor chciał nam przekazać.

Pierwsza, „Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś" wprowadza idylliczny nastrój, który jest z nami do końca. W pewnym momencie skaczący rytm obrazuje wiejskie dzieci przy zabawie.

Temat z pierwszej części.

 

Część druga "Scena nad strumykiem" - odgłos strumyka jest często przerywany przez ptaki: przepiórki, słowiki i kukułki, których głosy są naśladowane przez instrumenty dęte drewniane: flet, klarnet i fagot.

W części trzeciej "Wesoła zabawa wieśniaków" portretuje zabawę ludową. Kilka lat później jeden z przyjaciół Beethovena powiedział, że w zamyśle chodziło o chłopską kapelę grającą odważnie w oparach alkoholu. Jak większość takich zabaw w końcówce muzyka wskazuje zmianę atmosfery, przechodząc do części czwartej "Burza". Orkiestra pokazuje grozę tego zjawiska, które stopniowo łagodnieje płynnie wchodząc do części piątej "Śpiew pasterza - radosne uczucia po burzy". Całość kończy się wyciszeniem, tak jakby Beethoven widział zmierzch w Heiligenstadt, ciesząc się spokojem i odpoczywając po wykonanej pracy.

 

Temat z trzeciej części.

 

Jest to jedyna symfonia Beethovena, która składa się z pięciu części, przy czym trzy ostatnie grane są bez pauzy. Uznawana jest za pierwszą symfonię programową, tzn. niosącą przesłanie, a także jako prekursor poematu symfonicznego.

Moim zdaniem to nadinterpretacja. Sądzę, że Beethoven opisał swoje odczucia i wrażenia z bliskości natury, którą się tak cieszył. Sam mówił, że w tym dziele „malował bardziej uczucia niż obraz muzyczny.” Ponieważ uczucia te miały charakter bardzo pozytywny Symfonia Pastoralna ma miły, lekki charakter, którego nie widać w innych symfoniach. Krytycy na ogół lekką muzykę uważają za mniej wartościową, dlatego symfonia ta uważana jest za słabszą od 3. 5. 7. czy 9. Niezależnie od krytyków, dla mnie Pastoralna jest ulubioną symfonią Beethovena.

 

Instrumentacja jest następująca: dwa flety, piccolo (tylko w części 4.), dwa oboje, dwa klarnety, dwa fagoty, dwa rogi, dwie trąbki (w 3., 4. i 5. części), dwa puzony (w 4. i 5. części) oraz kotły (w 4. części tylko).

 

Oryginalne nazwy części to:

1. Erwachen heiterer Empfindungen bei der Ankunft auf dem Lande (Awakening of cheerful feelings upon arrival in the country): allegro ma non troppo
2. Szene am Bach (Scene at the brook): andante molto mosso
3. Lustiges Zusammensein der Landleute (Happy gathering of country folk): allegro
4. Gewitter. Sturm (Thunderstorm; Storm): allegro
5. Hirtengesang. Frohe und dankbare Gefühle nach dem Sturm (Shepherds' song; cheerful and thankful feelings after the storm): allegretto.

W music boxie 2 różne wykonania: Toscanini z NBC Orchestra oraz Kleiber z Royal Koncertgebouw Orchestra.

Symfonia trwa około 40 minut, trzeba więc sobie zarezerwować czas:-)