Rozpoczął się najważniejszy, bo finalny już etap prac nad nowelizacją kodeksu karnego z 6 czerwca 1997 r. Piszę "nowelizacją", lecz to w tym przypadku raczej eufemizm, bo projektowane zmiany zakrojone są na tak szeroką skalę, że można spokojnie mówić o generalnym odkurzeniu i w wielu miejscach wywróceniu prawa karnego do góry nogami.
Zmiany proponowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości dotyczą praktycznie wszystkich aspektów prawa karnego w naszym kraju. Przeregulowane zostają zapisy dotyczące karania nieletnich jak dorosłych, niektórych kontratypów (rozszerzenie zakresu obrony koniecznej), środków probacyjnych no i oczywiście samych przepisów szczególnych traktujących o karach za poszczególne przestępstwa.
Mój stosunek do nowelizacji, której patronem jest Zbigniew Ziobro, jest lekko mówiąc ambiwalentny. Z jednej strony popieram np. tzw. "więzienia weekendowe" czy elektroniczne obrączki. Bliskie memu sercu jest też rozszerzenie zakresu obrony koniecznej, ale nie w smak mi sposób, w jaki czyni to projekt zmian. Podobnie rzecz się ma do rozszerzenia katalogu odpowiedzialności karnej osób pomiędzy 15 a 17 rokiem życia. Jednak nie tymi sprawami chciałem się tu zająć, a swoją uwagę skoncentrować
tylko i wyłącznie na karach.
Jednym z filarów, szczególnie medialnych, owych zmian jest zaostrzenie kar. Urzędujący minister sprawiedliwości wielokrotnie pokazywany był na tle różnorakich tablic z wykresami pokazującymi spadek przestępczości w USA, jaki został odnotowany dzięki zaostrzeniu kar za poszczególne przestępstwa.
Można więc śmiało powiedzieć, że hasło "Wyższe kary, cięższe kary!" jest pewnym motywem przewodnim nowelizacji, łatwo podchwytywanym przez media i bardzo skutecznie działającym na wyobraźnie wyborców. Niezbyt to dziwi w sytuacji, gdy kamera telewizyjna zabłąkana na korytarzu sądowym jakże często pokazując twarze zdesperowanych krewnych ofiar przekazuje nam komunikaty typu: "Nie mam litości!", "Wykastrować go!", "Zabić, tylko śmierć przyniesie sprawiedliwość!". Nie mam pretensji do tych ludzi - zostali głęboko zranieni, a słowa te płyną gdzieś z głębi udręczonej duszy. Jednak tego typu obrazki przenikają do świadomości widzów, którzy faktycznie zaczynają wierzyć, że tylko kara najsurowsza jest najwłaściwsza - w każdym przypadku.
Jednak jest to mit, który pozwoliłem sobie ochrzcić mianem "mitu wysokich kar". Można bardzo łatwo wykazać, że samo podwyższenie progów, tzw. widełek, np. wysokości kary pozbawienia wolności wcale nie wpłynie na spadek przestępczości. Co z tego, że za jakieś przestępstwo aktualnie można "dostać" od 3 miesięcy do 5 lat, a po nowelizacji od roku do lat 10? Niewiele to zmienia.
Najlepszym przykładem na prawdziwość tej tezy jest skonfrontowanie ze sobą dwóch ustaw z zakresu prawa karnego - kodeksu karnego skarbowego (czyli popularnego KKSu) i ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
W tej pierwszej - KKSie - bardzo specyficznej, dominują kary zastraszająco niskie - właściwie w większości miejsc mamy do czynienia tylko-li z grzywnami, od święta pojawia się ograniczenie wolności czy pozbawienie wolności (głównie do lat 2, czy w porywach 3).
Spójrzmy teraz na drugą - ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Praktycznie mamy tutaj do czynienia z samymi zbrodniami! Kara pozbawienia wolności od lat 3 to standardowa sankcja. I lecą one w góre astronomicznie, z żadka zabezpieczone górną granicą w postaci np. lat 10.
I teraz zastanówcie się drodzy czytelnicy - jak wygląda aktualnie sytuacja w związku z przestępstwami skarbowymi i przestępstwami o charakterze narkotykowym? Tych pierwszych praktycznie nie ma, jakiś minimalny odsetek wszystkich popełnianych czynów zabronionych pod groźbą kary. A tych drugich? Jedno na drugim, ich ilość stale rośnie, w prędkości więcej niż wprost proporcjonalnej.
Jak to sie dzieje? Przecież przestępstwa narkotykowe zagrożone są tak wysokimi karami za najgłupszą rzecz (np. hodowanie kilku konopii indyjskich w donicznce). Wydaje się nielogiczne! Przecież zgodnie z obiegową opinią: im wyższa kara, tym mniejszy odsetek ludzi, którzy dany czyn popełnią.
No i właśnie dochodzimy do sedna mitu wysokich kar. Okazuje się bowiem, że to nie wysokie kary odstraszają ludzi, ale skuteczność egzekwowania przepisów karnych. Urzędy skarbowe, policja skarbowa są niesamowicie skuteczne w wykrywaniu wszelkich przekrętów i doprowadzaniu winnych przed oblicze sądu. W społeczeństwie wytwarza się więc powszechne przekonanie, że tego typu rzeczy po prostu nie warto robić, bo i tak zostaniesz wykryty i ukarany.
Natomiast w związku z powszechnym rozdwojeniem jaźni społeczeństwa w przypadku narkotyków (a to miękkie powinny być legalne, a to twarde może nie...), małej wykrywalności, przeświadczeniu, że tej sytuacji zmienić za bardzo się nie da, nawet horrendalnie wysokie kary nie zmieniają rzeczywistości.
Zresztą ten przykład to tylko jeden z wielu na potwierdzenie tezy, że wysokie kary nijak się mają do wysokiej skuteczności w egzekwowaniu prawa. Można obejrzeć sobie różnorakie statystyki z wyroków jakie zapadają w procesach karnych. W druzgoczącej ilości przypadków sądy nawet nie zbliżają się do połowy zagrożenia karnego, z jakiego mogą skorzystać! Wyroki obracają się na najniższym pułapie, a nie na najwyższym.
Praktyka więc sama pokazuje, czego jej trzeba - rozszerzenia możliwości wymierzania kar najniższych, a nie najwyższych!
Jednak w tym przypadku Zbigniew Ziobro i komisja kodyfikacyjna prawa karnego wykazała się rozsądkiem, dopuszczając wymierzanie kary pozbawienia wolności poniżej miesiąca, oraz luzując okowy ogólnego wymierzania pozbawienia wolności (swobodnie od miesiąca do 25 lat).
Niestety jednak dobre pomysły pozostają w cieniu złych. Najpewniej stworzonych tylko i wyłącznie "pod publiczkę" i elektorat. Aby więcej tych, którzy krzyczą "wykastrować!" mogło poczuć, że Zbigniew Ziobro i PiS to "swoi ludzie", blisko tych cierpiących.
