Pisanki wielkanocne

W tradycji chrześcijańskiej pisanki oznaczają zmartwychwstanie Jezusa, symbolizują także budzenie się do życia natury.

     Na ziemiach polskich już w X wieku znany był zwyczaj ozdabiania jajek, ale korzenie tej tradycji sięgają zdecydowanie dalej. Ślady przyozdabiania jajek odkryto już w starożytności – w Mezopotamii.

     Samo jajko już w starożytności było przedmiotem kultu, jako symbol świata, płodności, życia i zdrowia. Persowie wierzyli, że świat wykluł się z jajka – białko stało się słońcem, żółtko zaś – księżycem. Według mitologii indyjskiej kosmiczne jajo zostało złożone przez boskiego ptaka w pierwotnych wodach i wykluł się z niego Brahma, stwórca pierwszych istot żywych. Z kolei starożytni Egipcjanie sądzili, że kosmiczne jajo zostało złożone w Nilu, a jego skorupka kryła bogów Re i Ptaha.

     Najstarsze malowane jajka pochodzą z Asyrii i liczą ponad 5000 lat. Nieco późniejsze wywodzą się z Chin, Egiptu i Persji. O malowaniu jajek wspominają poeci Owidiusz, Pliniusz Młodszy oraz Juwenalis, wiemy więc, że zwyczaj ten był rozpowszechniony również na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Najstarsze polskie pisanki datuje się na koniec X wieku. Odnalezione zostały w grodzie Ostrówek (dzisiejsze Opolskie).

    Sama praktyka dekorowania skorupki miała spotęgować cudowne własności jajka. Uważano, że jajko chroni przed złem. Dlatego też wkładano jajko do ust zmarłego, by jego dusza zaznała spokoju i nie błąkała się po świecie. Jajek używano również do leczenia chorób i łagodzenia bólu, turlając je po ciele chorego. Jajko pełniło także funkcję „kamienia węgielnego” – zakopywano je w miejscu, gdzie miał powstać nowy budynek, by zło trzymało się z daleka.

     Tradycja przygotowywania pisanek przeniknęła do kultury chrześcijańskiej. Według legendy święta Maria Magdalena, dowiedziawszy się o zmartwychwstaniu Jezusa, pobiegła do domu, gdzie zorientowała się, że jej jajka mają czerwone skorupki. Ogłaszając apostołom radosną wieść, pokazała im też niezwykłe znalezisko. Z kolorowych jajek wykluły się barwne ptaki, które poleciały obwieszczać na całym świecie Dobrą Nowinę.

     W dawnej Polsce ozdabianiem wielkanocnych pisanek zajmowano się w Wielki Piątek. Była to czynność zarezerwowana dla dziewcząt. Wodą, w której gotowały się przeznaczone do malowania jajka, myły włosy. Taki zabieg miał sprawić, że włosy stawały się gęste i nabierały blasku. Pisanki służyły dziewczynom jako wykup w śmigus-dyngus – rozdawały je chłopakom, by uniknąć polania wodą. Najładniejsze malowane wielkanocne jajko panna wręczała kawalerowi, którego darzyła szczególnymi względami. Jeśli chłopak odwdzięczył się podobnym podarunkiem, świadczyło to o odwzajemnionym uczuciu.

    Dawniej mianem pisanek określano tylko te malowane jajka, które były ozdobione różnymi deseniami. Wzór nanoszony był rozgrzanym woskiem pszczelim za pomocą różnych narzędzi: szpilek, słomek, szydełka, patyków itp. Następnie zanurzało się jajko w gotowym barwniku, a później usuwano naniesiony wosk. Znajdujący się pod nim dekor pozostawał niezabarwiony.

      Jajka malowane na jeden kolor, bez wzorów, określano mianem kraszanek. Kolor uzyskiwano za pomocą naturalnych barwników. Brązową skorupkę dawało gotowanie jajek w wywarze z łupin cebuli. W celu uzyskania żółtych kraszanek wykorzystywano korę młodej jabłoni lub kwiaty nagietka. Fioletowe skorupki wymagały kwiatów ciemnej malwy, niebieskie zaś – kwiaty bławatka. Do uzyskania zielonej barwy nieodzowne były pędy młodego żyta lub listki barwinka, a różowej – sok z buraka.

     Każdy kolor miał swoją symbolikę. Fioletowy i niebieski oznaczały wielkopostną żałobę. Żółty, zielony i brązowy – radość ze zmartwychwstania, zaś czerwona symbolizowała krew Chrystusa.

     Z kolei drapanki  powstają poprzez wydrapywanie wzorów na barwionej skorupce ostrym narzędziem.

     Inną metodą dekoracji wielkanocnych jajek, popularną w okolicach Krakowa i Łowicza, było naklejanie kolorowych wycinanek z papieru. Tak ozdobione jajka nazywa się nalepiankami.

     Wyjątkowo efektownie prezentują się pisanki ażurowe, zwane również ażurkami. Powstają poprzez wywiercanie otworów w wydmuszce jajka. Następnie wydmuszka zostaje pokryta farbą akrylową.

      Skorupki z pisanek i kraszanek rzucano pod drzewa owocowe, aby obrodziły, zagrzebywano w kretowiskach, aby kury ich nie rozwlekały i jaj nie gubiły, dodawano do paszy kurom, aby dobrze się nosiły, do ziarna przeznaczonego na siew, aby było plenne, do studni, aby woda była czysta itp. Miały moc przenoszenia na siebie ciążącej na człowieku lub zwierzęciu choroby, więc w magii leczniczej znalazły duże zastosowanie.

     Na Ukrainie w Kołomyi znajduje się Muzeum Pisanek. Budynek ma formę wielkiego jajka. Muzeum może pochwalić się bogatymi zbiorami pisanek z całego świata: od Chin przez Izrael po Egipt i Kenię. Polskę reprezentują wielkanocne pisanki łowickie.


Czytelnikom mojego bloga chciałbym złożyć życzenia Radosnych i Błogosławionych  Świąt Wielkiej Nocy.