5 listopada 1922 r. przeprowadzono wybory do Sejmu I kadencji, a tydzień później do Senatu I kadencji.
W trakcie niezwykle ostrej kampanii wyborczej w 1922 roku zgłoszono 19 państwowych list wyborczych.
Związek Ludowo-Narodowy, Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze i Chrześcijańska Demokracja utworzyły wspólny blok wyborczy pod nazwą Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej.
Ugrupowania centrowe stanowiły: Polskie Centrum (powstałe z połączenie Narodowego Zjednoczenia Narodowego i Stronnictwa Katolicko-Ludowego), Centrum Mieszczańskie, Narodowa Partia Robotnicza, PSL „Piast”, Unia Narodowo-Państwowa oraz Zjednoczenie Państwowe na Kresach.
Lewica utworzyła następujące listy: PSL „Wyzwolenie”, PSL „Lewica”, Chłopskie Stronnictwo Radykalne, PPS oraz komunistyczny Związek Proletariatu Miast i Wsi.
Mniejszości narodowe wystawiły wspólną listę pod nazwą Blok Mniejszości Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej. Większość Ukraińców galicyjskich zbojkotowała wybory, jedynie polonofilskie organizacje stworzyły listę pod nazwą Agrarna Ukraińska Chłopska Partia tzw. Chliborobów. Ponadto Żydzi galicyjscy wystawili swoją listę Komitet Zjednoczonych Stronnictw Narodowo-Żydowskich, na Żydzi z Królestwie Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy. Z kolei żydowscy socjaliści utworzyli dwie listy: Ogólny Żydowski Związek Robotniczy w Polsce „Bund” oraz Żydowski Robotniczy Komitet Wyborczy „Poalej Syjon”.
W wyborach przeprowadzonych 5 listopada 1922 r. wzięło udział 8,8 mln obywateli, spośród 13 mln uprawnionych do głosowania. Frekwencja wyniosła 67,7 proc. Najwyższa była w Wielkopolsce – około 87 proc. Najniższa w województwach stanisławowskim – 32 proc. i tarnopolskim – 35 proc. Wiązało się to z ww. bojkotem wyborów przez galicyjskich Ukraińców, nie uznających przynależności byłej Galicji Wschodniej do państwa polskiego.
Jeśli chodzi o frekwencję w okręgach, to wyniosła od 89,95 % w Szamotułach do 31,23 % w Stanisławowie. W b. zaborze pruskim oprócz Szamotuł największa była w Ostrowie (88,74 %), a najniższa w Hucie Królewskiej (64,7 %). Na terenie b. zaboru rosyjskiego największa była w Koninie (87,61 %), a najniższa w Grodnie (65,65 %). W Małopolsce największa była w Jaśle (77,18 % i Krakowie (75,96 %), a najniższa w Stanisławowie (31,23 %) i Złoczowie (33,10 %). Na Kresach największą zanotowano w Wilnie (66,30 %) i Krzemieńcu (62,47 %), a najniższą w Brześciu nad Bugiem (47,81 %) i Święcianach (50, 88%).
Największe poparcie w wyborach – 28,95 proc. - otrzymał Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, tworzony przez Związek Ludowo-Narodowy, Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe i Chrześcijańską Demokrację. W sumie prawica zdobyła 163 mandaty (134 w okręgach i 29 z listy państwowej). Na 62 okręgi wyborcze lista ta nie uzyskała mandatów jedynie w 12 (m.in.: Zamość, Tarnów). Największe poparcie uzyskano w Warszawie, zdobywając aż 7 mandatów na 14 możliwych oraz powiecie warszawskim 4 na 5 mandaty. Prawica największe wpływy miała w województwach pomorskim, wielkopolskim, warszawskim i białostockim. W największych miastach (Warszawa, Łódź, Poznań, Kraków i Lwów) zdobyła 18 na 33 mandaty – ponad 54%.
Drugi wynik uzyskał Blok Mniejszości Narodowych – 15, 86 proc., w którego skład weszli Ukraińcy, Białorusini, Niemcy, Żydzi i Rosjanie. Dodatkowo mandaty poselskie, łącznie 23, zdobyli również kandydaci startujący z listy ludowców żydowskich, syjoniści galicyjscy oraz Agrarna Ukraińska Chłopska Partia – tzw. Chliborobi.
Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” w wyborach otrzymało 13,08 proc. głosów, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” – 10,93 proc., Polska Partia Socjalistyczna – 10,28 proc., Narodowa Partia Robotnicza – 5,37 proc. Komuniści startujący w wyborach pod nazwą Związku Proletariatu Miast i Wsi uzyskali poparcie 1,37 proc. – głosowało na nich 121 tys. Wyborców (dodatkowo Komunistyczna Partia Górnego Śląska uzyskała 0.005 % głosów (5,4 tyś. Wyborców).
PSL „Piast” zdobyło w sumie 70 mandatów (58 w okręgach i 12 z listy państwowej), wyprzedzając Blok Mniejszości Narodowych – 66 ( w tym 55 z okręgów). PSL „Piast” największe poparcie uzyskał w Nowym Sączu (3 z 6 mandatów), Tarnowie ( 5 z 7 mandatów) i Jaśle (4 z 6 mandatów). W Małopolsce ludowy uzyskali 40 z 59 mandatów.
Z kolei blok mniejszości największe poparcie uzyskał w Kowlu, Łucku, Krzemieńcu, Brześciu nad Bugiem i Nowogródku. W tych okręgach zdobył 22 na 26 mandaty.
PSL „Wyzwolenie” zdobyło 49 mandatów, w tym 41 w okręgach, a PPS 41 mandatów, w tym 27 w okręgach. Najwięcej mandatów PSL „Wyzwolenie” zdobyło w Królestwie Polskim (Kielce i Iłża). Z kolei w województwach wschodnich : poleskim, wileńskim i nowogrodzkim ludowcy okazali się najsilniejszą partią polską. Zaś socjaliści najwięcej mandatów (po 3) uzyskali w Warszawie, Krakowie i Pińsku.
NPR zdobyła 18 mandatów, w tym 15 w okręgach, a Komitet Zjednoczonych Stronnictw Narodowo-Żydowskich 15 mandatów, w tym 13 w okręgach.
Inne partie obsadziły 22 mandaty, wszystkie z list okręgowych: Polskie Centrum - 6 mandatów, Chłopskie Stronnictwo Radykalne – 4 mandaty, Chliborobi – 5 mandatów, Związek Narodowo-Żydowski – 2 mandaty, komuniści – 2 mandaty (Warszawa i Będzin), PSL-Lewica - 2 mandaty, Żydowski Demokratyczny Blok Ludowy – 1 mandat.
Pozostałe listy zgłoszone w wyborach nie uzyskały żadnego mandatu.
W porównaniu do składu Sejmu Ustawodawczego najwięcej mandatów (24%) straciły stronnictwa centrowe. Największy w 1922 roku klub w Sejmie Ustawodawczym PSL „Piast” utracił w sumie 26 mandatów. Jednak prawdziwą klęskę poniosło Polskie Centrum , które uzyskało zaledwie 6 mandatów.
Prawdziwe zwycięstwo uzyskał Blok Mniejszości Narodowych. W Sejmie Ustawodawczym ludność niepolska miała zaledwie 17 posłów, w nowym aż 66. Gdy dodamy do tego 23 mandaty zdobyte przez inne listy mniejszości, liczba ta wzrośnie do 89 mandatów (ponad 20% wszystkich posłów).
Ponadto wybory wzmocniły w Sejmie I kadencji zarówno prawicę jak i lewicę.
CDN.
Inne tematy w dziale Kultura
