„Husarzy Śmierci” w latach 1920-1922 roku służyli w wojsku Litwy Środkowej.
Szlak bojowy Dyonu "Huzarów Śmierci" zakończył się w rejonie Lidy, gdzie zastało go zawieszenie broni. W obawie przez rozejściem się ochotników do domów oddział został skierowany do Teresina pod Warszawą, gdzie przez dwa miesiące odpoczywał, reorganizując swoje struktury.
Po „buncie” oddziałów gen. Żeligowskiego, zajęciu Wilna i utworzeniu nowego organizmu państwowego pod nazwą Litwy Środkowej, pojawiła się konieczność wzmocnienia jego siły militarnej.
W czasie prawie półtorarocznego istnienia Litwy Środkowej na jej granicy z Litwą Kowieńską, w tzw. pasie neutralnym bardzo często dochodziło do potyczek, prowokowanych głównie przez stronę litewską. Z tej też przyczyny Dowództwo Wojsk Litwy Środkowej trzymało znaczne siły wojskowe z zadaniem pilnowania nienaruszalności ustalonych granic. . Pod koniec listopada 1920 roku dyon „Huzarów Śmierci” – bez policjantów, którzy powrócili do swych jednostek policyjnych - został na prośbę gen. Żeligowskiego skierowany na Litwę Środkową. Po przybyciu na Litwę Dyon "Huzarów Śmierci" został wcielony do I Korpusu Wojsk Litwy Środkowej generała Jana Rządkowskiego jako jego jazda korpusowa.
Do końca grudnia 1920 roku oddział pozostawał w rejonie Wieliczkowa, obsadzając odcinek Dobiły-Sejmany-Obale-Ukiszki. 5 stycznia 1921 roku został przemianowany na I Dyon "Huzarów Śmierci" Litwy Środkowej, podporządkowany gen. Antoniemu Baranowskiemu – nowemu dowódcy I Korpusu Wojsk Litwy Środkowej.
Jeszcze przed przybyciem na Litwę część byłych ochotników, nie chcąc opuszczać Polski, odeszła z oddziału i powróciła do domów. Na początku stycznia 1921 roku dyon liczył 6 oficerów oraz 357 żołnierzy. Jednak w wyniku zaciągu ochotniczego, w końcu stycznia 1921 roku liczba żołnierzy oddziału wyniosła 542.
1 lutego 1921 roku I Dyon "Huzarów Śmierci" Litwy Środkowej został wycofany z linii demarkacyjnej i skierowany do miejscowości Gudunaj, gdzie połączono go z 23 Pułkiem Ułanów Nadniemeńskich. Z dywizjonu wydzielono pluton łączności i pluton karabinów maszynowych, który wcielono do szwadronu sztabowego formowanej brygady Jazy Wojsk Litwy Środkowej .
Po przybyciu do Gudunaju szwadrony "Huzarów Śmierci" otrzymały nazwę 5 i 6 szwadronu 23 Pułku Ułanów Nadniemeńskich. Podział dywizjonu wywołał niepokój dowódcy porucznika Siły-Nowickiego, który natychmiast pojechał do Warszawy, gdzie czynił starania sprawie sformowania ze swego oddziału samodzielnego pułku kawalerii.
Tymczasem pod nieobecność dowódcy "huzarów" oba szwadrony 20 marca 1921 roku. zostały wydzielone z 23 pułku ułanów i jako dyon jazdy dywizyjnej przydzielony został do 1 i 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Z dniem 9 kwietnia 1921 roku. 1 szwadron "Huzarów Śmierci" oddelegowano do l Dywizji Litewsko-Białoruskiej, a 2 szwadron do 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Oba szwadrony pełniły w tych formacjach funkcje jazdy dywizyjnej.
Decyzja ta spotkała się ze sprzeciwem por. Siły-Nowickiego, który zarzucił dowódcy brygady Jazdy Wojsk Litwy Środkowej bezprawne działanie. W odpowiedzi por. Siła-Nowicki został aresztowany i osadzony w więzieniu na Antokole w Wilnie. Dalsze jego losy pozostają nieznane.
Jedną z przyczyn rozwiązania Dyonu "Huzarów Śmierci" jako zwartej jednostki kawalerii były samowolne rekwizycje żywności w okolicznych wioskach oraz bijatyki między "huzarami" a żołnierzami innych formacji, zwłaszcza z artylerzystami dywizjonów konnych. Jednak główną przyczyną rozformowania oddziału było ograniczenie liczebności jednostek Wojsk Litwy Środkowej, będące wynikiem nacisku państw zachodnich.
Pod koniec kwietnia 1921 roku oba szwadrony "Huzarów Śmierci" stanowiące jazdę dywizyjną 1 i 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej poddane zostały reorganizacji, dzięki której uzupełniono wszelkie braki w uzbrojeniu i wyposażeniu, a także wprowadzono wśród żołnierzy odpowiednią dyscyplinę. 1 szwadron podporucznika Pniewskiego stacjonował ze swą dywizją w pobliżu miejscowości Swiontniki, a 2 szwadron podporucznika Majcherskiego wraz z piechotą 2 dywizji w Koszarach Poniatowskiego w Wilnie.
Funkcję kawalerii dywizyjnej oba szwadrony "Huzarów Śmierci" pełniły do 27 kwietnia 1922 roku, kiedy to zostały wycofane z Litwy Środkowej. Następnie przybyły do Białegostoku, gdzie przeformowano je na 2 i 3 szwadron 3 Pułku Strzelców Konnych. Od tej pory oddziały stanowiły II dywizjon pułku, wzmocniony dodatkowo "huzarskim" plutonem karabinów maszynowych.
W ten sposób zakończyła się historia działań wojennych Dyonu "Huzarów Śmierci", którego twórcą i dowódcą był por. Józef Siła-Nowicki.
Od połowy sierpnia 1921 roku „husarzy” zostali jednolicie umundurowani w kurtki mundurowe koloru zielonego, na kołnierzu proporczyk biało-czarny z trupią główką, spodnie czarne ze srebrnym lub białym lampasem po bokach, długie czarne buty z wystającą ponad kolano cholewą, zdobioną matowymi rozetami oraz furażerki amerykańskie z włosiowatymi kitkami koloru biało-czarnego spiętymi trupią główką. W czasie pobytu na Litwie Środkowej "huzarzy" nosili na kołnierzach kurtek mundurowych i płaszczy trójkątne proporczyki koloru biało-czarnego.
3 szwadron Dyonu "Huzarów Śmierci", złożony z policjantów, posiadał własny sztandar bojowy, ofiarowany jeszcze w styczniu 1919 roku przez społeczeństwo Łodzi. Miał on kształt proporczyka, na którym z lewej strony na środku znajdował się wyhaftowany srebrną nicią orzeł z uniesionymi ku górze skrzydłami i złotą koroną na głowie. Pod nim napis: „P. P. w Łodzi 13 I 19 r.” Z prawej strony sztandaru wyhaftowany był wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej z Dzieciątkiem na ręku.
W styczniu 1921 roku por. Siła-Nowicki zaprojektował pamiątkową odznakę „Huzarów Śmierci”, która nigdy nie została zatwierdzona przez władze wojskowe. Miało ona kształt krzyża równoramiennego, w którego centrum umieszczono trupią czaszkę ze skrzyżowanymi dwoma piszczelami. Pomiędzy ramionami krzyża umiejscowiono dwa skrzyżowane miecze, skierowane ostrzem ku górze. Na dolnym ramieniu krzyża data „23.VII.20" - data rozpoczęcia formowania dywizjonu. Emaliowana na czarno trupia czaszka, piszczele i miecze odpowiednio srebrzone. Nadanie odznaki potwierdzone było specjalnym zaświadczeniem z pieczęcią dywizjonu i podpisem jego dowódcy.
Wybrana literatura:
M. Gajewski – Husarzy Śmierci wojny 1920 r.
M. Wrzosek - Walki zbrojne o północno-wschodnie ziemie Polski w latach 1918-1920
J. Szczepański - Społeczeństwo Białostocczyzny wobec wojny polsko-sowieckiej 1920 r.
S. Brzeszczyński – Dzika dywizja 1918-1922
Z. Krajewski - Geneza i dzieje Litwy Środkowej 1920-1922
K. Filipow - Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921-1939. Kawaleria
Inne tematy w dziale Kultura
