Nietypowy glina (1)

Marian Swolkień był twórcą i pierwszym kierownikiem policji politycznej w II RP.

      Marian Swolkień urodził się 6 września 1883 roku w Krakowie. Jego ojciec – prawnik Bolesław Onufry Swolkień był adiutantem Zygmunta Sierakowskiego w czasie powstania styczniowego. Aresztowany w maju 1863 roku  został skazany na karę śmierci, zamienioną  na 12 lat ciężkich robót oraz konfiskatę przypadającej mu części majątku rodzinnego. W 1865 roku uciekł z więzienia i przedostał się do Francji, gdzie działał  w tamtejszej Delegacji Litewskiej gromadzącej emigrantów z Litwy i Białorusi. W 1871 roku zamieszkał w Krakowie, przyjmując obywatelstwo austriackie. W następnym roku poślubił  Jadwigę Anielę z Epsteinów, córkę Mikołaja Stanisława -  powstańca 1863 roku i Sybiraka, który po powrocie z zesłania także osiadł w Galicji.

     Marian Swolkień po ukończeniu gimnazjum św. Anny rozpoczął studia na Studium Rolniczym przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył bez dyplomu w 1914 roku. W czasie studiów był prezesem sądu koleżeńskiego i delegatem Studium Rolniczego do Towarzystwa Kółek Ziemian.

      Po wybuchu wojny światowej przedostał się do Warszawie, gdzie  pracował jako pomocnik inspektora w Wydziale Hodowlanym Centralnego Towarzystwa Rolniczego. Następnie  kierował biurem Sekcji Końskiej Towarzystwa Wyścigów Konnych. Prowadził ponadto wykłady z zakresu hodowli ogólnej i szczegółowej w średniej Szkole Handlowej Edwarda Rontalera.

     Jako poddany austriacki został wywieziony latem 1915 roku z Warszawy w głąb Rosji. Niemal do końca wojny światowej przebywał w Saratowie, gdzie zaangażował się w działalność w tamtejszej Polonii. Późnym latem 1918 roku wrócił do Warszawy, a w październiku tego roku – dzięki rekomendacji Centralnego Towarzystwa Rolniczego -  został zatrudniony w Urzędzie Aprowizacyjnym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, istniejącym przy Radzie Regencyjnej.

     Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, od początku grudnia 1918 roku pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, najpierw jako prywatny sekretarz wiceministra Tytusa Filipowicza, a stycznia 1919 roku jako sekretarz Wyższej Komisji Dyscyplinarnej MSZ. Jednocześnie był funkcje kierownika Wydziału do Spraw Szczególnej Wagi, któremu podlegały „sprawy poufne”. Z polecenia wiceministra Witolda Jodki–Narkiewicza zorganizował tzw. ochrankę, czyli wywiad dla śledzenia działalności antypaństwowej.

     W sierpniu 1919 roku złożył dymisję – pomimo sprzeciwu podsekretarza stanu w MSZ hrabiego Aleksandra Skrzyńskiego  - ze stanowiska zajmowanego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przyczyną dymisji było jego zaangażowanie – po utworzeniu w lipcu 1919 roku Policji Państwowej - w utworzenie cywilnych służb kontrwywiadowczych przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Ostatecznie stanął na czele Inspektoratu Defensywy Politycznej, pozostającej w strukturze Komendy Głównej Policji Państwowej.

    W okólniku KG Policji Państwowej z października 1919 roku wskazano, iż „sprawy natury politycznej należeć będą do kompetencji Inspektoratu Defensywy Politycznej. Wszystkie sprawy kierowane do Wydziału V i IC należy kierować do KG PP do Inspektoratu D[efensywy] P[olitycznej]”.

    Jednak dopiero  rok później unormowano organizację organów defensywy policyjnej, tworząc przy Komendzie Głównej PP, działający na zasadach autonomicznych Wydział IVD. Celem jego działania było zbieranie materiałów inwigilacyjnych o podejrzanych politycznie osobach i ruchach polityczno-społecznych o charakterze antypaństwowym. Za pomocą obserwacji i wywiadów zbierano informacje o podejrzanych osobach i organizacjach. Wyniki tych działań były natychmiast przesyłane do centrali w postaci meldunków i sprawozdań.

    Wydział IVD składał się z: działu rejestracyjnego – zajmującego się zbieraniem i rejestracją materiałów osobowych i rzeczowych dotyczących przestępstw natury politycznej, działu informacyjnego – prowadzącego za pośrednictwem ekspozytur ogólnopaństwową kontrolę ruchu antypaństwowego oraz wszelkich form szpiegostwa, oraz działu organizacyjno-personalnego – kontrolującego prawidłowe działanie wszystkich organów defensywy politycznej na terenie całego kraju.

    Marian Swolkień został pierwszym jego naczelnikiem. Dzięki jego energii  oraz wybitnym zdolnościom organizacyjnym defensywa policyjna stawała się podstawowym podmiotem w walce z działalnością antypaństwową na terenie całego kraju. Oddział II SG i jego ekspozytury terenowe ograniczyły swoje zainteresowania do spraw ściśle związanych z wojskowością i obronnością państwa.

     Po zamordowaniu w grudniu 1922 roku prezydenta Gabriela Narutowicza znalazł się w grupie funkcjonariuszy policji, których obciążono odpowiedzialnością za brak właściwej ochrony. Niedługo potem został zdymisjonowany ze stanowiska naczelnika Wydziału IVD Komendy Głównej PP. Jego miejsce zajął tymczasowo podinspektor Henryk Kawecki.

     Jako specjalista w zakresie służb specjalnych został oddelegowany do pomocy w organizowaniu policji politycznej w innych państwach europejskich, sąsiadujących ze Związkiem Sowieckim. Przebywał między innymi w Finlandii, a potem w Rumunii, uczestnicząc w procesie organizacji Siguranzy (policji politycznej). Za swoje zasługi w 1923 roku został odznaczony w Rumunii komandorią „Stella Romana”, a w 1924 roku Krzyżem Komandorskim „Białej Róży” w Finlandii.

     Na wiosnę 1923 roku ówczesny premier i jednocześnie minister spraw wewnętrznych gen. Sikorski zreorganizował defensywę polityczną, likwidując pion Wydziału IVD Komendy Głównej PP i tworząc Służbę Informacyjną, niezależną od władz policyjnych. Marian Swolkień otrzymał nominację na kierownika Służby Informacyjnej (Oddziału Informacyjnego) w Departamencie Bezpieczeństwa Publicznego MSW. Podstawowym jego zadaniem było stałe informowanie ministra spraw wewnętrznych o sytuacji społeczno-politycznej w kraju.

      Starając się unormować zasady werbowania i współpracy z konfidentami. w piśmie z 4 lutego 1924 roku zwracał uwagę na formy kontaktu agentów policyjnych z informatorami, gdyż wielokrotnie częste spotkania doprowadzały do dekonspiracji konfidentów. Dlatego zalecał stosowanie do tych celów mieszkań i lokali konspiracyjnych. Zalecał także stałą kontrolę konfidentów, w celu uniknięcia z ich strony prowokacji .

      Po zlikwidowaniu 16 czerwca 1924 roku Służby Informacyjnej,  kadry i kompetencje Oddziału Informacyjnego MSW przejął w centrali Policji Państwowej — Wydział V KG Policji Państwowej. Marian Swolkień otrzymał 1 lipca 1924 roku nominację na stanowisko naczelnika Wydziału V Komendy Głównej Policji Państwowej. Z jego inicjatywy nawiązano  stałą współpracę z Oddziałem II Sztabu Generalnego WP w celu zwalczania szpiegostwa politycznego.

     W 1924 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za działalność „na polu bezpieczeństwa publicznego” , a rok później Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

     Marian Swolkień był przeciwny częstym reorganizacjom w służbach specjalnych, uważając słusznie, że w ten sposób wprowadza się chaos w dziedzinie bezpieczeństwa państwowego. W czasie jednej  z narad służbowych w styczniu 1925 roku przypomniał, że wszystkie dotychczasowe reorganizacje służby defensywnej spowodowane były przez czynniki administracyjne oraz resort wymiaru sprawiedliwości. Jego stanowisko w pełni popierał komendant główny Policji Państwowej Marian Borzęcki. 

CDN.