ANALIZA PORÓWNAWCZA SYSTEMU WYBORÓW SĘDZIÓW W POLSCE I NIEMCZECH

I. WSTĘP

Próby reform wymiaru sprawiedliwości w Polsce, których odsłony można było śledzić po 2015 r., zainicjowały ogromny spór o charakterze politycznym. W toku dyskusji – także w środowisku prawniczym – odwoływano się nie tylko do polskiej aksjologii konstytucyjnej, ale również do doświadczeń innych państw europejskich. Powoływanie się na regulacje obowiązujące w innych krajach w materii obejmującej wybór czy powołanie sędziów, nierzadko nastąpiło selektywnie. Niniejsza analiza ma na celu porównanie systemu powoływania sędziów w Polsce i w Republice Federalnej Niemiec w celu rzetelnego odzwierciedlenia modeli przyjętych w tych obu krajach.

W europejskiej kulturze prawnej utrwalone jest przekonanie o istotności władzy sądowniczej w sprawnym działaniu państwa. Oddzielenie władzy sądowniczej od pozostałych władz ma w historii swoją długą tradycję. I tak np. Magna Charta Libertatum zaprzysiężona przez angielskiego króla Jana bez Ziemi w 1215 r. w art. 39 stanowiła: Żaden człowiek wolny nie może być pojmany ani uwięziony, pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa, wygnany lub w jakikolwiek sposób ciemiężony i ani prze- ciwko niemu nie wystąpimy, ani nikogo nie wyślemy inaczej, aniżeli na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez jemu równych według prawa krajowego¹. Już w tym dokumencie dostrzeżono konieczność rozstrzygania o nietykalności osobistej czy majątku wyłącznie przez odpowiedni sąd. W literaturze podkreśla się oczywiste upodmiotowienie władzy sądowniczej (a właściwie władzy sądzenia) w pismach prekursora liberalizmu Johna Locke’a (1632-1704) oraz francuskiego arystokraty Charlesa de Montesquieu (1689-1755). Pierwszy z filozofów w swoim dziele Dwa traktaty o rządzie (1689 r.), zaś drugi w O duchu praw (1748 r.)² dokonali podziału sfer działalności państwa na trzy odrębne władze. Za francuskim filozofem przyjęto rozróżnienie poszczególnych władz na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą³, przy czym zapomina się, że władza sądzenia w ujęciu właśnie Monteskiusza sprowadzała się do stosowania ustawy, a sędzia miał być wyłącznie ustami ustawy, co czyniło władzę sądzenia poniekąd żadną. Już jednak w pismach obu filozofów dostrzegano zarówno konieczność balansowania i hamowania się poszczególnych władz w celu sprawnego funkcjonowania mechanizmu państwa. Szczególnie, w kontekście przedmiotu niniejszej analizy, zwrócić należy uwagę na fakt ujmowania przez Monteskiusza niezależności władzy sądowniczej w systemie republikańskim wiązała się przede wszystkim z wymogiem bezwzględnej bezstronności. Jak wskazuje Tomasz Stawecki dotyczyło to wymogu posiadania „zimnej krwi” i służbowej obojętności na względy których nie przewiduje prawo. Niezależność oznacza ścisłą dyscyplinę, jakiej podlega sędzia zarówno w orzekaniu, jak i w codziennym postępowaniu⁴. Wymóg bezstronności sędziowskiej jest niewątpliwie związany z dwiema pozostałymi cechami, które dotyczą władzy sędziowskiej – niezależności sądów oraz niezawisłości sędziów. Sposób rozumienia tych cech jest szeroko omawiany w literaturze prawniczej, jednakże zasadniczo niekontrowersyjny jest pogląd, zgodnie z którym warunkami niezależności i niezawisłości sędziów jest sposób ich powoływania na urząd⁵.

II. SPOSÓB POWOŁYWANIA SĘDZIÓW SĄDÓW POWSZECHNYCH I ADMINISTRACYJNYCH W POLSCE

Polska jako pierwsza z krajów w Europie Środkowo-Wschodniej wprowadzała rozwiązania w sądownictwie, które miały odpowiadać demokratycznym standardom europejskim. Fundamentalnych zmian dokonano w 1989 r. w tzw. noweli kwietniowej do Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 r., która to wprowadziła nieusuwalność sędziów i ogólną zasadę ich powoływania na poziomie konstytucyjnym, natomiast na poziomie ustawowym odpowiednie szczegółowe regulacje6. Kluczowa zmiana nastąpiła również w noweli grudniowej⁷, która uwolniła polskie sądownictwo od upolitycznienia. Usunięto wówczas przepis zgodnie, z którym można było odwołać sędziego, który nie daje rękojmi należytego wykonywania obowiązku, a więc instrumentu szeroko wykorzystywanego politycznie do składania z urzędu sędziów orzekających niezgodnie z linią komunistycznej władzy.

Zgodnie z artykułem 10 aktualnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.⁸ ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Nie oznacza to jednak absolutnej separacji, wręcz przeciwnie - ich obowiązkiem jest współpraca i wzajemne równoważenie się, zaś same władze są równorzędne⁹. Warto jednak wziąć pod uwagę również art. 173, który uzupełnia zasadę podziału władz o szczególną pozycję władzy sądowniczej. W myśl tego przepisu Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Podstawą szczególnej izolacji tej władzy jest fakt, że tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość, dlatego też potrzebują pewnej niezależności¹⁰.

Polska ustawa zasadnicza zawiera szereg innych regulacji, które dotyczą kwestii powoływania sędziów. Zgodnie z art. 179 Konstytucji RP Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. W myśl art. 180 ust. 1 Sędziowie są nieusuwalni. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie (art. 180 ust. 2). Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa (art. 180 ust. 3). Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku (art. 180 ust. 4). W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia (art. 180 ust. 5). Zgodnie z art. 178 ust. 1 Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. W myśl ustępu 2 Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Ważny charakter ma przepis art. 178 ust. 3 Konstytucji: Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Jak wskazano powyżej powołanie sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej następuje, zgodnie z polską ustawą zasadniczą, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Konstytucja Rzeczypospolitej w art. 186 ust. 1 stanowi, że Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Szczególne uprawnienie związane z funkcją Krajowej Rady Sądownictwa ustrojodawca przyznał w art. 186 ust. 2 Konstytucji wyposażając ten organ w kompetencję do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Ustrój i skład osobowy jest jedynie częściowo uregulowany w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 187 ust. 1:

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Kolejny przepis stanowi, że Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa (art. 188 ust. 3 Konstytucji RP). Obecnie obowiązującą ustawą, która reguluje kwestię organizacji, tryb wyboru członków i sposób procedowania jest ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa¹¹. W myśl art. 9a ust. 1 Sejm wybiera spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych piętnastu członków Rady na wspólną czteroletnią kadencję. Zgodnie z ust. 2 tego artykułu dokonując wyboru, o którym mowa w ust. 1, Sejm, w miarę możliwości, uwzględnia potrzebę reprezentacji w Radzie sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów. Ustawa powierzyła zatem wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa, którzy mieli reprezentować 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych organowi władzy ustawodawczej, tj. Sejmowi. Zgodnie jednak z art. 11a ust. 2 Podmiotami uprawnionymi do zgłoszenia kandydata na członka Rady jest grupa co najmniej:

1) dwóch tysięcy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli osiemnaście lat, mają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni praw publicznych;

2) dwudziestu pięciu sędziów, z wyłączeniem sędziów w stanie spoczynku.

Regulacja ta oznacza, że kandydatów na przedstawicieli środowiska sędziowskiego zasiadającego w Krajowej Radzie Sądowniczej może zgłaszać albo środowisko sędziowskie (co najmniej 25 sędziów) albo obywatele (co najmniej 2000 obywateli).

Procedura powoływania sędziów w Polsce przewiduje współdziałanie władzy sądowniczej, wykonawczej i ustawodawczej. Jest ona istotna dla samej sytuacji prawnej sędziego, ponieważ wpływa na zapewnienie gwarancji stabilności i bezpieczeństwa zawodowego, a więc również gwarancji niezawisłości sędziowskiej.

Warunki jakie musi spełniać sędzia sądu powszechnego określa ustawa z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych¹². W myśl art.  55 § 1 tej ustawy sędzią sądu powszechnego jest osoba powołana na to stanowisko przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, która złożyła ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Warunkiem zatem możliwości pełnienia urzędu sędziego jest nie tylko jego powołanie, ale również złożenie ślubowania wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Sędziowie sądów powszechnych są powoływani na stanowiska: 1) sędziego sądu rejonowego; 2) sędziego sądu okręgowego; 3) sędziego sądu apelacyjnego. Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wyznacza miejsce służbowe (siedzibę) sędziego.

Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto: 1) 

posiada wyłącznie obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych, a także nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 2) jest nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; 4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego; 5) ukończył 29 lat; 6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski; 7) zajmując stanowisko asesora sądowego, pełnił obowiązki sędziego co najmniej przez trzy lata (art. 61 § 1 ustawy). Ustawodawca wskazał, że wymogi określone w pkt. 6 i 7 nie dotyczą tego, kto przed powołaniem: 1) zajmował stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sądu wojskowego; 2) zajmował stanowisko prokuratora; 3) pracował w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie badawczym lub innej placówce naukowej i ma tytuł naukowy profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych; 4) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - co najmniej przez trzy lata; 5) zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej - co najmniej przez trzy lata.

Wyżej wymienione wymagania mają zapewnić wysoki poziom kwalifikacji zawodowych i moralnych sędziego, tym samym stanowią pewien standard powoływania wszystkich sędziów. Również na stanowiska sędziów w wyższych sądach, z tą różnicą, że wymienione przesłanki uzupełnia się lub zastępuje wymogiem odpowiedniego stażu pracy w sądownictwie lub innych zawodach prawniczych (na stanowisko sędziego sądu okręgowego – np. 4 lata jako sędzia albo prokurator, 6 lat jako adwokat, radca prawny, notariusz czy radca Prokuratorii Generalnej; na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego długość stażu wynosi 10 lat).

Krokiem rozpoczynającym proces powoływania sędziów sądów powszechnych jest złożenie przez kandydata zgłoszenia na ręce odpowiednich prezesów sądów okręgowych (w przypadku kandydatów do pełnienia urzędu sędziego sądu rejonowego i okręgowego) bądź apelacyjnych (w przypadku kandydata na sędziego sądu apelacyjnego). Prezesi zarządzają przeprowadzenie oceny kwalifikacji przez wyznaczonych sędziów. Następnie prezes sądu apelacyjnego przedstawia kandydaturę na wolne stanowisko sędziego sądu apelacyjnego wraz z oceną kwalifikacji oraz ewentualnymi uwagami kandydata do zaopiniowania kolegium sądu apelacyjnego. Prezes sądu okręgowego przedstawia kandydaturę na wolne stanowisko sędziego sądu okręgowego i sędziego sądu rejonowego wraz z oceną kwalifikacji oraz ewentualnymi uwagami kandydata do zaopiniowania kolegium sądu okręgowego. Tak opiniowani kandydaci są przedstawiani Krajowej Radzie Sądownictwa która rozpatruje kandydatury i podejmuje uchwałę odpowiednio o przedstawieniu lub nieprzedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim Prezydentowi RP. Rada obraduje na posiedzeniach plenarnych. Obrady są transmitowane za pośrednictwem Internetu, chyba że Rada podejmie uchwałę o wyłączeniu jawności posiedzenia. Rada wyłącza jawność posiedzenia w całości lub części, jeżeli jawność mogłaby prowadzić do ujawnienia informacji podlegających ochronie na zasadach określonych w ustawie z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 742) lub naruszyć ważny interes prywatny przez ujawnienie danych, o których mowa w art. 9 ust. 1 i art. 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1, z późn. zm.). Jawność posiedzeń Krajowej Rady Sądownictwa miała zapewnić transparentność procedury opiniowania kandydatów na urząd sędziego.

Posiedzenia plenarne Rady zwołuje Przewodniczący Rady w miarę potrzeb, co najmniej raz na dwa miesiące. Ponadto posiedzenia plenarne Rady zwołuje się na wniosek co najmniej jednej trzeciej jej członków oraz na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Do ważności uchwał Rady potrzebna jest obecność co najmniej połowy jej składu (art. 21 ust. 1). Rada podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, w głosowaniu jawnym. Na żądanie członka Rady głosowanie jest tajne. Z postanowień Konstytucji RP wywiedziono wniosek, że Rada obraduje i głosuje plenarnie. Taka konstrukcja miała stanowić dodatkową gwarancję niezależności sądów i niezawisłości sędziów, ponieważ ich przewaga liczbowa umożliwia większe niż pozostałym władzom oddziaływanie na procedurę¹³.

Ostateczna decyzja o powołaniu sędziego należy do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to jego prerogatywa (art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji RP), a więc nie wymaga kontrasygnaty. Ponadto głowa państwa ma prawo odmowy powołania osoby wskazanej we wniosku KRS, bez podania uzasadnienia. W opinii niektórych przedstawicieli nauki prawo to wskazuje jednoznacznie na próbę realizacji przez władzę ustawodawczą i wykonawczą strategii „jednolitości władzy państwowej”, w której sędziowie nie są przedstawicielami odrębnej władzy sądowniczej, a jedynie funkcjonariuszami państwowymi wykonującymi wolę władzy wykonawczej¹⁴. W uchwale trzech połączonych izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (pkt 11), wskazano, że osoby powołane na urzędy sędziowskie przez Prezydenta RP [na wniosek KRS] (…) niewątpliwie uzyskały formalnie status sędziów. Tego statusu Sąd Najwyższy (…) nie jest w stanie nikomu ani przyznać, ani odebrać¹⁵. Tworzy to domniemanie, że osoba powołana w powyższej procedurze jest władną do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, m.in. dlatego, że zostało to wstępnie ustalone przez Krajową Radę Sądownictwa¹⁶.

Na marginesie należy dodać, że w polskim systemie powołanie sędziego jest dokonywane na stanowisko w sądzie określonego rodzaju. W przypadku awansu do sądu wyższej instancji wymagane jest ponowne powołanie sędziego przez Prezydenta, co jest równoznaczne ze spełnieniem wszystkich wyżej wymienionych etapów poprzedzających tę decyzję.

W strukturze sądownictwa polskiego oddzielne od sądów powszechnych są sądy administracyjne, na które składają się wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny. W myśl art. 184 Konstytucji Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

 Sędziowie wspomnianych instytucji powoływani są na postawie tego samego przepisu Konstytucji RP z 1997 r. - art. 179. A więc podsumowując to co zostało wyżej opisane, sędziowie sądów administracyjnych i powszechnych są powoływani na czas nieoznaczony przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Obecne przepisy zniosły udział organów samorządu sędziowskiego (zgromadzeń ogólnych) w przedstawianiu kandydatów, a przyjęły mechanizm samo zgłaszania kandydatów bezpośrednio do Krajowej Rady Sądownictwa¹⁷.

W przypadku sądów administracyjnych, ustawodawca przyjął odmienne kryteria, które powinien spełniać kandydat do pełnienia urzędu. Kwestię tę reguluje art. 6 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych¹⁸. Zgodnie z jego brzmieniem do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto: 1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) jest nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce; 4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego; 5) ukończył 35 lat życia; 6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej; 7) pozostawał co najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, prezesa, wiceprezesa, lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej dwa lata (przy czym wymagania te nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych). Ustawodawca w § 3 art. 6 wskazał, że w wyjątkowych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, może powołać kandydata na stanowisko sędziego mimo krótszych, niż określone w § 1 pkt 7, okresów pozostawania na stanowiskach wymienionych w tym punkcie lub wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza. W przypadku kandydatów do pełnienia urzędu sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego ustawodawca podwyższył wiek kandydata (ukończenie 40 lat) oraz ustanowił warunek pozostawania co najmniej dziesięć lat na stanowisku sędziego, prokuratora, prezesa, wiceprezesa, lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej albo przynajmniej przez dziesięć lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Wymaganie ukończenia 40 lat nie dotyczy sędziego, który co najmniej przez trzy lata pozostawał na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego.

W ramach organów władzy sądowniczej w Polsce funkcjonuje również Trybunał Konstytucyjny, choć nie jest sądem w rozumieniu art. 175 Konstytucji. W skład Trybunału wchodzi 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na dziewięcioletnią kadencję (art. 194 ust. 1). Konstytucja wprowadza wybór indywidualny co oznacza, że każdy sędzia jest zawsze wybierany na dziewięć lat, nawet jeśli zajmie miejsce sędziego, który odszedł z Trybunału Konstytucyjnego przez upływem swojej kadencji. Sędziowie TK powinni być wybierani przez Sejm tej samej kadencji, w której upływa mandat urzędującego sędziego TK¹⁹. Ze względu na fakt, że sędziowie TK są wybierani przez Sejm, to regulamin Sejmu normuje tryb ich wyboru. Zgodnie z nim kandydatów na stanowisko sędziego może przedstawić tylko Prezydium Sejmu lub grupa co najmniej 50 posłów. Wyboru kandydata na sędziego Sejm dokonuje bezwzględną większością głosów. Ponadto kandydatury powinny być poddane zaopiniowaniu przez odpowiednią komisję Sejmu. Prezesa i wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Trybunału (art. 194 ust. 2 Konstytucji). Następnie osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa ślubowanie na ręce Prezydenta RP.

III. SPOSÓB POWOŁYWANIA SĘDZIÓW W RFN

Zgodnie z przepisami Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 roku władza sądownicza jest sprawowana przez sądy federalne oraz przez sądy krajów związkowych²⁰.

Podział ten wynika z federalnego ustroju Niemiec, w związku z czym również system sądownictwa posiada strukturę, którą można określić mianem federalnej. Skutkiem takiej struktury jest fakt, że w przeważającej mierze wymiar sprawiedliwości spoczywa na 16 krajach związkowych. W strukturze tej należy również wymienić Federalny Trybunał Konstytucyjny i sądy konstytucyjne krajów związkowych.

Przepis art. 92 Konstytucji Niemiec wprost powierza władzę sądowniczą sędziom. Gdyby rozumieć to sformułowanie dosłownie można dojść do wniosku, że władza ta jest personalizowana, jednak należy uznać, że Ustawa Zasadnicza określenia sędzia używa w znaczeniu instytucjonalnym²¹, na co wskazuje powyższy lapidarny opis struktury sądownictwa niemieckiego. Ponadto sędziowie nie mogą działać samowolnie, gdyż uosabiając wymiar sprawiedliwości, są związani ustawami i prawem²². Warto zaznaczyć, że sama ustawa zasadnicza RFN powierza organizację sądownictwa powszechnego właściwym krajom związkowym, ponieważ reguluje tylko kwestię statusu sędziów (art. 97 i 98). Szczegółowe regulacje o ustroju sądów powszechnych normuje ustawa o ustroju sądów powszechnych z 12 września 1950 r.²³. Zgodnie z nią wyróżnia się cztery poziomy struktury niemieckiego sądownictwa powszechnego: sądy rejonowe, sądy krajowe oraz wyższe sądy krajowe, natomiast sądy federalne należą już do organów federacji. Na marginesie jedynie wskazać trzeba, że organizacja sądownictwa niemieckiego opiera się na starej, pochodzącej z okresu Cesarstwa Niemieckiego, ustawie o ustroju sądów z 1877 r., która weszła w życie w 1879 r. Po II wojnie światowej uporządkowano obowiązujące przepisy, derogując zmiany wprowadzone w okresie funkcjonowania III Rzeszy, ogłaszając w 1950 r. kilka ustaw dotyczących wymiaru sprawiedliwości²⁴.

Niemiecka ustawa o sędziach w wersji ogłoszonej dnia 19 kwietnia 1972 r.²⁵ wyróżnia cztery formy powołania sędziów: na czas określony, na czas nieokreślony, na okres próbny oraz komisyjnie. Pierwszą z form można również określić mianowaniem tymczasowym, według §11 DRiG powołanie sędziego w tej na czas określony jest dopuszczalne wyłącznie na warunkach określonych w ustawie zasadniczej i tylko do zadań określonych, a więc wynikających z przepisów prawa.

Drugą z form, tj. powołanie na czas nieokreślony (dożywotnio), reguluje § 10 DRiG, który stanowi, że kandydat na ten urząd musi posiadać co najmniej trzyletni staż sędziowski po uzyskaniu uprawnień do wykonywania zawodu sędziego. Trzecia z form, tj. powołanie na okres próbny, przewiduje, że najpóźniej po pięciu latach nastąpi mianowanie sędziego na okres dożywotni, a więc stanowi warunek konieczny do wyżej wspomnianego mianowania. Ostatnia z form, powołanie sędziego komisyjnie, polega na ustanowieniu na mocy postanowienia specjalnej komisji urzędników służby cywilnej, przy czym tak powołany sędzia zachowuje urząd, który piastuje. Skutkiem takiego trybu mianowana jest zawieszenie na czas trwania kadencji sędziego praw i obowiązków wynikających ze stosunku w ramach służby cywilnej. Co więcej, po dwóch latach sędzia komisyjny może zostać powołany na sędziego dożywotnio lub jest zgłaszany do komisji selekcyjnej sędziów w celu wyboru. W takiej sytuacji odmowa powołania jest równoznaczna z wygaśnięciem mandatu sędziowskiego.

Wszystkie wyżej opisane formy powoływania sędziów, a więc te wynikające z przepisów DRiG, stosuje się do sędziów zawodowych funkcjonujących zarówno na poziomie landu, jak i na poziomie federacji. Charakterystyczne dla sędziów tej kategorii jest konieczność spełnienia pewnych wymogów formalnych. Należą do nich: obywatelstwo niemieckie w myśl art. 116 UZ, ukończenie studiów prawniczych i odbycie niezbędnych praktyk oraz złożenie stosownych egzaminów, dawanie należytej gwarancji działalności na rzecz porządku wolnościowo-demokratycznego oraz odpowiednie kwalifikacje społeczne.

Powoływanie sędziów sądów związkowych należy do wspólnych kompetencji właściwego rzeczowo ministra związkowego oraz komisji do spraw powoływania sędziów, składającej się w równej liczbie z właściwych rzeczowo ministrów krajowych oraz przedstawicieli Bundestagu. Szczegółowe przepisy w tym zakresie zawiera ustawa z 25 sierpnia 1950 r. o wyborze sędziów²⁶. Wybrani w przedstawiony sposób sędziowie są formalnie mianowani przez Prezydenta Związkowego (art. 60 UZ). Zgodnie z art. 98 ut. 4 UZ kraje związkowe mogą określić, że powoływania krajowych sędziów dokonuje krajowy minister sprawiedliwości wspólnie z komisją.

Obok sędziów zawodowych w RFN funkcjonuje instytucja sędziów honorowych. Wydaje się być ona częściowo podobna do polskich ławników, czyli niezawodowych członków składu orzekającego, stanowiących udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Niemiecka ustawa o sędziach (DRiG) przedstawia pewien katalog podstaw wykluczenia kandydatów na urząd sędziego honorowego (np. osoba taka nie ma uprawnień do pełnienia tej funkcji ze względu na pełnienie funkcji pełnoetatowego członka służby bezpieczeństwa w byłej NRD). Odpowiedni urząd kraju związkowego, który odpowiada za nominację sędziego honorowego ma obowiązek weryfikacji ewentualnych podstaw wykluczenia. Sama ustawa nie określa natomiast czasu kadencji sędziów honorowych. Jednak zastrzega, że odwołanie sędziego z funkcji przed końcem kadencji jest dopuszczalne jedynie na mocy orzeczenia sądu bądź z woli samego sędziego (§44 DRiG).

W ramach federalnej struktury sądownictwa w RFN na szczeblu federalnym działają najwyższe federalne organy wymiaru sprawiedliwości, wymienione enumeratywnie w art. 95 ustawy zasadniczej, w zakresie sądownictwa powszechnego, administracyjnego, finansowego, pracy i socjalnego. Sądy niższe wszystkich tych pionów należą do sądownictwa krajowego, a sposób powoływania sędziów tych instytucji został opisany powyżej.

Sposób mianowania sędziów federalnych reguluje art. 95 ust. 2 ustawy zasadniczej, który stwierdza, że powołanie osoby na to stanowisko należy do komisji do spraw powoływania sędziów przy współpracy z ministrem federalnym, właściwym dla danego zakresu spraw. Ustęp ten określa również skład takiej komisji - ma ona się składać z ministrów krajowych, właściwych dla danego zakresu spraw oraz z członków wybieranych w równej liczbie przez Bundestag. Członkowie wyżej wspomnianej komisji oraz właściwy minister federalny dysponują prawem do zgłaszania kandydatur na stanowiska sędziów trybunałów federalnych. Sędziowie są wybierani przez Komisję w głosowaniu tajnym większością głosów jej członków. Jeżeli minister zgadza się z dokonanym przez komisję wyborem, to przedkłada Prezydentowi Federalnemu wniosek o mianowanie wybranego sędziego. Decyzja głowy państwa ma tu charakter czysto formalny i sprowadza się tylko do wręczenia aktu nominacji i odbioru przysięgi od sędziego.

Odrębny system powoływania sędziów dotyczy sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (traktowanego dość powszechnie jako sąd)²⁷, co wynika z odbiegającego statusu jego członków, gdyż wchodzą oni w skład organu konstytucyjnego, mającego rolę dość istotnego bezpiecznika i moderatora działalności państwa²⁸. Nie są więc urzędnikami państwowymi, ani sędziami federalnymi, lecz pozostają w szczególnym stosunku urzędniczym wykluczającym jakąkolwiek podległość służbową.

Sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego wybiera w połowie Bundestag i Bundesrat (art. 94 ust. 1 UZ). Składa się on z dwóch senatów, każdy z nich liczy po ośmiu sędziów, przy czym w skład każdego z senatów musi zostać powołanych trzech sędziów jednego z najwyższych trybunałów federalnych spośród sędziów sprawujących swój urząd od co najmniej trzech lat. Na sędziego FTK może zostać wybrana osoba, która ukończyła 40 lat, korzysta z biernego prawa wyborczego do Bundestagu, legitymuje się kwalifikacjami niezbędnymi do objęcia funkcji sędziego sądu powszechnego i wyraziła pisemną zgodę na kandydowanie. Zgodnie z zasadą incompatibilitas osoby takie nie mogą być ponadto członkami Bundestagu, Bundesratu, Rządu Federalnego ani odpowiadających im organów na szczeblu krajowym.

Wybór sędziów każdego z senatów następuje najwcześniej na trzy miesiące przed upływem kadencji dotychczasowych sędziów, a w przypadku wcześniejszego opróżnienia stanowiska sędziego - w ciągu miesiąca od tego zdarzenia. W Bundestagu procedura wyborcza rozpoczyna się od delegowania 12 deputowanych przez poszczególne frakcje (proporcjonalnie do ogólnej liczby ich mandatów), którzy utworzą komisję do spraw wyboru sędziów FSK. Następnie tak utworzona komisja przedstawia Bundestagowi kandydaturę na stanowisko sędziego FTK, a ten dokonuje wyboru większością ⅔ głosów ogólnej liczby deputowanych. 

Procedura wybierania części sędziów przez Bundesrat ma charakter jednostopniowy. Kandydat na sędziego FTK jest zgłaszany przez członków Bundesratu, którzy następnie dokonują wyboru większością ⅔ głosów. W tym samym trybie Bundestag i Bundesrat wybierają na zmianę Prezesa i wiceprezesa Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Zasadą jednak jest, że wiceprezes musi zostać wybrany z tego senatu, do którego nie należy Prezes. Wszyscy sędziowie po wyborze muszą jeszcze zostać mianowani przez Prezydenta Federalnego, przed którym składają przysięgę.

IV. PORÓWNANIE

Mówiąc o sposobach powoływania sędziów sądów w Polsce i sposobach powoływania sędziów w RFN można im przypisać pewną cechę wspólną. Należy zauważyć, że łączą je podstawowe uwarunkowania pełnienia służby w ramach wymiaru sprawiedliwości, częściowo status sędziów oraz zasada niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów.

W RFN kwestię niezawisłości sędziowskiej²⁹ reguluje §4 DRiG, zgodnie z którym sędzia nie może jednocześnie wykonywać obowiązków orzeczniczych i uczestniczyć w wykonywaniu czynności ustawodawczych i wykonawczych. Z dalszych przepisów wynika również, że niemiecki sędzia sprawując urząd powinien zachowywać się tak, aby nie naruszyć swojej niezawisłości. 

Przepis § 26 ust. 1 DRiG wprowadza instytucję nadzoru sędziowskiego, jednak jednocześnie zaznacza, że funkcjonuje ona tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza niezawisłości sędziego. Kwintesencją niezawisłości sędziowskiej jest §25 DRiG, który wyjaśnia, że sędzia niezawisły, to taki, który podlega tylko prawu.

W polskim wymiarze sprawiedliwości również uznaje się zasadę niezawisłości sędziowskiej jako integralną część godności tego urzędu³⁰. Analogiczna do DRiG Ustawa prawo o ustroju sądów powszechnych także, uzupełniając Konstytucję, ustanawia gwarancje niezawisłości sędziego. Podobnie jak RFN, jedną z przesłanek niezawisłości jest fakt, że polscy sędziowie są powoływani na czas nieoznaczony, z tym że powołuje ich Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa³¹. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, a nawet przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Niemal identyczne założenia zawiera art. 97 ust. 2 Ustawy Zasadniczej RFN.

Istnieje jednak pewna różnica na przestrzeni niezawisłości sędziowskiej w Polsce i RFN. Polskim sędziom przysługuje immunitet sędziowski, zgodnie z którym nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie³². Zupełnie inaczej stanowi art. 97 ust. 1 niemieckiej Ustawy Zasadniczej „sędziowie są niezawiśli i podlegają jedynie ustawie”, dlatego też sędziom w Niemczech nie przysługuje immunitet w związku ze sprawowaną funkcją. Różnica ta jest również widoczna na poziomie Trybunałów. Polscy sędziowie Trybunału Konstytucyjnego korzystają z immunitetu ukształtowanego jak immunitet każdego sędziego, z tym, że zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności wyraża Zgromadzenie Ogólne Trybunału Konstytucyjnego. Natomiast niemieccy sędziowie Federalnego Trybunały Konstytucyjnego nie korzystają z immunitetu ani innych gwarancji procesowych, a jedynie w ograniczonym zakresie znajdują do nich zastosowanie ogólne przepisy dotyczące sędziów federalnych.

Wyraźną różnicę widać również w procesie wybierania sędziów sądów powszechnych. W Polsce, jak wyżej dokładniej opisano, sędziów powołuje prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Natomiast największą rolę w powoływaniu niemieckich sędziów odgrywają kraje związkowe, z reguły ministerstwa sprawiedliwości przy współudziale parlamentów landowych i przedstawicieli samorządu sędziowskiego - w różnych proporcjach, w zależności od landu.

Podobne do polskiej Krajowej Rady Sądownictwa wydają się być niemieckie komisje ds. wyboru sędziów - ich głównym zadaniem jest składanie wniosków o powołanie sędziów. Komisje te, na poziomie federacji obok właściwego ministra federalnego, powołują lub uczestniczą w powoływaniu wszystkich sędziów. Komisje te z założenia mają skład mieszany, dzięki czemu mogą reprezentować władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą. Oprócz samej komisji, kandydatów może proponować właściwy minister federalny. Komisja po zbadaniu osobistych warunków kandydata do sprawowania urzędu, podejmuje decyzję w tajnym głosowaniu większością oddanych głosów. Minister, po zaakceptowaniu decyzji komisji składa wniosek o powołanie kandydata do prezydenta federacji. W przeciwieństwie do rozwiązań polskich - mianowanie przez prezydenta wymaga kontrasygnaty kanclerza federacji lub właściwego ministra federalnego. Chcąc ocenić funkcjonowanie niemieckiej procedury wyboru sędziów słusznym wydaje się być stwierdzenie Anny Machnikowskiej, która wskazuje, że przedstawione rozwiązanie jest jednak krytykowane, ze względu na niedostateczną, zdaniem części komentatorów, transparentność procedury, co powoduje, że obok kwalifikacji zawodowych rolę w powoływaniu sędziów odgrywają również przekonania polityczne kandydatów³³.

Ze względu na odrębne rozwiązania w poszczególnych krajach związkowych oraz na poziomie federacji, system powoływania sędziów w Niemczech jest niejednorodny. W inny sposób funkcjonuje komisja ds. wyboru sędziów na poziomie federacji. Należy do niej 16 ministrów landowych i 16 ekspertów, biegłych w dziedzinie prawa, wybieranych przez Bundestag. Gremium to w praktyce decyduje o wyborze sędziów pięciu sądów federalnych, podejmując decyzje zwykłą większością głosów w tajnym głosowaniu. Niemiecka Komisja może proponować kandydatów na sędziów (w przeciwieństwie do porządku polskiego, gdzie obowiązuje zasada samo-zgłaszania się kandydatów), jednak przed wyborem taki kandydat jest opiniowany przez gremium sędziowskie w sądzie, w którym docelowo ma orzekać. Następnie taka kandydatura musi być zaakceptowana przez odpowiedniego ministra federalnego, który może odmówić akceptacji tylko ze względu na uchybienia formalne. Aktu mianowania dokonuje prezydent RFN³⁴.

Odmiennie w tym zakresie kształtuje się skład polskiej Krajowej Rady Sądownictwa. W myśl art. 187 Konstytucji składa się z 25 osób, wybieranych na 4 letnią kadencję (art. 187 ust. 3). Z Konstytucji wynika, że skład Rady również ma charakter mieszany.

W prawie międzynarodowym nie wyznaczono odgórnych i sztywnych standardów, które muszą zachować państwa, aby ich sądownictwo można było uznać za niezawisłe i niezależne. Mimo to Komisja Wenecka wprowadza pewne rekomendacje i zalecenia ogólne, które państwa mogą dostosować do swoich potrzeb i warunków. Przykładem jest zalecenie powołania organu - naczelnej rady sądownictwa, który byłby gwarantem niezależności sądownictwa. Jak wyżej wykazano zarówno w Rzeczypospolitej Polskiej jak i w Federacji Republiki Niemieckiej funkcjonują organy, które wpisują się w ten standard - Krajowa Rada Sądownictwa oraz komisje ds. wyboru sędziów. Jak trafnie zauważa Hanna Suchocka istnienie takiej rady samo w sobie nie stanowi gwarancji autonomii sądownictwa - sama rada również musi być wolna od wpływów politycznych, aby mogła w pełni spełniać swoje funkcje³⁵. Biorąc pod uwagę to stanowisko, można stwierdzić, że polska konstrukcja Krajowej Rady Sądownictwa, przewidziana w Konstytucji RP art. 187, jest rozwiązaniem optymalnym, odpowiadającym standardowi europejskiemu. W praktyce jednak Rada ta musi zachowywać charakter pluralistyczny swojego składu członków, dla uniknięcia korporacjonizmu sędziowskiego. W tym kontekście pod znakiem zapytania stoi charakter składu członków niemieckich komisji do spraw wybierania sędziów, która w znacznej części składa się z parlamentarzystów. Komisja Wenecka jest zdania, że odpolitycznienie naczelnych rad sądownictwa oznacza, że tzw. “komponent parlamentarny” powinien być wybierany większością kwalifikowaną, tak aby większość rządząca nie mogła obsadzić wszystkich stanowisk³⁶. Należałoby również zaznaczyć, że Komisja Wenecka bardzo krytycznie ocenia powoływanie sędziów przez parlament, uznając, że akt powoływania sędziego sądu powszechnego nie powinien podlegać głosowaniu w parlamencie, gdyż nie można wykluczyć, że względy polityczne będą przodować nad obiektywnymi zaletami kandydata. Taki sposób wyboru sędziów nie uwalnia sądownictwa od wpływów politycznych, a wręcz przeciwnie - wprowadza całą procedurę do debaty politycznej i angażuje sędziego w politykę. Ze względu na takie stanowisko można jeszcze raz rozpatrywać charakter niemieckiego trybu powoływania sędziów sądów krajowych - choć są oni wybierani przez komisje ds. wybierania sędziów, czy sam skład tych komisji nie wskazuje na pośrednie wybieranie sędziów przez parlament.

Chcąc porównać system powoływania sędziów w RFN oraz w Polsce nie można pominąć kwestii powołania sędziów najwyższych organów władzy sądowniczej - Federalnego Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego. Istnieje pewna różnica między trybem powoływania sędziów powyższych instytucji. W Polsce wybór sędziów TK wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów, co oznacza, że decyzje podejmuje aktualna większość sejmowa. W związku z tym istnieje duże prawdopodobieństwo, że będzie ona brała pod uwagę swoje preferencje polityczne. Mechanizmem mającym przeciwdziałać takiej możliwości jest przyjęcie wysokich wymagań kwalifikacyjnych. Warto podkreślić, że funkcjonujący tryb wybierania sędziów TK w Polsce wiąże się z ryzykiem politycznej absorpcji³⁷ Trybunału przez układ polityczny, co ma w szczególności znaczenie przy braku zmiany rządzącej opcji politycznej w kolejnych wyborach z rzędu. Wtedy sens istnienia tego organu staje pod znakiem zapytania, bo przecież jego rolą jest wymuszanie posłuszeństwa władz politycznych wobec ustawy zasadniczej, a nie udzielenie tym władzom pomocy w omijaniu przepisów konstytucyjnych. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że pozycję ustrojową Trybunału Konstytucyjnego ma charakteryzować zasada niezależności, jako organu władzy sądowniczej, a więc w swojej działalności powinien być on niezależny od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Konstytucja natomiast powierza Sejmowi oraz Prezydentowi pewne uprawnienia kreacyjne wobec tego Trybunału. Organ ten powinien więc funkcjonować w taki sposób, aby ustawowe regulacje jego struktury i procedury, a także praktyka ich realizacji zapewniały mu rzeczywistą zdolność działania³⁸. Niektórzy przedstawiciele doktryny postulują zmianę wymogu wyboru sędziów TK z większości bezwzględnej, na większość kwalifikowaną - na przykład większością ⅔ jak ma to miejsce w Republice Federalnej Niemiec - co wymuszałoby współdziałanie większości rządzącej i opozycji³⁹.

Porównanie polskiego i niemieckiego sądu konstytucyjnego pod względem powoływania ich sędziów jest dość kłopotliwe co wynika z ich struktur. Choć można dostrzec podobieństwo w ich kompetencjach - kontroli konstytucyjności prawa, oraz w liczbie orzekających sędziów (15 sędziów w TK, a 16 w FTK). Nie sposób pominąć faktu, że struktura niemieckiego Trybunału często jest określana mianem sądu bliźniaczego, gdyż składa się on z dwóch niezależnych od siebie senatów, a każdy z nich sam w sobie jest Federalnym Trybunałem Konstytucyjnym. W Polsce natomiast Trybunał Konstytucyjny jest organem jednolitym. 

Dr Bartosz Lewandowski, Joanna Kos (Uczelnia Collegium Intermarium)

Przypisy:

1.  Zob. np. J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 2015.

2 Monteskiusz, O duchu praw, Kraków 2003, s. 42-46 i 74-80.

3 Locke – o czym współcześnie się zapomina – jeszcze przed Monsteskiuszem dokonał podziału władzy w państwie na

władzę rzeczy należących do prawa narodów (odpowiednik władzy wykonawczej), władzę rzeczy należących do prawa

cywilnego (władzę sądzenia) oraz władzę prawodawczą.

4 T. Stawecki, Niezależność zawodów prawniczych i rządy prawa w społeczeństwie postkomunistycznym [w:] T.

Wardyński, M. Niziołek (red.), Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa.

Wyzwania współczesności, Warszawa 2009, s. 61. Zob. również idem, Etyka prawnicza a filozofia prawa [w:] H.

Izdebski, P. Skuczyński (red.) Etyka zawodów prawniczych, Warszawa 2006, s. 131 i n.

5 Niezależność sądów jest pochodną zasady trójpodziału władzy. Bez wątpienia władza sądownicza powinna być

maksymalnie odseparowana od władzy ustawodawczej i wykonawczej, a w każdym razie nie może być podatna na

wpływy (czy wręcz uzależniona od) innych władz. Niezawisłość sędziowska w wymiarze indywidualnym gwarantuje

swobodę orzekania w zgodzie z własnym sumieniem. Jedynymi czynnikami mogącymi mieć wpływ na treść orzeczenia

jest brzmienie przepisów ustawowych, w tym ustawy zasadniczej. Wykluczone jest wywieranie jakiegokolwiek wpływu

na sędziego czy też ławnika w zakresie merytorycznego rozstrzygania sądzonych spraw: zob. J. Kul, A. Kwaśniak,

Prawne i aksjologiczne obsady sądu w polskim porządku normatywnym, Sosnowiec 2022, s. 58.

6 Przepis art. 1 pkt 17 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. 1989 r.,

nr 19, poz. 101).

7 Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. 1989 r., nr 75,

poz. 444).

8 Dz. U. 1997 r., nr 78, poz. 483 ze zm.

9 S. Dąbrowski, Granice dopuszczalnej ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej we władzę sądowniczą, [w:] T.

Wardyński, M. Niziołek (red.), Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych …, s. 110.

10 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne . Zarys wykładu, Warszawa 2020, s. 93.

11 Dz.U. z 2019 r., poz. 84, t.j.

12 Dz. U. 2022, poz. 2072 t.j.

13 A. Machnikowska, O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach, Warszawa 2017, s. 136

14 F.Zoll, wypowiedź dla www.onet.pl z 28.08.206r., Prezydent spotka się przed kongresem z Prezydium KRS.

15 Sygn. akt BSA I-4110-1/20.

16 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne..., s. 398.

17 Ibidem, s. 388

18 Dz. U. 2022, poz. 2492 t.j.

19 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia 2015 r., sygn. akt K 34/15.

20 Przepis art. 92 Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 r., polski przekład:

http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/niemcy.html (dostęp: 3 grudnia 2022 r.).

21 M. Bożek, System konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 2017, s. 152

22 Art. 20 ust. 3 Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 r.

23 Gerichtsverfassungsgesetz (GVG) z 12 września 1950 r., BGBl. I s. 1077, z późni. zm.

24 D. Janicka, Ustawa zasadnicza w praktyce Rzepubliki Federalnej Niemiec (1949-1989), Toruń 2009, s. 261.

25 Deutsches Richtergesetz in der Fassung der Bekanntmachung vom 19. April 1972 (BGBl. I S. 713), das zuletzt durch

Artikel 4 des Gesetzes vom 25. Juni 2021 (BGBl. I S. 2154) geändert worden is, https://www. gesetze-im-

internet.de/drig/ (dostęp: 6 grudnia 2022 r.).

26 BGBI. III, s. 301-302.

27 M. Bożek, System konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 2017, s. 153.

28 J. Tkaczyński pisze w tym kontekście o rozjemczej roli niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego jako gwaranta

ustroju federalnego: J. Tkaczyński, Ustrój federalny Niemiec, Toruń 2002, s. 31.

29 Więcej na ten temat I. Wróbel, Niezawisłość sędziowska w Republice Federalnej Niemiec, Państwo i Prawo 3/2019, s.

5-23.

30 M. Granat, Prawo konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi, Warszawa 2019, s. 401

31 Art. 179 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

32 Art. 80 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

33 A. Machnikowska, O niezawisłości sędziów i niezależności sądów…, s. 141

34 M. Bożek, op.cit., s. 164.

35 H. Suchocka, Wokół standardów europejskich dotyczących powoływania sędziów sądów (z doświadczeń Komisji

Weneckiej). Toruńskie Studia Polsko-Włoskie [online], 17 grudzień 2018, s. 46 [udostępniono 11.12.2022].

36 Ibidem, s. 54.

37 L. Garlicki, Prawo konstytucyjne..., s. 411.

38 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 9 marca 2016 r., sygn. akt K 47/15 oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11

sierpnia 2016 r., sygn. akt K 39/16.

39 L. Garlicki, Prawo konstytucyjne..., s. 411.

Projekt sfinansowany został ze środków Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.