Cywilizacja Polska - odrębna perspektywa filozoficzna

Odrębność Cywilizacji Polskiej; krytyczne rozwinięcie koncepcji pięciomianu Feliksa Konecznego

(Filozofia w inżynierskiej perspektywie).

W sferze publicznej, łacińskiej „civitas”, od czego pochodzi określenie cywilizacja, dominującą w Europie jest koncepcja oparta na myśli Immanuela Kanta, który tę sferę podzielił na część kulturową powiązaną z ideowością, także religijną, oraz część cywilizacyjną związaną z technicznym poziomem rozwoju organizacji życia społecznego.

Takie ujęcie niesie w sobie zarzewie zagrożenia, gdyż wartościuje społeczeństwa pod względem poziomu zastosowanej techniki. Efektem jest przypisanie im specjalnych zdolności na tym tle aż do uznania ich za nadludzi, co miało miejsce w niemieckim nazizmie. I nie jest to odosobnione, gdyż obecnie przypisuje się podobne cechy społeczeństwu amerykańskiemu w dziele krzewienia demokracji.

Odrębna koncepcja jest oparta na myśli prof. Konecznego, który zdefiniował cywilizację - sferę publiczną, jako metodę życia zbiorowego.

W takim ujęciu istnieje wiele cywilizacji, a ich cechy można porównywać, gdzie jako kryterium porównawcze prof. Koneczny wprowadził pięciomian – prawdę, dobro, piękno, dobrobyt i zdrowie.

Ta definicja traktuje zarówno sferę kulturową jak i techniczną jako wynik przyjętych zasad współżycia wynikających z idei cywilizacyjnej.

Istnienie wielości cywilizacji implikuje, że są one traktowane jako byty, a ich właściwości określa metafizyka.

Należy zauważyć, że z elementów pięciomianu - prawdy, dobra, piękna, dobrobytu i zdrowia, jedynie prawda i zdrowie mogą jednoznacznie odnosić się do cech cywilizacji.

Prawda, w definicji metafizycznej, to zamierzenie Stwórcy (lub twórcy) w powoływanym do istnienia bycie. Inaczej ujmując – prawda jest utożsamiana z celem cywilizacyjnym, powodem dla którego tworzona jest cywilizacja.

Zdrowie odnosi się do dobrostanu podmiotu cywilizacyjnego, czynnika zawiadującego cywilizacją.

Pozostałe elementy pięciomianu – piękno, dobro, dobrobyt – mają charakter relacyjny i nie mogą opisywać cech bytu jakim jest idea cywilizacyjna.

Warto tu zauważyć, że cywilizacja zaczyna być definiowana poprzez cel cywilizacyjny, który określany i realizowany jest przez podmiot cywilizacyjny. Aby uzupełnić ujęcie należy też określić drogę realizacji celu cywilizacyjnego przez podmiot cywilizacyjny. Razem te trzy elementy stanowią zasady cywilizacyjne.

Dygresja.

W chrześcijaństwie występują słowa Chrystusa: „jestem drogą, prawdą, życiem”, co odpowiada najbardziej zwięzłej definicji cywilizacji jeśli odnieść je nie do osoby, a do idei, a „żyć w Chrystusie” oznacza tu wypełnianie zależności społecznych o których On nauczał.

Określając drogę realizacji celu cywilizacyjnego przez podmiot cywilizacyjny proponuję wyróżnić 6 cech charakterystycznych:

- prawo

- wolność,

- honor,

- godność,

- własność,

- pieniądz.

- Prawo jest zawsze tworzone przez podmiot cywilizacyjny. Należy tylko zauważyć, że może to być prawo wewnętrznie stanowione, gdy to społeczeństwo samo określa cel i drogę jego realizacji lub prawo narzucone przez podmiot zewnętrzny – mowa o prawie objawionym przez Boga (mogą być tego różne warianty).

 Wolność - oznacza stosunek jednostki do prawa. Może być wolnością „DO”, gdy jest to prawo tworzone wspólnie drogą konsensusu jednostek stanowiących społeczeństwo (prawo wewnętrzne), albo mieć charakter wolności „OD”, przy prawie narzuconym. (Tu interesujące są rozważania Ericha Fromma w dziele „Ucieczka od wolności”).

- Honor odnosi się do wypełniania obowiązków wynikającej z roli jednostki w społeczeństwie jaka jej przypada w ramach ustanowionego prawa; mogę te obowiązki być wypełniane własną wolą, bądź jako niewolnicze wykonywanie nakazów.

- Godność ; każdy byt ma swój cel istnienia kształtujący jego naturę, co wynika z metafizycznej definicji prawdy. Życie, czy funkcjonowanie w zgodności z naturą własną bytu jest jego godnością.

- Własność. Pełne prawo własności ma tylko Stwórca (twórca) względem swego dzieła. W społeczeństwie można mówić jedynie o prawie do korzystania z danego dobra przy zaznaczeniu, że to podmiot cywilizacyjny określa zakres wykorzystania tego dobra.

- Pieniądz określa zasady i relacje wymiany praw do użytkowania poszczególnych dóbr. Cywilizacja określa sposób umocowania i ewentualnie jego funkcje dodatkowe.

Należy zauważyć, że każda cywilizacja odrębnie definiuje nie tylko zasady ale i cechy cywilizacyjne kształtując podstawy etyki, a tym samym tworząc odrębne systemy filozoficzne. Stąd nasuwa się ważne stwierdzenie: cywilizacje kreują systemy filozoficzne, religie, narody, a także kształtują wyobrażenie Boga.

W tym miejscu konieczne jest zastrzeżenie, że powstałych systemów wartości cywilizacyjnych nie można mieszać, gdyż stanowią spójną całość – znaczenie poszczególnych cech jest współzależne od innych . Wprowadzenie do społeczeństwa cechy zdefiniowanej w innej cywilizacji powoduje degenerację systemu -powstały konglomerat przyjmuje najgorsze cechy cywilizacji tworzących mieszaninę.

Powołam się tu na trzy osoby ostrzegające przed takim „mieszaniem” – to Chrystus mówiący, że „nie można dwóm panom służyć”, prof. Koneczny stwierdzający, że „nie można być cywilizowanym na różne sposoby” i Roman Dmowski mówiący, że „Polakiem jestem i mam polskie obowiązki”.

Jakie zatem są cechy i zasady Cywilizacji Polskiej aby mówić o jej odrębności?

Zasady cywilizacyjne:

Celem cywilizacyjnym jest współistnienie pozwalające na rozwój przy różnej świadomości jednostkowej poszczególnych bytów podmiotowych cywilizacji.

Podmiotem cywilizacyjnym – są wszystkie byty tworzące środowisko w którym żyjemy. Czyli nie tylko człowiek, czy jakaś grupa ludzka – bo to prowadzi do antropocentryzmu, ale także świat zwierząt i roślin oraz przyroda nieożywiona stanowią byty cywilizacyjne – bez nich nie byłaby możliwa nasza (ludzka) egzystencja.

Droga realizacji celu cywilizacyjnego.

- Prawo jest stanowione drogą konsensusu przez traktowane podmiotowo wszystkie byty otaczającej nas rzeczywistości . Można dodać, że używana jest walna metoda stanowienia prawa.

Wolność – jest wolnością „DO” i można wolność w CP zdefiniować jako prawo do odpowiedzialności za swoje postępowanie. W takim ujęciu wolność ma pozytywne zabarwienie.

Honor – wypełnianie własną wolą ustaleń praw jakie zostały ustanowione na drodze konsensusu.

Godność – wszystkie byty mają charakter podmiotowy przy stanowieniu prawa, mają więc prawo do życia w zgodności ze swoim statusem (naturą) wynikającym z prawdy (metafizycznej) danego bytu.

Własność – pełnym dysponentem dóbr jest wspólnota – podmiot cywilizacyjny, określając zakres indywidualnego, bądź zbiorowego, wykorzystania danego dobra. Istotne jest, że indywidualne użytkowanie nie jest wyłączne, a zawsze zawiera w jakiejś części możliwość korzystania z danego dobra przez innych członków społeczeństwa.

Pieniądz – jego rolą jest umożliwienie wymieniania praw użytkowania dóbr. Sam pieniądz nie posiada funkcji tezauryzacyjnej, a tę rolę pełni ekwiwalent pieniądza wyrażany w wartościach materialnych. Tym samym – nie może to być pieniądz fiducjarny.

Obserwując otoczenie trudno dostrzec by wskazane zasady i cechy były stosowane w życiu publicznym zwłaszcza, że premier obecnego rządu stwierdził, że polskość to nienormalność. Jednak można te cechy odtworzyć na niższych szczeblach organizacyjnych – w społecznościach lokalnych i relacjach międzyosobowych.

Ograniczenia czasowe nie pozwalają na dokonanie porównań cywilizacyjnych, które byłyby w stanie wykazać odmienność Cywilizacji Polskiej. To może zrobić każdy samodzielnie biorąc pod uwagę wskazane kryteria.

Dygresja.

 Obecnie zauważalny jest proces tworzenia się świata wielobiegunowego, gdzie podział przebiega dokładnie według granic wpływów cywilizacji rozróżnianych opisanymi tu kryteriami, a gdzie granice przybierają nawet formę płotów. Warto zatem obserwować zachodzące przemiany bazując na wskazanych kryteriach.

Ostatnią kwestią jest pytanie o to, czy, jeśli odpowiedź na pytanie o polską odrębność cywilizacyjną będzie pozytywna, należy dążyć do utworzenia odrębnego, polskiego bieguna cywilizacyjnego?