Issa - trzecim filarem i twórcą haiku

Issa, admirator istnień najmniejszych

Trzecim, największym japońskim filarem i twórcą haiku po Matsuo Basho i Yosa Buson’ie był Issa Kobayashi (jap.小林一茶Kobayashi Issa?, urodzony 15 czerwca 1763 (zmarł 5 stycznia 1828 roku). Urodził się jako Nobuyuki Kobayashi w Kashiwabara, w prowincji Shinano (obecnie Shinanomachi, prefektura Nagano). Issa jednak znaczną część życia spędził w Edo (stara nazwa Tokio).

Issa Kobayashi

Był ostatnim wybitnym twórcą haiku, który w sposób naturalny pisał w atmosferze przesiąkniętej buddyzmem zen. Japonia jego czasów znajdowała się jeszcze duchowo dość daleko od Zachodu, a to sprzyjało rodzimej, nieskażonej wpływami europejskimi, tradycyjnej sztuce poetyckiej. Prywatnie, był człowiekiem pechowym. Nie miał za wiele szczęścia w życiu prywatnym.

Wcześnie został osierocony. Do pięćdziesiątego roku życia nie posiadał własnego dachu nad głową, owdowiał, przeżył śmierć własnych dzieci...

Był biedny. Nie przywiązywał większej wagi do "mieć", do strojów. Nie dbał o elegancję. Dlatego przezywano go "szarym szpakiem".

Issa nie stworzył własnej szkoły nauki poezji, ani też nie wykształcił żadnego słynnego ucznia w przeciwieństwie do dwu pozostałych mistrzów - filarów. Posiadał jednak dar tak głębokiego postrzegania drobiazgów, jakiego nie posiadał nawet sam Matsuo Basho. Issa kochał przyrodę i darzył ją wielką estymą. I jej właśnie poświęcił setki swoich wierszy. Potrafił przyglądać się z delikatnym, a niekiedy z rozbawieniem, nawet najmniejszemu pod słońcem stworzeniu.

Issa jest autorem 54 haiku o ślimaku, 15 o ropuchach, prawie 200 o żabach, około 230 o robaczku świętojańskim, czyli o świetliku, ponad 150 o komarach, 90 o muchach, ponad 100 o pchłach, prawie 90 o cykadach, a także około 70 o rozmaitych innych, drobnych owadach.

Jego dorobek obejmuje ogółem około tysiąca wierszy, w których bohaterami są te wszystkie drobne stworzonka.

____________________

A tak napisał o sobie:

Mukudori to hito ni yobaruru samusa kana

Wołają na mnie

znajomi - "wiejski prostak".

Ależ ziąb wokół!

Poniższe haiku jest obserwacją uczestniczącą, czyli tym, co jest istotą haiku.

Hoda no hi ya itotori-mado no kageboshi

Zapalił się chrust.

W papierowym okienku

niknie cień prządki.

W kolejnym haiku poeta dokonuje personifikacji owada, przypisując mu własne doznania estetyczne...

Akatombo kare mo yube ga suki ja yara

Czerwona ważka

na swój szczególny sposób

też lubi wieczór.

Poniżej poeta personifikuje gołębie. Ptaki, monotonnie odmawiają buddyjskie suplikacje...

Tsuyu horori-horori to hato no nebutsu kana

Opada rosa,

kiedy gołębie mruczą

swoją litanię.

Wedle poety świat przyrody ma w sobie więcej ciepła i człowieczeństwa, niż świat ludzi. Oto poniżej haiku, które o tym opowiada...

Hana saku ya yoku no ukiyo no katasumi ni

W zakątku świata

gdzie egoizm i chciwość,

też kwitnie wiśnia.

Kolejne haiku ukazuje jak bardzo poeta był wyczulony na kwestie dobra i zła tego świata...

Ume saku ya jigoku no kama mo kyujitsu to

Gdy kwitną śliwy,

piekielne kotły mają

swój czas wytchnienia.

Gdy rosa obeschła a spokój i piękno poranka gdzieś zniknęły, świat znów zaczął funkcjonować według dawnych reguł. Powróciły zawiść, okrucieństwo i głupota...

Tsuyu chiru ya jigoku no tane wo kyo mo maku

Rosa już wyschła...

dziś kolejny dzień siewu

piekielnych ziaren.

Wysokie morale Issy ujawnia się także w następnym haiku, w którym mówi o współistnieniu świata sacrum i profanum. Obok posągu Buddhy pogrążonego w nirwanie, wierni składają datki, a na zewnątrz wiosna, kwitną wiśnie, śliwy…

Mihotoke ya nete owashite mo hana to zeni

Czcigodny Budda

zatopiony w nirwanie

wśród datków. Wiosna!

Poniżej kilka haiku o owadach. Robaczki świętojańskie...

Waga yado ya nezumi to naka no yoi hotaru

W mym starym domu

myszy integrują się

ze świetlikami.

I następny wiersz o świetlikach. Issa rozmawia z nimi jak z istotami rozumnymi, równymi sobie, bez patosu.

De yo hotaru jo wo orosu zo de yo hotaru

Uciekajcie stąd

świetliki, bo zamykam!

Uciekajcie stąd.

Świetliki to bracia mniejsi poety...

Waga sode wo kusa to omou ka hau hotaru

To jest mój rękaw

pełzający świetliku.

Sądzisz - to trawa?

Ze świetlikami można też trochę pożartować...

Hatsu-botaru… naze kiki-kaesu ore da zo yo

Pierwszy dziś świetlik!

Odwracasz się ode mnie?

To ja, głuptasie!

W następnym haiku występują inne owady, ale już nie tak piękne i tajemnicze jak świetliki. Właściwie to jest robactwo, lecz i z nim stosunki poety układają się przyjaźnie i po partnersku.

So-an wa nomi ka ni karite netari keri

Od pcheł i komarów,

wynająłem tę chatę.

Potem zasnąłem.

Zdaniem autora świat składa się z wydarzeń miłych i niemiłych a ich suma tworzy dopiero prawdziwą pełnię.

Hito areba hae ari hotoke ari ni keri

Tam, gdzie są muchy,

tam znajdują się ludzie.

- Tam miejsce Buddy.

Trud i problemy egzystencji nie są żadnym szczególnym wyróżnikiem człowieczeństwa. Wszelkie żywe stworzenie ma takie problemy.

Yo no naka ya cho no kurashi mo isogashiki

Na naszym świecie

nawet motyl się krząta,

pracując na chleb.

Ślimaki. Im poeta także poświęcił sporo uwagi.

Katatsumuri mi yo mi yo ono ga kage-boshi

Popatrz ślimaku,

no, spójrz wreszcie i zobacz

swój ciekawy cień!

W tym haiku Issa zwraca uwagę na groteskowy kształt cienia ślimaka...

Ippashi no tsura-damashii ya katatsumuri

Ten mały ślimak

prezentuje się dzielnie

jak wszyscy inni!

Katatsumuri sorosoro nobore fuji-no yama

Mały ślimaczek

powolutku się wspina

na górę Fuji.

Poniżej kolejny wiersz. O koniach...

Kasumu hi no uwasa suru yara nobe no uma

Wstał mglisty dzionek.

Rozmawiają ze sobą

konie na łące.

Issa przyglądał się z wielką uwagą i wrażliwością nie tylko zwierzętom ale i roślinom.

Mugi no ho mo asa-kigen zo yo haru gasumi

Kłosy jęczmienia

choć w wiosennej mgławicy

wstały prawą nogą.

Oto wiersz, w którym Issa przedstawia swoją żonę Kiku.

Waga kiku ya nari ni mo furi ni mo kamawazu ni

Ma żona Kiku

na żaden sposób nie dba

o własny wygląd.

Do japońskiej tradycji ludowej należały pieśni śpiewane podczas sadzenia ryżu, którym poeta przysłuchiwał się z uwagą...

Taue-uta donna urami mo tsukinu beshi

Przy sadzeniu ryżu

śpiewa się o wszystkim,

o każdym bólu.

Issa wędrując spotykał wielu ludzi, którzy odcisnęli ślad na jego poezji. Każda wędrówka jest pielgrzymowaniem przez życie. Na końcu tej drogi wieją chłodne, jesienne wichry, czeka cierpienie, choroba i śmierć.

Yukusaki mo tada akikaze zo kojunrei

Mały pielgrzymie?

czy idziesz tam, gdzie wieją

jesienne wichry?