Yosa Buson, jeden z największych twórców haiku

Yosa Buson, jeden z największych twórców haiku

 

Buson to jeden z najznakomitszych fundamentów  japońskiej poezji haiku,  tuż po Matsuo Bashō i Kobayashi  Yataro, zwanym Issa. Wszyscy trzej są uważani za największych poetów epoki/ery Edo. Buson był również malarzem. Podobnie jak współczesny mu rodak Ike no Taiga (池大雅)( 1723–1776),  tworzył obrazy w tzw. stylu bunjin-ga (zwanym też nanga), to jest w stylu wywodzącym się z południowych Chin.

Buson Yosa (jap.与謝蕪村Yosa Buson?, urodził się w wiosce Kema w prowincji Settsu (obecnie część Osaki) w roku 1716. Pierwotnie nosił rodzinne nazwisko Taniguchi (谷口) .  W 20. roku życia przeprowadził się do Edo (obecnie Tokio), gdzie uczył się poezji pod okiem Hayano Hajin. Po śmierci Hajina przeniósł się do prowincji Shimo-Usa. Idąc w ślady mistrza Matsuo Basho, podróżował po wyspie Honsiu, co stało się inspiracją dla jego dzieł.  W wieku 42 lat zamieszkał w Kioto. W wieku 45 lat się ożenił. Po przyjściu na świat córki,  odechciało mu się podróży i już na stałe osiadł w Kioto. Tam pisał i uczył poezji .

Urodził się w dwadzieścia kilka lat po śmierci Matsuo  Bashō , w roku 1716, czyli już w następnym stuleciu, kiedy to świat był już bogatszy, zamożniejszy i charakteryzował się większym okrucieństwem i znieczulicą niż za czasów Bashō. Chociaż Buson w całej swojej wielkości, nie dorównuje Bashō w doskonałości i harmonii wierszy, to w pewnej dziedzinie go przewyższa. Jest wrażliwszy  i bardziej spostrzegawczy. Widzi więcej. Ale czy jest bardziej wrażliwy moralnie? Chyba nie. To nie jest wrażliwość umoralniająca. W poetyckim świecie Busona zaczął się bowiem wykluwać i budzić indywidualizm. W jego utworach dochodzi do głosu  jednostka ludzka a jej animistyczno-buddyjski związek z otoczeniem zaczął jakbyerodować i chylić się powoli ku upadkowi.

 

Dość znaczna różnica między twórczością Busona i Bashō ujawnia się na przykład w poniższym haiku.

 

      Kiji utte kaeru ie-ji no hi wa takashi

 

I znowu  w domu.

 Po zabiciu bażanta

 - słońce wciąż świeci.

 

 

 

Wiersz, podobny sensem i treścią, nie mógłby być dziełem Bashō, gdyż mówi on o rzeczach niegodnych wyznawcy buddyzmu zen, a mianowicie o przemocy zadanej innemu żywemu stworzeniu. Zadanemu przez Człowieka. Buson widzi jednak tę samą rzeczywistość  inaczej. Bardziej "nowocześnie". Popiera radość myśliwego z udanego polowania i z cennej zdobyczy. Tę radość ujawnia we frazie "A słońce wciąż świeci" i ani słowem nie żałuje pięknego ptaka, zabitego przez człowieka.

 

 

 

Buson pisał też haiku klasyczne, wyciszone, prawie bez emocji, gdzie rozkoszował się, wręcz zachwycał pięknem i bezpretensjonalnością otaczającej go przyrody. Wtedy był najwierniejszym uczniem swojego mistrza Bashō, jak na przykład w poniższym wierszu:

 

Śpi na poduszce

jakby wiosenny strumień.

- Włosy w nieładzie

 

 

 

 

Ten deszcz wiosenny

tylko na plaży małe

zrosił muszelki

 

 

 

 

 

 

Zieleń wzgórz latem.

- Przez Kyoto przelatuje

samotna czapla.

 

 

 

 

 

 

Sakura yori momo ni shitashiki koie kana

 

Kwiatostany śliw

bardziej niż kwiecie wiśni

współtworzą mój dom.

 

 

 

 

 

Poniższe haiku zestawia ze sobą pałac i chatę krytą słomą. To też nowość. Poeta neguje w tym wierszu istniejącą/zastaną hierarchię wartości świata materialnego i zwraca uwagę na świat duchowy, niematerialny. Świat ten symbolizują pracowite, szybkie i zwinne jaskółki, zakładające swe gniazda pod wszelkimi, dostępnymi dachami. U bogatych i biednych.

 

Gniazda jaskółek

- pod okapem pałaców

i nędznych ruder.

 

 

 

 

 

 

Inną nowością Busona jest odrobina patriotyzmu w jego haiku, w tym wypadku wzmianka o Yamato (jap.大和?), japońskiej ojczyźnie autora (Yamato - jedna z historycznych nazw Japonii). Siedemnastowieczni klasycy haiku na czele z Matsuo Bashō starali się unikać tematyki patriotycznej, gdyż była ona w opozycji do uniwersalizmu zen. Wzmianka o Yamato jest więc wymownym dowodem, że Buson działał już w innej, odmienionej rzeczywistości nowego wieku. A i sam tę rzeczywistość współtworzył.

 

Yamato-ji no miya mo waraya mo tsubame kana

 

Wzdłuż dróg Yamato

zamki i chaty - domem

i dla jaskółek.

 

 

 

 

 

 

Poniższe haiku jest jednak dowodem wrażliwości Busona na ludzki los. Autor pochyla się bowiem ze współczuciem nad opuszczoną przez męża kobietę, która sama ciężko pracuje w polu.

 

 Sararetaru mi wo fumikonde ta-ue kana

 

  Los rozwiedzionej...

  - Sama pracuje w polu,

  sama sadzi ryż!

 

 

 

 

Podobną wrażliwością cechuje się także inny jego wiersz:

 

      Ume saite obi kau heya no yujo kana

 

 Rozkwita śliwa...

     Kurtyzany w pokojach

     Kupują obi.

 

 

 

Kurtyzany kupują sobie nowe obi, czyli ozdobne, jedwabne pasy do kimon. Charakterystyczne jest to, że kurtyzany kupują to obi „w swoim pokoju”. Ta drobna wzmianka przypomina, że ówczesne pokoje kurtyzan to miejsca ich uwięzienia...

 

 

 

A oto inne haiku:

 

Ume ga ka no tachinoborite ya tsuki no kasa

 

Wzbija się w niebo   

zapach kwitnącej śliwy.

- Księżyc w czapie mgły.

 

 

 

 

 

Kolejny wiersz koncentruje się na młodej kobiecie:

 

      Nioi aru kinu mo tatamazu haru no kure

 

      Wonne ubiory

     Jeszcze nieposkładane

     - Wiosenny wieczór.

 

 

Wisi sobie jakieś kimono, zapewne należące do młodej damy, która je właśnie zdjęła po powrocie do domu z ceremonii podziwiania wiosny  i nawet nie zdążyła poskładać. Być może jest ono przesycone jakimś zapachem, na przykład spalonego drewna sandałowego lub po prostu wonią wiosennych kwiatów...

 

 

 

A teraz wiersz o wiosennie rozmarzonym młodzieńcu:

 

 Sashinuki wo ashi de nugu yo ya oboro-zuki

 

  Stopą niedbale

 zdejmuje sashinuki.

 - Księżyc zamglony.

 

 

Ten młodzieniec odziany w szerokie, workowate spodnie sashinuki ,wrócił do domu i rozbiera się leniwie, przydeptując stopą jednej nogi drugą nogawkę. Jest w tym zmęczonym, zadowolonym rozleniwieniu, w świetle zamglonego księżyca, jakieś wiosenne zauroczenie.

 

 

 

Oto inne haiku...:

Emocje...Cierpienie, wspomnienia...

      

Mi ni shimu ya naki tsuma no kushi wo neya ni fumu

 

      Gdy nadepnąłem

     na grzebień zmarłej żony

    - Ziąb przeszył serce...

 

 

 

 

 

Poniższe haiku ukazuje konflikt jednostki z naturą i jej pięknem. Biały kwiat lotosu. Mnich ma za zadanie ściąć ten lotos i udekorować nim świątynię. Uroda kwiatu sprawia, że się waha, zanim podejmie decyzję :

 

  Byakuren wo kiran to zo omou so no sama

 

      Bielutki lotos...

      - Rozważa jego ścięcie

      Mnich dobroduszny...

 

 

 

 

I znowu wiersz, który opisuje pozornie błahe wydarzenie, zapewne wielokrotnie doświadczane przez większość z nas...

Ktoś czeka na kogoś z niecierpliwością i nasłuchuje jego kroków. Zwiastunem jego przyjścia są opadłe liście, szeleszczące pod stopami zbliżającego się...:

 

      Machi-bito no ashioto toki ochiba kana

 

      Oczekiwanie... 

      w oddalisłychać kroki...

     - Opadłe liście.

 

 

 

 

 

 

Poniżej rzewne haiku o ulotności chwili i przemijaniu czasu. Niepotrzebna, wypalona, rybacka pochodnia,  porzucona na brzegu...

 

      Mijika yo ya namiuchigiwa no sute-kagari

 

      Krótka letnia noc.

     - Na brzegu pozostała

     rybacka żagiew.