Metaforyczny wymiar naszej wiedzy o rzeczywistości

Dział:Technologie,Temat:Nauka

Pierwszy raz spotkałem się z nazwiskiem Hans Blumenberg na przełomie lat 60/70 ubiegłego wieku, natrafiając w Znaku lub w Tygodniku Powszechnym na dygresyjną informację: "niemiecki filozof literatury, historii i poezji" ,która odsunęła tę postać z obszaru moich zainteresowań.

Następnym razem (pod koniec lat 70-tych), Krzysztof Maurin po powrocie z Niemiec przywiózł książkę Blumenberga : "Die Genesis der kopernikanischen Welt", której treść zaświadczyła- tym razem prawdziwie - kim dla nauki i kultury europejskiej jest ten najwybitniejszy niemiecki filozof i historyk nauki wieku XX-go.

Dlaczego w Polsce skwitowano prawie milczeniem twórczość Hansa Blumenberga, trudno mi odgadnąć.Pochodził z żydowskiej rodziny ,ale jego rodzice przyjęli chrzest przed jego urodzeniem ( (ur. 13 .VII. 1920 , zm. 28 .II. 1996 ),wydobył go z obozu koncentracyjnego ( i ocalił od śmierci ) Heinrich Dräger-właściciel koncernu Drägerwerk AG.u którego pracował w czasie wojny Blumenberg.

Znajomość twórczości Hansa Blumenberga w Polsce, prawdopodobnie ulegnie skokowemu powiększeniu i pogłębieniu, z powodu wydania ( w ostatnich dwóch latach) tłumaczenia dwóch najważniejszych jego prac [1},[2].Pytanie jest tylko o sens i pożytek z tej lektury dla czytelnika.

Praca[1] przedstawia projekt nauki o metaforyce, a w oryginale została opublikowana w 1958 roku !Po sześćdziesięciu latach może być zdezaktualizowana, lub serwować czytelnikowi prawdy oklepane i banały.Chociaż jest wielu z nas,którzy twierdzą, że dystans około 50-letni między nami a postępem kultury i cywilizacji Zachodu jest czymś nadal naturalnym nawet w XXI wieku.

Tytuł pracy pierwszej sugeruje, że mamy do czynienia z teorią literatury ,a może nawet z teorią poezji.Tak myśli większość, gdy przeczyta,lub usłyszy słowo "metafora".Tymczasem to poważna pomyłka w odniesieniu do pracy[1] Hansa Blumenberga.Jego interesuje głównie funkcja poznawcza metafor,możliwość opisu świata w języku stosującym metafory,oraz produkt finalny takiego opisu ,to znaczy : doświadczenie egzystencjalne tak opisanego świata.

A wszystko powyższe, konfrontuje Blumenberg z językiem nauk przyrodniczych,w których - według powszechnie panującej opinii - królują pojęcia ściśle zdefiniowane,ich znaczenie i zakres stosowalności jednoznacznie i niezmiennie ustalone, a metaforycznosć (prowadząca do wieloznaczności) na zawsze wygnana.

W tym miejscu, wielu czytelników może przeżyć szok.Blumenberg jest mistrzem wnioskowania logicznego i zarazem niesamowitym erudytą,a także mistrzem metody hermeneutycznego analizowania problemu, w sumie doprowadza go to, do fundamentalnego paradygmatu metaforologii o nastepującym brzmieniu :

Język, w którym wyeliminujemy metaforykę, nic nie mówi o rzeczywistości, a także uniemożliwia przedstawienie zrozumiałego modelu/obrazu tej rzeczywistosci. .

W tym miejscu, przywołam moje doświaczenie egzystencjale związane z blogowaniem na salonie24.Od jego początków spotykam się z dosyć kategoryczną krytyką języka przekazu o odkryciach fizyki i o filozoficznych interpretacjach tych odkryć. Niefizyków-czytelników zniechęca formalizm i przesadna abstrakcja,rygoryzm definicyjności pojęć,brak związku modeli teoretycznych z praktyczną działalnością człowieka,brak obrazu i wizji światazbudowanych naodkryciach fizyki/nauko przyrodzie. Fundamentalny paradygmat metaforologii Blumenberga uprawomocnia tę krytykę!

         Treść książki ma dla mnie taką dwuczęściową strukturę:

1.Metaforyka prawdy

2.Metaforyka obrazu świata w epoce nowożytnej

Ad 1.Pojęcie prawdy u Blumenberga ukazuje swoją metaforyczną naturę ,jeśli tylko prześledzimy uważnie dzieje prawdy w różnych cywilizacjach i kulturach.W tych formach istnienia wspólnoty ludzkiej nie tylko nie ma "jednej prawdy" ,lecz samo rozumienie tego pojęcia ewoluuje razem ze stawaniem się osoby ludzkiej.

I właśnie autor odkrywa istotnościową cechę tego pojęcia, niezależną od podmiotu go poznającego ,a jest nim "prawda przemożna".Na str.25 Blumenberg cytuje ze słownika akademii paryskiej (wydanie 1694) :"Siła prawdy,czyli władza jaką prawda ma nad umysłami ludzkimi .. ",by na koniec napisać :"Metafora samoistnej mocy prawdy pozostaje żywa, aż po zaawansowaną nowożytność".[str.24-26]

Inną własnością epistemologiczną metaforyczności pojęcia "prawdy", jest jej skrytość,niedostępność mierzone wydatkiem sił, woli , hartu ducha, by posiąść prawdę. Autor cytuje Rousseau :"Czy po to jesteśmy stworzeni,by umrzeć przywiązani do brzegów studni , w której schroniła się prawda?"( str.95) Stąd metafora "nagiej prawdy",pragnienie i żądza poznania prawdy absolutnej,całkowitej, nieuwarunkowanej niczym.

Ad2.Blumenberg jest przekonany,że ideał i wzorzec nauki ścisłej ,oraz jej języka anty- metaforycznego, to złudzenie scjentystów, lub może nawet oszustwo.Przekonanie swoje uprawomocnia na str.181-211 w rozdziale IX (i także X ) książki pod tytułem : "Zmetaforyzowana kosmologia" .Analizując historię przewrotu kopernikańskiego ,dowodzi - z łatwością zaskakującą- istnienia procesu poznawczego o schemacie: "od pojęcia do metafory" . To mu pozwala stwierdzić kategorycznie :"Kopernikanizm,który stał się metaforą,eksplikuje się jako ontologiczny model nowozytności"[str.206.].

Jeżeli czas aktualny będziemy uważać za kontynuację i rozkwit nowożytności, to ostatnie rozdziały książki (IX oraz X) o metaforycznosci kosmologii i geometrii czasoprzestrzeni ,pisane wszak w latach 50-tych ub.w. można uznać za wyraz przeczuć autora pełnej metaforycznosci stanowiska człowieka w kosmosie. W czasie aktywnosci naukowej Blumenberga, programem metodologicznym kosmologii było stanie się nauką testowalną i falsyfikowalną ,a dzisiaj triumfuje hipoteza Blumenberga: od pojęcia do metafory.Metafory np.ciemnej materii i energii, czarnych dziur i multiwszechświatów.

Książka Blumenberga[1] może być cennym uzupełnieniem biblioteczki domowej ,gdyż obcowanie z myślą Blumenberga intensyfikuje życie intelektualne czytelnika.

Czy napiszę recenzję drugiej pracy Hansa Blumenberga [2]sam nie wiem .Blisko 800 stron tekstu - z zakresu historii cywilizacji i nauki -do krytycznego przeczytania, jest zadaniem nie współmiernym z siłami mojego organizmu.Tymbardziej,  gdy kluczowa teza tej pracy natrafiła na mój sprzeciw.

Literatura

[1] H.Blumenberg, Paradygmaty dla metaforologii, Aletheia,Warszawa,2017

[2[ H.Blumenberg,Prawowitosć epoki nowożytnej,PWN,Warszawa,2019