Tajemnica czasu

   Technologie.Nauka.                                           

Ryzykuję,  wieszając na salonie24 notkę pod takim tytułem.Czy jest prawdopodobne,  by na ten temat można było powiedzieć coś absolutnie nowego?

Otóż jestem przekonany, że Carlo Rovelli,włoski fizyk właśnie to zrobił w swej książce(pozornie popularnonaukowej,  a w istocie filozoficznej ) która ukazała się w roku 2017,a polskie tłumaczenie w styczniu bieżącego roku [1].

Prof.Carlo Rovelli (ur.3 maja 1956 r.) jest profesorem fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Aix-Marseille , w Centre de Physique théorique,[Marsylia,Francja].W latach 90-tych ub.w.wspólnie z Lee Smolinem i Abhay Ashtekarem [nie bez wpływu Rogera Penrose] zbudował pętlową teorię grawitacji [ wersję zwaną „spinofoam” ].

Następnie wspólnie z matematykiem francuskiem Alainem Connesem opracował bezczasową wersję mechaniki kwantowej, ma także poważny wkład do relacyjnego modelu QM.  Magazyn Foreign Policy wtym  roku   wpisał go na listę 100 najbardziej wpływowych światowych myślicieli. [2]

Wedłu moich ustaleń Rovelli poświęcił problemowi czasu w fizyce ( a dokładnie w mechanice kwantowej ) blisko trzydzieści lat,a pierwszą  bowiem   pracę na ten temat opublikował juz w roku 1991 [3],  by  po kilku latach w monografii [4] wystąpić z matematycznym modelem .mechaniki klasycznej i kwantowej, które nie zawierają   pojęcia czasu.

 Bezczasowy formalizm zbudowamy przez niego, pozwolił mu pokazać kwantowe własności pola grawitacyjnego. Rovelli jednak na tym nie poprzestał i wspólnie z Alainem Connesem odpowiedział na pytanie: Jeśli czasu nie ma w warstwie fundamentalnej rzeczywistości(w  mikroświecie ), to w jaki sposób pojawia się czas w fenomenach makroskopowych?

 W 1994 r., Rovelli i Connes zaproponowali [4] hipotezę "czasu termicznego" . Zgodnie z tą hipotezą ,czas pojawia się tylko dlatego, że w strukturze zjawisk i procesów makroskopowych, decydującą rolę odgrywa wymiana energii wewnętrznej układu, na sposób ciepła.Upływ więc czasu, to reakcja świadomości na termodynamiczne (lub inaczej-statystyczne) procesy.Tym samym czas nie jest obiektywną własnością danego układu przyrody, lecz pochodną zmieniającej się naszej wiedzy o układzie.

W książce o której piszę, Rovelli wykłada własną teorię czasu dopiero w trzeciej,ostatniej części tekstu.Pierwsza część odsłania różne warstwy pojęcia czasu ("Rozpadanie się czasu" s.15-88),w drugiej ("wszechświat bezczasowy" s.89-118) mamy osobistą relację z bitwy o usunięcie czasu z QM ,by w ostatniej części ("Źródła czasu " s.119-191) wyjaśnić czytelnikowi skąd pochodzi owa iluzja czasu ,dana tylko świadomosci ludzkiej.

W   drugim zdaniu tej recenzji napisałem ,że książka Rovelliego jest w istocie pracą z filozofii czasu.Jednak bazą tej filozofii jest fizyka,na bardzo ścisłym poziomie,a formalizm matematyczny występuje w obszernych przypisach do każdego rozdziału(s.193-207).Polska edycja książki jest pod opaską z  portretem autora i z taką dezinformacją:"Poznaj nowego Stephena Hawkinga".Takiej pseudo-reklamie ulegnie czytelnik  tylko  ten , który nie zna dokładnie twórczości tych dwóch fizyków.

Carlo Rovelli to unikatowy   diament   w światowej galerii myślicieli i pisarzy naukowych..Każdy rodzaj jego tekstu publicznego uderza mądrością,talentem analitycznego rozumowania,erudycją, głęboką kulturą europejskości.A jaki artyzm jego języka ,stylu rozmowy z czytelnikiem!

Podobnym do niego był u nas Władysław Natanson. Kiedy słuchałem Rovelliego na żywo,w audytorium , to z   kolei miałem wrażenie jakbym słuchał Arkadiusza Piekary- taka sama u nich była pasja i miłość fizyki , badania przyrody.

Literatura

[1] C.Rovelli, Tajemnica czasu,wydawnictwo Feeria,Łódź,2019

[2] "2019 Global Thinkers" . 2019-01-12.

[3]C.Rovelli "Time In Quantum Gravity: Physics Beyond The Schrodinger Regime" Physical Review D43, 442, 1991.

[4]A Connes, C Rovelli,Von Neumann algebra automorphisms and time-thermodynamics relation in general covariant quantum theories, Classical and Quantum Gravity, 11, 2899, 1994