Idea uniwersytetu jest wciąż żywa

Przeżyłem ostatnio dziwną przygodę intelektualną.Po pierwsze dowiedziałem się, że w Warszawie istnieje Narodowe Centrum Kultury[NCK] Zdębiałem na wiadomość o tym,wszak nie ma kultury , ale istnieje instytucja : Narodowe Centrum Kultury, zawsze to “coś”. I podstawa do cienia optymizmu.

NCK zaistniało dla mnie dlatego,że wśród anonsów wydawniczych natrafiłem na informcję o ukazaniu się książki Karla Jaspersa [1] wydanej właśnie przez Narodowe Centrum Kultury.Fakt ten -owe wydanie pracy niemieckiego filozofa światowej sławy- jest doniosły dla polskiej kultury i dalszego jej rozwoju,gdyż zaściankowość i przasność były jej codziennością[a może jeszcze są].

Karl Jaspers (23.02.1883-  26.02.1969) to oryginalny badacz i myśliciel w psychiatrii,filozofii I teologii.W psychiatrii odkrył owocną metodę diagnozowania schizofrenii oraz paranoi, stosowaną po dziś dzień w praktyce lekarskiej.

Foto: presse.uni-oldenburg.de

W filozofii jest uznanym twórcą metafizyki zwanej krytycznym egzystencjalizmem,kontynuowanej i rozwijanej przez Paula  Ricœura orazHansa Gadamera.

W teologii,Karl Jaspers jest autorem wnikliwych studiów nad fundamentalnym pojęciem teologii “Transcendencja” zakończonych projektem formuły definicyjnej powszechnie dziś przyjętej.

W Polsce, większość twórczości Jaspersa jest przetłumaczona,działa od dawna Polskie Towarzystwa Jaspersa,pod koniec października br.odbędzie się w Krakowie Piąta Konferencja Jasperowska poświęcona zagadnieniu rozumu i jego granic w filozofii Karla Jaspersa.

Wracając do pierwszego zdania tego wpisu,punktem szczytowym mojej przygody intelektualnej jest wybór przez wydawnictwo NCK z bogatej spuścizny naukowej Karla Jaspersa jego pracy zatytułowanej: “ Idea uniwersytetu”.Inspirator tego wyboru,tłumacz i redaktorzy wydania wykazali dużą odwagę wprowadzając do księgarń tę książkę.

Albowiem pierwsze wydanie oryginału tekstu ukazało się w roku 1923,czyli Jaspersa idea uniwersytetu narodziła się blisko sto lat temu. Proponować dzisiaj książkę napisaną sto lat temu, to inaczej wystawić się na epitet propagatora bezużytecznej staroci,gdyż obecny wnaszym kraju geniusz myślenia twórczego można streścić tak:

tylko prawda narodzona i głoszona współcześnie jest wartościowa.Wszystko dawne jest bezwartościwe i nadaje się tylko na śmietnik.Ci co żyli przed nami nie byli mądrzy i nie mieli takiej wiedzy jak my, bo nie mieli: radia. TV, samochodów, samolotów, satelitów, komputerów, itd.

Wydawcy NCK mieli dużą odwagę wydając “Ideę uniwersytetu” i także dlatego ,że nie ma w kraju uniwersytetu ,który byłby zbliżeniem praktycznym do Jaspersa idei uniwersytetu.

Foto: Wydawnictwo   nck  

Aby uzasadnić takie ciężkie oskarżenie ,przytoczę syntetycznie Jaspersa rozumienie, czym jest idea uniwersytetu. Jaspersa idea uniwersytetu ma troistą strukturę logiczną :

I.Życie umysłowe

II. Zadania uniwersytetu

III. Warunki istnienia uniwersytetu.

W pierwszym elemencie wyżej przedstawionejstruktury występują problemy: istota nauki,Duch,egzystencja,rozum,formacyjność.

W drugim: badanie,wychowanie,nauczanie,komunikacja,instytucje.

W trzecim :ludzie,państwo I społeczeństwo,podstawy ekonomiczne.

Bardziej analityczne badanie tej struktury logicznej pojęcia “idea uniwersytetu”,prowadzi Jaspersa do odkrycia misjiuniwersytetu.Jest nią :

“...wspólne poszukiwanie prawdy przez badaczy iadeptów...Uniwersytet jest szkołą,ale szkołą jedyną w swoim rodzaju.Uczniowie nie tylko w niej się uczą,ale też uczestniczą w badaniach...Uczniowie to,zgodnie z tą ideą,samodzielni,odpowiedzialni za siebie,krytycznie podążający za swymi nauczycielami - myśliciele….uniwersytet domaga sięwolności nauczania I autonomii w badanich[s.31 ].

“Jako że prawdy należ szukać drogą naukową,badania są podstawowym zadaniem uniwersytetu.Ponieważ jednak prawda jest czymś więcej niż nauką i nauka dobywa ją z bycia otaczającego człowieka -nazwijmy je umysłem,egzystencją,rozumem-to powaga osobowości stanowi warunek życia uniwersysteckiego.

Jako że prawdę należy przekazać,nauczanie jest drugim zadaniem uniwersytetu.Ponieważ jednak przekazywanie gołych wiadomości i umiejętności nie wystarczyłoby do ujmowania prawdy,która wymaga raczej duchowego uformowania całego człowieka,to sensem nauczania i badań jest kształtowanie (wychowanie).[s.33]

Konfrontacja idei uniwersytetu Karla Jaspersa, z naszymi uczelniami noszącymi jeszcze nazwę “uniwersytet” ukazuje ogromne oddalenie między tymi dwoma bytami. Wybrane przykłady [z liczniejszych].

1.Uniwersytet jest na utrzymaniu państwa.Dopływ funduszy jest uzależniony od znaczenia badań dla gospodarki kraju.

2.Autonomia uniwersytetu jest ograniczona przez zależność od polityki resortu nauki iszkolnictwa wyższego.

3.Wolność badaczy iadeptów jest ograniczona przez współpracę z instytucjami badawczymi zagranicznymi.Granty realizują cele zadania korporacji przemysłowych globalnych.

4.Formacja duchowa[ wychowanie] adeptów jest formalnie zakazana,a wykładowcy podejmujący prace nad jednością wspólnoty universitas sądyskryminowani zawodowo.

5. Duzy procent kadry nauczającej nie prowadzi badań naukowych.

Duch uniwersytetów w Polsce jest chory.Króluje idea uniwersytetu streszczająca się w pytaniach : A za ile?Co mi to da?Co z tego będę miał? Ile tam płacą?

Trudno znaleźć uniwersytet w kraju ,który by promieniował na życie umysłowe lokalnej społeczności - intensywnością poszukiwania prawdy, dysputami nad istotą współczesnej nauki,wartością nowych metodologii badań I kierunkami tych badań.

Na polskich uniwersytetach nie “urzeczywistnia się pierwotna wola wiedzy, która z początku nie ma żadnego innego celu jak orientacja,co można poznać i kim staniemy się na skutek poznania”. [32]

Literatura

[1]K.Jaspers,Idea uniwersytetu,Narodowe Centrum kultury, Warszawa,2017