Jeszcze o filozofii w szkole średniej

 Filozofia w szkołach średnich w Polsce była nauczana w latach 1932 – 1948 na mocy jędrzejowiczowskiej reformy oświaty. W latach 1948- 1985 całość programów nauczania (czyli programy nauczania wszystkich przedmiotów w szkołach średnich) była nasycona elementami tzw. filozofii marksistowskiej. Stosuję “tzw”, gdyż nie była to filozofia, lecz ideologia partyjna.Próbowano –na podstawie inicjatyw środowisk filozoficznych- wprowadzić filozofię do szkół w latach 1956,1980,1990 i 2000 ale za każdym razem określony minister MEN w ostatniej chwili skreślał projekt. Na przełomie 2000/1 powstał nawet program nauczania, oraz sylabus maturalny, odbyła się nawet matura z filozofii (wybór,2002),mimo iż przedmiot ten skreślił najsławniejszy “likwidator” oświaty polskiej – Handke, który rok później praktycznie zniszczył matury całkowicie.Aktualnie istnieje decyzja urzędu by powstał kierunek liceów humanistyczno-filozoficzny i by w roku 2010 odbyła się matura z filozofii ( wybór ucznia).Przedstawiam poniżej podstawę programową filozofii w szkole średniej i ciekawy jestem opinii zainteresowanych. Nic jeszcze w tej materii nie ma ostatecznego, jeszcze nowa ustawa oświatowa, w ramach której spisane są projekty nowych podstaw programowych, nie nabrała mocy parlamentarnej.“Urzędowa” dyskusja publiczna trwająca zaledwie miesiąc- i to w takim miesiącu roku kiedy nauczycieli praktycznie w życiu publicznym nie ma - nad nowymi podstawami programowymi była -–z uwagi na wyniki – dyskusją pozorowaną i na odczepne. Nie można rezygnować z prawa do dyskusji nad tym, co się “pichci” w “kuchni “ p. Hall i do oceny tego “jadła” dla naszych dzieci.Podstawa ProgramowaIV-R14  FILOZOFIA IV etap edukacyjny (liceum)8 godzin na etap, czyli łącznie 240 godzinWersja projektu z 5.05.2008

Wymagania ogólne:

I. Uczeń odbiera wypowiedzi i wykorzystuje zawarte w nich informacje.

Rozpoznaje problemy (pytania) filozoficzne oraz rozumie ich rozwiązania i prowadzącedo nich argumenty. Dostrzega różne aspekty rozpatrywanego problemu. Odróżnia tezyod założeń i argumentów. Modyfikuje własne stanowisko pod wpływem poważnychargumentów.

II. Uczeń tworzy wypowiedzi.

Formułuje podstawowe pytania (problemy) oraz tezy filozoficzne, prawidłoworekonstruuje poznane argumenty filozoficzne. Jasno prezentuje własne stanowiskow dyskusji, popiera je rzetelną argumentacją. Prawidłowo posługuje się pojęciamifilozoficznymi. Stosuje wzory argumentacji filozoficznych do rozpatrywania problemówpublicznych i osobistych.

III. Uczeń analizuje i interpretuje teksty kultury.

Rekonstruuje zawarte w tekście problemy (pytania), tezy i argumenty. Umieszcza tekstw kontekście historycznym. W analizie tekstów pozafilozoficznych wykrywa związkimiędzy filozofią a innymi dziedzinami kultury.

Wymagania szczegółowe:

1. Problematyka bytu. Uczeń

1.1. Formułuje problem tożsamości i zmiany oraz jego główne starożytne rozwiązania

(teoria Parmenidesa, atomizm, Platona teoria idei, hylemorfizm Arystotelesa).

1.2. Rekonstruuje główne argumenty związane z problemem tożsamości i zmiany (na

przykład rozumowanie Parmenidesa, atomistyczne wyjaśnienie ruchu, argument

Platona, że wiedza zawiera się w niezmiennych pojęciach, argument “trzeci

człowiek”).

1.3. Porównuje ze sobą różne rozwiązania problemu tożsamości i zmiany.

1.4. W dyskusji na temat istnienia przedmiotów potocznego doświadczenia,

przedmiotów abstrakcyjnych (przedmiotów matematycznych, wartości),

teoretycznych przedmiotów nauki oraz przedmiotów fikcyjnych (intencjonalnych)

odwołuje się do kryteriów istnienia (na przykład tożsamości, dostępności

w doświadczeniu, ciągłości czasoprzestrzennej, przydatności teoretycznej, funkcji

eksplanacyjnej).

1.5. Na wybranym przykładzie wyjaśnia związek między pojęciami powstałymi w

filozofii (metafizycznymi) a powstaniem pojęć naukowych (na przykład

Empedoklesa teorią elementów, atomizmem antycznym lub Platona teorii idei z,

odpowiednio, powstaniem naukowych pojęć pierwiastka i związku chemicznego,

atomu, cząstki elementarnej i pola sił.

2. Zagadnienie istnienia Boga. Uczeń

2.1. Formułuje tezy teizmu, ateizmu i agnostycyzmu.

2.2. Rekonstruuje wybrane argumenty za istnieniem Boga (na przykład ontologiczny

św. Anzelma lub Kartezjusza, św. Tomasza z pierwszej przyczyny, z przygodności,

z celowości, Kanta z moralności) i konfrontuje je z krytyką (na przykład

krytyką argumentu ontologicznego ze strony Gaunilona, św. Tomasza lub Kanta,

koncepcją Wielkiego Wybuchu jako niewyjaśnialnego faktu, ateistyczną interpretacją

teorii ewolucji, naturalistycznym wyjaśnieniem pochodzenia moralności).

2.3. Rekonstruuje wybrany argument pragmatyczny na korzyść wiary (zakład Pascala,

argument meliorystyczny Jamesa) oraz jego krytykę (na przykład Kierkegaarda

krytykę zakładu Pascala, moŜliwy argument ze szkodliwości fanatyzmu).

3. Problem psychofizyczny. Uczeń

3.1. Formułuje problem w ujęciu kartezjańskim (jak dusza i ciało na siebie oddziałują?)

i współczesnym (jak zdarzenia umysłowe mogą być członami związku

przyczynowego?).

3.2. Formułuje tezy dualizmu kartezjańskiego, monizmu spirytualistycznego

(Berkeley), monizmu immanentnego (Hume) i monizmu materialistycznego

(nowoŜytnego).

3.3. Rekonstruuje wybrane argumenty nowożytne związane z problemem

psychofizycznym (na przykład Kartezjusza za odrębnością duszy i ciała,

Berkeleya krytykę pojęcia substancji materialnej, Hume’a krytykę idei jaźni,

argumenty materialistyczne).

3.4. Formułuje wybrane współczesne tezy fizykalizmu oraz rekonstruuje niektóre

współczesne argumenty i eksperymenty myślowe w filozofii umysłu.

4. Zagadnienie sceptycyzmu. Uczeń

4.1. Odróżnia sceptycyzm klasyczny jako tezę i jako postawę od sceptycyzmu

metodycznego (wskazuje na podobieństwa i różnice).

4.2. Rekonstruuje i ocenia wybrane argumenty sceptyczne (na przykład ze względności

postrzeżeń, z regresu w dowodzeniu, ze snu, hipotezę demona-zwodziciela,

hipotezę mózgów w laboratorium).

4.3. Rekonstruuje stanowiska racjonalizmu i irracjonalizmu (na przykład iluminizmu)

jako odmienne strategie rozwiązania problemu sceptycznego.

4.4. Odróżnia fundamentalizm epistemologiczny od fallibilizmu (na przykład

hipotetyzmu Poppera) jako odmienne strategie rozwiązania problemu

sceptycznego.

5. Zagadnienie źródeł poznania. Uczeń

5.1. Formułuje założenie egalitaryzmu poznawczego jako przesłankę nowożytnego

racjonalizmu.

5.2. Objaśnia tezę natywizmu oraz jej funkcję w filozofii Kartezjusza (jak natywizm

zatrzymuje regres w dowodzeniu).

5.3. Rekonstruuje niektóre argumenty Locke’a przeciw natywizmowi (na przykład, że

idee wrodzone musiałyby być powszechne) i objaśnia tezę empiryzmu

genetycznego (że wszystkie idee pochodzą ze zmysłów i refleksji).

5.4. Objaśnia, jak hipotetyzm Poppera łączy motywy empiryzmu i aprioryzmu

(organizująca rola hipotezy).

6. Problematyka prawdy. Uczeń

6.1. Formułuje klasyczną definicję prawdy (koncepcję realistyczną), koncepcję

epistemiczną (koherencyjną i weryfikacjonistyczną) oraz pragmatyczną.

6.2. Rekonstruuje wybrane argumenty przeciw klasycznej definicji prawdy (koncepcji

realistycznej): na przykład z braku kryterium, z niezrozumiałości pojęcia prawdy

nierozpoznawalnej, argument pragmatyczny.

6.3. Objaśnia potrzebę odróżnienia definicji od kryterium (w kontekście problemu

trafności kryterium) i używa tego objaśnienia jako argumentu za realistyczną

koncepcją prawdy.

6.4. Formułuje wybraną wersję korespondencyjnej teorii prawdy jako współczesną

odmianę koncepcji klasycznej (realistycznej).

7. Elementy filozofii nauki. Uczeń

7.1. Formułuje problem indukcji.

7.2. Rekonstruuje Hume’a krytykę idei związku koniecznego.

7.3. Objaśnia, jak Milla zasada jednostajności przyrody rozwiązuje problem indukcji.

7.4. Odróżnia zdania naukowe od metafizycznych posługując się kryterium demarkacji

(weryfikacjonistycznym i falsyfikacjonistycznym).

7.5. Odróżnia teorie naukowe od pseudonaukowych powołując się argument(y)

Poppera przeciw kryterium potwierdzalności i za kryterium falsyfikowalności.

7.6. Formułuje problem statusu poznawczego nauki za pomocą pojęć realizmu

i instrumentalizmu oraz rekonstruuje wybrane argumenty w sporze realizminstrumentalizm.

8. Zagadnienie determinizmu i wolnej woli. Uczeń

8.1. Rekonstruuje wybrane negatywne rozwiązanie problemu determinizmu i wolnej

woli (na przykład: wolność jako złudzenie, wolność jako subiektywne

przeŜywanie aktów wyboru).

8.2. Wyjaśnia, dlaczego prawa przyrody są warunkiem wolności (umożliwiają

przewidywanie skutków własnych wyborów) i dlaczego prawa nauki tylko

pozornie przemawiają za determinizmem (zakładają, że układ jest izolowany).

8.3. Rekonstruuje Hegla koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności.

8.4. Wyjaśnia, dlaczego reguły Życia społecznego są warunkiem wolności (możliwość

buntu).

8.5. Wyjaśnia, dlaczego wolność woli jest warunkiem odpowiedzialności moralnej

(i prawnej).

8.6. Objaśnia i uzasadnia konsekwencje wolności wyprowadzone na gruncie

egzystencjalizmu (samotność, odpowiedzialność, zadanie rozwoju osobowego).

9. Koncepcje człowieka. Uczeń

9.1. Formułuje naturalistyczną koncepcję człowieka i rekonstruuje jej związki

z naturalistyczną etyką.

9.2. Formułuje personalistyczną lub dialogiczną koncepcję człowieka w opozycji do

indywidualizmu i kolektywizmu.

9.3. Objaśnia pojęcie alienacji i jej zniesienia na wybranym przykładzie (alienacji

religijnej, alienacji pracy, alienacji Narcyza, alienacji Herkulesa), podaje

przykłady i kontrprzykłady sytuacji alienacji.

9.4. Uzasadnia zadanie rozwoju osobowego na gruncie wybranej koncepcji człowieka.

10. Zagadnienie dobra i zła moralnego, szczęścia i cierpienia. Uczeń

10.1. Formułuje problem obiektywności dobra moralnego oraz rekonstruuje wybrane

argumenty w sporze między obiektywizmem a relatywizmem (na przykład

argumenty sofistów i Sokratesa).

10.2. Formułuje problem poznawalności dobra, źródeł prawa moralnego, celu Ŝycia i

drogi do szczęścia oraz przytacza jego kilka wybranych rozwiązań, na przykład

hedonizmu, etyki cnót (intelektualizmu etycznego, cynizmu, etyki “złotego

środka”, stoicyzmu), etyki opartej na objawieniu, etyki powinności (imperatyw

kategoryczny), etyki wartości (fenomenologia, personalizm, Nietzsche), etyki

naturalistycznej (w wersji emotywistycznej, utylitarystycznej lub

ewolucjonistycznej), egzystencjalizmu (jako rozwiązania negatywnego).

10.3. Formułuje oceny moralne powołując się na wybrane stanowiska etyczne.

10.4. Formułuje problem wyjaśnienia zła (w szczególności problem teodycei)

i przytacza jego przykładowe rozwiązania: manicheizmu, augustynizmu, teodycei

Leibniza, naturalizmu.

10.5. Formułuje różne rozwiązania problemu radzenia sobie z cierpieniem, na przykład

stoicyzmu, etyki współczucia (Schopenhauer), etyki chrześcijańskiej, świeckiej

doktryny postępu naukowo-technicznego, egzystencjalizmu.

10.6. Konfrontuje ze sobą filozoficzne założenia różnych postaw wobec przyrody:

instrumentalistycznej oraz proekologicznych (radykalnych i umiarkowanych).

11. Zagadnienia miłości i rozwoju osobowego. Uczeń

11.1. Interpretuje platońską koncepcję miłości jako dążenia do rozwoju osobowego.

11.2. Rekonstruuje Arystotelesa koncepcję celów i typów przyjaźni.

11.3. Rekonstruuje Fromma koncepcję miłości jako rozwiązania problemu

egzystencjalnego.

11.4. Objaśnia różnicę między miłością a zakochaniem się, uwielbieniem i “egoizmem

we dwoje”.

11.5. Wyróżnia rodzaje miłości: miłość erotyczna, rodzicielska, ojczyzny (patriotyzm),

Boga i bliźniego.

11.6. Stosuje Fromma koncepcję patologicznych form miłości do objaśnienia pojęcia

“miłości toksycznej”, wynaturzeń patriotyzmu (na przykład bezkrytycznej “dumy

narodowej”, nacjonalizmu i ksenofobii) oraz różnicy między miłością Boga a

fanatyzmem religijnym.

12. Zagadnienia filozofii polityki. Uczeń

12.1. Rekonstruuje teorie umowy społecznej (Hobbes, Rousseau) i tezy konserwatyzmu

jako alternatywne rozwiązania problemu pochodzenia państwa.

12.2. Rekonstruuje różnice między teoriami umowy społecznej (pod względem

koncepcji suwerena) w kategoriach opozycji między absolutyzmem a demokracją.

12.3. Objaśnia różnice między wolnym rynkiem a rynkiem regulowanym w kategoriach

wolności, sprawiedliwości i utylitaryzmu (?).

12.4. Objaśnia aksjologiczne i ontologiczne założenia głównych ideologii społecznych:

liberalizm (idea wolności jednostki), konserwatyzm (idea tradycji), socjalizm (idea

sprawiedliwości społecznej).

12.5. Komentuje historyczne lub bieżące wydarzenia lub debaty polityczne powołując się

na wybrane stanowiska w filozofii polityki.

13. Elementy estetyki. Uczeń

13.1. Formułuje klasyczne koncepcje piękna: pitagorejską (harmonia elementów),

sofistyczna (to, co wywołuje zadowolenie zmysłów), plotyńska (obiektywna

prosta jakość).

13.2. Formułuje klasyczne pojęcie sztuki (jako umiejętności wytwarzania według reguł).

13.3. Formułuje alternatywną definicję sztuki (według Tatarkiewicza).

13.4. Formułuje Ingardena koncepcję dzieła sztuki jako wielowarstwowego przedmiotu

czysto intencjonalnego.

14. Elementy teorii filozofii. Uczeń

14.1. Formułuje wybrane koncepcje filozofii oraz podaje przykłady ich realizacji: na

przykład koncepcji klasycznych (jako dociekania ostatecznych podstaw

rzeczywistości i jako ćwiczenia duchowego), koncepcji neopozytywistycznej (jako

badania metody i wyników nauk szczegółowych), analitycznej (jako analizy pojęć i

problemów), egzystencjalnej (jako opisu sytuacji człowieka w świecie, zwłaszcza

w sytuacjach granicznych).

14.2. Wyróżnia podstawowe dyscypliny filozoficzne – logika, ontologia (metafizyka),

epistemologia, antropologia filozoficzna, etyka, estetyka – i umieszcza poszczególne

zagadnienia filozoficzne w obrębie właściwej jej dyscypliny.

14.3. Porównuje (wskazuje podobieństwa i różnice) filozofię z innymi dziedzinami

kultury: nauką, religią, sztuką, światopoglądem i ideologią.

14.4. Podaje przykłady wpływów filozofii na naukę, implikacje światopoglądowe religii,

literaturę i inne dziedziny sztuki oraz wpływów nauki, światopoglądu i sztuki na

filozofię.

14.5. Objaśnia, jak motyw racjonalności (rzeczywistości nadprzyrodzonej, przyrody

i człowieka) w filozofii zachodniej wpływa na powstanie nauki.

15. Elementy logiki i semiotyki.

15.1. W poprawny sposób wykonuje operacje definiowania, podziału logicznego

(klasyfikacji) oraz typologii.

15.2. Stosuje metodę zero-jedynkową do rozstrzygania prostych schematów rachunku

zdań (na przykład: ((p ® q) Ů Řq) ® Řp).

15.3. Odróżnia przesłanki i wniosek w rozumowaniu.

15.4. Odróżnia rozumowania dedukcyjne od niededukcyjnych, uzasadnienia

epistemiczne od pragmatycznych, dowody (argumenty) w sensie matematycznym,

prawniczym, metafizycznym i teologicznym.

15.5. Ocenia materialną i formalną poprawność prostych rozumowań, stosując

uproszczoną metodę zero-jedynkową (nie wprost) lub metodę kontrprzykładów.

15.6. Rekonstruuje założenia (presupozycje) pytań i ocenia ich wartość logiczną.

15.7. Odróżnia właściwe i niewłaściwe odpowiedzi na pytania.

15.8. Objaśnia pojęcia filozoficzne, które mogą się mylić z potocznymi (na przykład

materii, substancji) lub z innymi pojęciami filozoficznymi (na przykład różne

pojęcia idei, przedmiotu abstrakcyjnego i fikcyjnego).

15.9. Odróżnia tezy filozoficzne od ich założeń (na przykład założenie empiryzmu

genetycznego od sceptycyzmu Hume’a, założenie indywidualizmu od tez

liberalizmu). W związku z tym, uczeń nie myli znaczenia wyrażeń “X zakłada, że

…” i “X głosi/twierdzi, że …”.

15.10. Objaśnia i wykrywa niektóre typy błędów logicznych występujące w

rozumowaniach niesformalizowanych, jak ekwiwokacja, regres w nieskończoność,

błędne koło, przesunięcie kategorialne, non sequitur.

15.11. Unika błędów kategorialnych w rodzaju mylenia względności z relatywizmem,

doświadczenia z empiryzmem.

15.12. Stosuje Wittgensteina koncepcję gier językowych do objaśnienia róŜnych funkcji

języka, na przykład opisowej i argumentacyjnej.

16. Umiejętności w zakresie analizy i interpretacji tekstów filozoficznych. Uczeń

16.1. Rekonstruuje zawarte w tekście problemy (pytania), tezy i argumenty.

16.2. Odróżnia (zawarte w tekście) informacje od opinii, tezy od hipotez, argumenty od

kontrargumentów (zarzutów), przykłady od kontrprzykładów, przesłanki

(założenia) od wniosków, przesłanki jawne od przesłanek ukrytych.

16.3. Odnajduje występujące w tekście terminy kluczowe, definiując je lub uznając je za

terminy pierwotne (niedefiniowalne).

16.4. Odkrywa zależności logiczne między zdaniami, akapitami i innymi częściami

tekstu.

16.5. Dzieli tekst na części i opatruje je tytułami.

16.6. Formułuje pytania do tekstu.

16.7. Streszcza tekst.

16.8. Uzupełnia tekst o domyślne elementy.

16.9. Rozwija własnymi słowami myśl autora tekstu.

16.10. Formułuje własny tekst polemiczny do tekstu wyjściowego.

16.11. Umieszcza tekst w kontekście historycznym: identyfikuje epokę oraz filozoficzny

i kulturowy kontekst jego powstania lub oddziaływania.

16.12. Identyfikuje problematykę tekstu i reprezentowany w nim kierunek filozoficzny.

16.13. Zestawia (porównuje, konfrontuje) poglądy autora z innymi według kryterium

kontynuacji (rozwinięcia), modyfikacji lub przeciwstawienia.

16.14. Omawia i dyskutuje te poglądy w kontekście wiedzy z innych przedmiotów

szkolnych, doniosłych wydarzeń z życia osobistego lub publicznego, dylematów

światopoglądowych lub aksjologicznych, przeżyć związanych ze sztuką lub

religią.

16.15. Wskazuje przykłady tekstów pozafilozoficznych (dzieł literackich, filmowych

i innych dzieł sztuki, tekstów publicystycznych, naukowych i religijnych itd.),

w których dopatruje się obecności problematyki rozpatrywanego tekstu

filozoficznego.

16.16. Wyraża swój (argumentacyjnie umotywowany) stosunek do głównej tezy tekstu na

zasadzie akceptacji, modyfikacji, odrzucenia lub uznania jej za nierozstrzygalną.

16.17. Przedstawia w sposób pisemny własną opinię na temat poglądów autora tekstu.

16.18. Uczestniczy w debacie klasowej na temat problematyki poruszonej w tekście

(wedle reguł prowadzenia dyskusji i argumentowania).

16.19. Znajduje i objaśnia występujące w tekście maksymy (lub sam je formułuje na

podstawie tekstu).

16.20. Zestawia tekst z innym tekstem filozoficznym.

16.21. Parafrazuje tekst w języku współczesnym.

16.22. Sporządza literacką (np. w postaci wiersza, opowiadania lub scenki dramatycznej)

lub plastyczną (np. w postaci rysunku) adaptację, interpretację lub ilustrację tekstu